Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

“İslam Mezhepleri Tarihi” Başlıklı İki Eserin Mukayesesi: Kavram, Kaynak, Muhteva ve Usûl Eksenli Bir İnceleme

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 2, 479 - 532, 31.12.2023
https://doi.org/10.18403/emakalat.1397474

Öz

Disiplinlerin müstakil ilim alanları olarak mevcudiyet kazanması, bazı değişkenlerin varlığına bağlıdır. Bu değişkenlerin başında kavramlar, kaynaklar ve usûl gelmektedir. Usûlün temel unsurlarını ise kavramlar ve kaynaklar oluşturur. Disiplinler açısından kavramların hareket alanı daha sınırlıyken kaynaklarda durumun değiştiği görülür. Bu değişikliğin başında kaynakların sayısında görülen farklılık gelmektedir. Disiplinler, kavramsal ve kaynaksal açıdan karşılaştırıldığında klasik ya da modern kaynak sayısının kavramlara oranla daha fazla olduğu görülür. Bu durum hemen tüm disiplinler açısından böyledir. Siyaset ve itikat temelli yapılar olan fırkaların tarihini ve günümüzdeki durumunu inceleyen İslam Mezhepleri Tarihi için de durum aynıdır. Bu disiplinin kendine özgü bazı kavramları varken geçmişten günümüze çok sayıda kaynağa ev sahipliği yaptığı görülür. Klasik ve modern olarak ikiye ayrılabilecek olan bu kaynakların her iki grubu da önem taşımaktadır. Belirli oranda klasik kaynakların etkisinde kalan ancak karakteristik özellikleri bulunan modern kaynakların farklı değişkenler üzerinden analiz edilmesi ayrıca önemlidir. Bu nedenle makalemizde son yüz yıl içerisinde yazılmış aynı başlığa sahip ancak aralarında yaklaşık elli yıllık bir zaman farkı bulunan “İslam Mezhepleri Tarihi” başlıklı iki eser incelenmiştir. Eserler incelenirken kavram, kaynak, muhteva ve usûl gibi değişkenler üzerinden seyreden mukayeseye dayalı bir yol takip edilmiştir. Böylece İslam Mezhepleri Tarihi’nin son dönem literatürünün yaşamış olduğu değişim, bu iki eser üzerinden tespit edilmeye çalışılmıştır.

Kaynakça

  • Akkoyunlu, İsmail. “Diyanet İslam Ansiklopedisi’nin İslam Mezhepleri Tarihi ile İlgili Maddeleri Üzerine Bir Değerlendirme”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları, 11/1 (2018): 73-121.
  • Akkoyunlu, İsmail. "İbn Teymiyye’de Selef ve Selefiyye Kavramları". Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/1 (Haziran 2019): 545-562.
  • Akkoyunlu, İsmail. İbn Teymiyye’nin Şia’ya Reddiyesi (Minhacü’s-Sünne) Selefî Geleneğin Şiîlik Eleştirisi. Ankara: Fecr Yayınları, 2021.
  • Ateş, Orhan. “Mu’tezile İbaziye Etkileşimi”. Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi = International Journal of Social Sciences, 1/6 (2017): 16-45.
  • Ateş, Orhan. “İbâdî Fikirlerin Oluşumunda Mu’tezile’nin Rolü”. İslâmî İlimler Dergisi, 10/1 (2015): 85-109.
  • Aydın, Şükrü. Kur’an’ın Fırkacılık Olgusuna Yaklaşımı. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2018.
  • Cevizci, Ahmet. Büyük Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları, 2017.
  • Çağatay, Neşet-Çubukçu, İbrahim Agâh. İslam Mezhepleri Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1976.
  • Fettah, İrfan Abdulhamid. “Cebriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Yayınları, 1993), 7: 205-208.
  • Fığlalı, Ethem Ruhi. “İslâm Mezhepleri Tarihi Araştırmalarında Karşılaşılan Bazı Problemler”. Uluslararası Birinci İslam Araştırmaları Sempozyumu Tebliğ ve Müzakereler. 369-377. İzmir: 1985.
  • Fığlalı, Ethem Ruhi. Kadiyanilik: Ahmediyye Mezhebi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, 1986.
  • Gölcük, Şerafettin. “Cehmiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 234-236 İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
  • İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddin Ahmed b. Abdilhalîm. Der’u Teʿâruzi’l-Akl ve’n-Nakl. thk. Muhammed Reşad Sâlim. Riyad: Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1979.
  • İlhan, Avni. “Batıniyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5: 190-194. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
  • İnal, İbrahim Hakkı. “Neccariyye Mezhebi Hakkında Bazı Mülahazalar”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15/24 (2010): 33-52.
  • Kalaycı, Mehmet. “Eş’arîliğin Tarihsel Arka Planı: Küllabîlik”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [AÜİFD], 51/2 (2010): 399-431.
  • Kanter, Özden. “Kurtuluşa Eren Fırka/el-Fırkatu’n-Nâciyye İnancı”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/31 (2017): 29-46.
  • Korkmaz, Sıddık. Tarihin Tahrifi: İbn Sebe Meselesi. Ankara: Araştırma Yayınları, 2005.
  • Korkmaz, Sıddık. “Sınırları Belirlenemeyen Dinî Bir Oluşum: Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi [Bilimsel Birikim] 5/3 (2005): 377-392.
  • Kutlu, Sönmez. “İslâm Mezhepleri Tarihinde Usûl Sorunu”. İslâmî İlimlerde Metodoloji: Usûl Mes’elesi 1, 391-440. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
  • Kutlu, Sönmez. Mezhepler Tarihi’ne Giriş. İstanbul: DEM Yayınları, 2013.
  • Taşköprüzâde Ahmed Efendi. Mevzû`âtü’l-`Ulûm. çev. Taşköprüzâde Kemalüddin Mehmed Efendi. İstanbul: İkdam Matbaası, Darü’s-Saade, 1313.
  • Onat, Hasan. “Şiiliğin Doğuşu Meselesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 36/1 (1997): 79-119.
  • Onat, Hasan-Kutlu, Sönmez. İslam Mezhepleri Tarihi El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
  • Öz, Mustafa. “Gâliyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13: 333-337. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
  • Öz, Mustafa. “Neccâriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32: 482-483. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
  • Sürmeli, Zeynep Alimoğlu. Ehl-i Sünnet’in Kerramiyye Eleştirisi. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2018.
  • Tan, Muzaffer. Batınilik Kavramı ve Batıni Fırkaların Tasnifi Meselesi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2000.
  • Toru, Ümit. İslâm Düşüncesinin İlk Akılcılarından Cehm b. Safvân ve Cehmiyye. Ankara: Sonçağ Akademi, 2022.
  • Yavuz, Yusuf Şevki. “Müşebbihe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32: 156-159. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
  • Yurtalan, Betül. İslam Coğrafyacılarına Göre Mezhepler. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2015.

Comparison of Two Works Titled “History of Islamic Sects”: A Study Based on Concept, Source, Content and Method

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 2, 479 - 532, 31.12.2023
https://doi.org/10.18403/emakalat.1397474

Öz

The emergence of the disciplines on the stage of history as independent fields of science depends on the existence of more than one variable. The most important of these variables are concepts, resources and method. It is known that the basic parameters of the method are the concepts and the resources. While the trend area and dynamic structure of the concepts are more limited in terms of the disciplines, the situation changes when it comes to the resources. The main reason for this change is the difference in the number of resources. When the disciplines are compared in terms of conceptual and source, it is seen that the number of classical or modern sources is much higher than the concepts. This is the case for almost all the disciplines. The situation is the same for the History of Islamic Sects, which analyzes the history and current situation of the sects, which are movements of differentiation based on the politics and the belief. While this discipline has a limited number of unique concepts, it also hosts a large number of the sources from past to present. Both groups of these sources, which can be divided into two groups as classical and modern sources, are significant. It is also significant to analyze modern sources, which were shaped under the influence of classical sources to a certain extent but have their own unique characteristics, through different variables. Therefore, in our article, two works titled "History of Islamic Sects", written in the last hundred years with the same title but with a time difference of approximately fifty years between them, were analyzed. While analyzing the relevant works, a comparative method was followed based on variables such as concept, source, content and method. Thus, the change that the recent literature of the History of Islamic Sects has experienced, was tried to be determined through these two works.

Kaynakça

  • Akkoyunlu, İsmail. “Diyanet İslam Ansiklopedisi’nin İslam Mezhepleri Tarihi ile İlgili Maddeleri Üzerine Bir Değerlendirme”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları, 11/1 (2018): 73-121.
  • Akkoyunlu, İsmail. "İbn Teymiyye’de Selef ve Selefiyye Kavramları". Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/1 (Haziran 2019): 545-562.
  • Akkoyunlu, İsmail. İbn Teymiyye’nin Şia’ya Reddiyesi (Minhacü’s-Sünne) Selefî Geleneğin Şiîlik Eleştirisi. Ankara: Fecr Yayınları, 2021.
  • Ateş, Orhan. “Mu’tezile İbaziye Etkileşimi”. Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi = International Journal of Social Sciences, 1/6 (2017): 16-45.
  • Ateş, Orhan. “İbâdî Fikirlerin Oluşumunda Mu’tezile’nin Rolü”. İslâmî İlimler Dergisi, 10/1 (2015): 85-109.
  • Aydın, Şükrü. Kur’an’ın Fırkacılık Olgusuna Yaklaşımı. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2018.
  • Cevizci, Ahmet. Büyük Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları, 2017.
  • Çağatay, Neşet-Çubukçu, İbrahim Agâh. İslam Mezhepleri Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1976.
  • Fettah, İrfan Abdulhamid. “Cebriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Yayınları, 1993), 7: 205-208.
  • Fığlalı, Ethem Ruhi. “İslâm Mezhepleri Tarihi Araştırmalarında Karşılaşılan Bazı Problemler”. Uluslararası Birinci İslam Araştırmaları Sempozyumu Tebliğ ve Müzakereler. 369-377. İzmir: 1985.
  • Fığlalı, Ethem Ruhi. Kadiyanilik: Ahmediyye Mezhebi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, 1986.
  • Gölcük, Şerafettin. “Cehmiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 234-236 İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
  • İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddin Ahmed b. Abdilhalîm. Der’u Teʿâruzi’l-Akl ve’n-Nakl. thk. Muhammed Reşad Sâlim. Riyad: Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1979.
  • İlhan, Avni. “Batıniyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5: 190-194. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
  • İnal, İbrahim Hakkı. “Neccariyye Mezhebi Hakkında Bazı Mülahazalar”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15/24 (2010): 33-52.
  • Kalaycı, Mehmet. “Eş’arîliğin Tarihsel Arka Planı: Küllabîlik”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [AÜİFD], 51/2 (2010): 399-431.
  • Kanter, Özden. “Kurtuluşa Eren Fırka/el-Fırkatu’n-Nâciyye İnancı”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/31 (2017): 29-46.
  • Korkmaz, Sıddık. Tarihin Tahrifi: İbn Sebe Meselesi. Ankara: Araştırma Yayınları, 2005.
  • Korkmaz, Sıddık. “Sınırları Belirlenemeyen Dinî Bir Oluşum: Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi [Bilimsel Birikim] 5/3 (2005): 377-392.
  • Kutlu, Sönmez. “İslâm Mezhepleri Tarihinde Usûl Sorunu”. İslâmî İlimlerde Metodoloji: Usûl Mes’elesi 1, 391-440. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
  • Kutlu, Sönmez. Mezhepler Tarihi’ne Giriş. İstanbul: DEM Yayınları, 2013.
  • Taşköprüzâde Ahmed Efendi. Mevzû`âtü’l-`Ulûm. çev. Taşköprüzâde Kemalüddin Mehmed Efendi. İstanbul: İkdam Matbaası, Darü’s-Saade, 1313.
  • Onat, Hasan. “Şiiliğin Doğuşu Meselesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 36/1 (1997): 79-119.
  • Onat, Hasan-Kutlu, Sönmez. İslam Mezhepleri Tarihi El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
  • Öz, Mustafa. “Gâliyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13: 333-337. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
  • Öz, Mustafa. “Neccâriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32: 482-483. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
  • Sürmeli, Zeynep Alimoğlu. Ehl-i Sünnet’in Kerramiyye Eleştirisi. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2018.
  • Tan, Muzaffer. Batınilik Kavramı ve Batıni Fırkaların Tasnifi Meselesi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2000.
  • Toru, Ümit. İslâm Düşüncesinin İlk Akılcılarından Cehm b. Safvân ve Cehmiyye. Ankara: Sonçağ Akademi, 2022.
  • Yavuz, Yusuf Şevki. “Müşebbihe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32: 156-159. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
  • Yurtalan, Betül. İslam Coğrafyacılarına Göre Mezhepler. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2015.
Toplam 31 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular İslam Mezhepleri
Bölüm Makaleler
Yazarlar

İsmail Akkoyunlu 0000-0002-2256-5120

Yayımlanma Tarihi 31 Aralık 2023
Gönderilme Tarihi 28 Kasım 2023
Kabul Tarihi 21 Aralık 2023
Yayımlandığı Sayı Yıl 2023Cilt: 16 Sayı: 2

Kaynak Göster

ISNAD Akkoyunlu, İsmail. “‘İslam Mezhepleri Tarihi’ Başlıklı İki Eserin Mukayesesi: Kavram, Kaynak, Muhteva Ve Usûl Eksenli Bir İnceleme”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 16/2 (Aralık 2023), 479-532. https://doi.org/10.18403/emakalat.1397474.

_____________________________________  ISSN 1309-5803 e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi  _______________________________