Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Ebû Firas Ubeydullah b. Şibl’in er-Red ʿale’r-Râfıḍa ve’l-Yezîdiyye Adlı Eserinde Râfızî Fırkalar ve Bu Fırkaların Tasnifi

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 2, 824 - 850, 31.12.2023

Ali Durmuş

https://doi.org/10.18403/emakalat.1381912

Öz

İslâm tarihinde fırak yazıcılığı oldukça erken dönemlerde başlamıştır. Bazı fırak müellifleri tamamen bilimsel bir amaçla tarihte yaşamış fırkaları kayıt altına alarak sonraki asırlara aktarmayı hedeflemiş ve eserlerinde olabildiğince objektif olmaya çalışmışlardır. Bazı müellifler ise, bu tür eserleri ait oldukları mezhebin ve inancın kendilerine biçtiği görevi ifa etmek gibi dinî ve ulvî bir amaçla kaleme almışlardır. Bu müellifler kendi mezheplerini diğerlerinin fikrî saldırılarından korumayı ve onlardan üstün tutmayı hedeflemiş, dolayısıyla eserlerinde nesnel bir tutum geliştirmemişlerdir. Bu durum zamanla bir fırak edebiyatının oluşmasını beraberinde getirmiştir. VII/XIII. yüzyılın ortalarında, Ebû Firâs (ö. 658/1260) tarafından kaleme alınmış olan er-Red ʿale’r-Râfıḍa ve’l-Yezîdiyye adlı eser de bu literatürün bir ürünü olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu eser, Bağdat’ta zuhur eden Râfızî ve Yezîdî akımlara karşı, Ehl-i sünnet inancının pekiştirilerek, bu fırkaların bölgenin Ehl-i sünnet halkına verebileceği zararların engellenmesi için kaleme alınmıştır. Bu makalede ise, söz konusu eserin ve müellifinin tanıtılmasının yanı sıra, müellifin eserde ele aldığı “Râfızî fırkalar” kısmının tercüme edilerek, bu fırkaların tasnifinin ve metodunun tahlil edilmesi ve incelenmesi hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Mezhepleri Tarihi Râfıza Şîa Yezîdiyye Ebû Firâs

Kaynakça

  • el-Âmidî, Seyfüddîn. Ebkâru’l-Efkâr fî Usûli’d-Dîn. thk. Ahmed Muhammed el-Mehdî. 5 cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 2002.
  • el-Bağdâdî, Ebû Mansur Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed. el-Fark beyne’l-Fırak. thk. Muhammed Osman el-Hasan. Kahire: Mektebetü İbn Sînâ, t.s..
  • Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhim Cuʿfî. Sahîh-i Buhârî. 8 cilt. İstanbul: y.y., t.y..
  • Bulut, Halil İbrahim. “Mehmet Şerefettin Yaltkaya ve Yezîdiler Başlıklı Makalesi Tahlil Değerlendirme ve Sadeleştirme”. e-Makâlât 10/1, 1-50.
  • ed-Dûrî, Abdülazîz. “Bağdat (Genel Bakış)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/425-433. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
  • el-Ebrekân, Hasan b. Mahlûf. İslâm’da Fırkalar: Zikrü’l-Fırak, thk. Ali Durmuş. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2023.
  • Ebû Firâs, Ubeydullah b. Şibl. er-Red ʿale’r-Râfıza ve’l-Yezîdiyye. İstanbul: Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi, Fazıl Ahmed Paşa, 1617/2.
  • el-Eşʿarî, Ebü’l-Hasen. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn: İlk Dönem İslâm Mezhepleri, çev. Mehmet Dalkılıç ve Ömer Aydın. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
  • Gökalp, Yusuf. “Zeydiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/328-223. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
  • Gömbeyaz, Kadir. İslâm Literatüründe İtikadi Fırka Tasnifleri. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
  • Hizmetli, Sabri. “İbn Ebü’d-Dem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/455-456. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
  • İbn Ebi’d-Dem, Şihâbüddin Ebû İshâk İbrâhîm b. Abdullah el-Hamedânî el-Hamevî eş-Şâfiʿî el-Hamevî. el- Fıraku’lİslâmiyye. thk. Seyit Bahçıvan. Konya: Adal Ofset, 2007.
  • İbn Mahlûf, Muhammed b. Hasan el-Ebrekân. Zikrü’l-Fırak. İstanbul: Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi, Hafız Ahmed Paşa, 156/2.
  • İbn Nâsırüddin, Şemseddin Muhammed b. Abdullah b. Muhammed el-Kaysî ed-Dımaşkî. Tavzîhü’l-Müştebih fî Zabti Esmâi’r-Ruvâ ve Ensâbuhum ve Elkâbuhum ve Künâhum. Thk. Muhammed Naîm el-Araksûsî. 10 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
  • el-İsferâyinî, Ebü’l-Muzaffer. et-Tabsîr fi’d-Dîn. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Beyrut:ʿÂlemü’l-Kütüb, 1983.
  • Kummî ve Nevbahtî. Şiî Fırkalar. çev. Hasan Onat v.d.. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2004.
  • Müslim b. el-Haccac, Ebü'l-Hüseyin el-Kuşeyri en-Nisaburi. Sahîh-i Müslim. 5 cilt. Kahire: y.y., 1331.
  • Öz, Mustafa. “İmâmiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/207-209. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • Öz, Mustafa. “Keysâniyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/362-363. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
  • er-Râzî, Fahruddin. İʿtikâdât Fıraku’l-Müslimîn ve’l-Müşrikîn. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1982.
  • Sarıkaya, M. Saffet. “Ebû Firâs’ın Eseri Işığında Yezidiler Hakkında Bir Değerlendirme”. Mardin Artuklu Üniversitesi Uluslararası Midyat Sempozyumu 7-9 Ekim 2011 Sempozyum Bildirileri. ed. İbrahim Özcoşar. 661- 670. (Mardin: Mardin Artklu Üniversitesi Yayınları, 2012).
  • Sarıkaya, M. Saffet. “Güneydoğu Anadolu’da Görülen Gâlî Fırkaların Bektâşîlikle İlişkisi”. Dinî Araştırmalar 12 (2009), 235-251.
  • eş-Şehristânî, Ebü’l-Feth Muhammed b. Abdülkerim b. Ebî Bekr Ahmed. el-Milel ve’n-Nihâl. thk. Emir Ali Mihnâ ve Ali Hasan Fâʿûr. 2 cilt. Beyrut: Dârü’l-Maʿrife, 1993.
  • eş-Şirvânî, Sedreddinzâde. Tercümânü’l-Ümem. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Dâru’l- Mesnevî, 258/7.
  • et-Taglibî, Ubeydullah b. Şibl b. Ebî Firâs el-Cübbî. er-Red ʿale’r-Râfıḍa ve’l-Yezîdiyyeti’l-Muhâlifîn li’l-Milleti’l- İslâmiyyeti’l-Muhammediyye. thk. Hamdi Abdülmecid es-Selefî. Tahsin İbrâhîm ed-Düskî. y.y.: y.y., 2015.
  • Tomar, Cengiz. “İbnü’l-Fuvatî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/47-49. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • Yaltkaya, Mehmet Şerefettin. “Yezîdîler”. İstanbul Dârülfünûn İlâhiyat Fakültesi Mecmuası [DİFM] 1/3 (1926), 1- 29.
  • Yaltkaya, Mehmet Şerefettin. “Yezîdîler”. İstanbul Dârülfünûn İlâhiyat Fakültesi Mecmuası [DİFM] 1/4 (1926), 273-275.
  • Yüksel, Emrullah. “Seyfeddin Âmidî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/57-58. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
  • ez-Zehebi, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Târîhü’l-İslâm ve Vefeyâtü’l-Meşâhir ve’l-Aʿlâm. thk. Ömer Abdüsselâm Tedmürî. 53 cilt. Beyrût: Dâru’l-Kitâbu’l-Arabî, 1999.

Rāfidī Sects in the Book Named al-Rad ʿalā al-Rāfiḍa va al-Yazīdiyye written by Abu Firās Ubeydullah b. Shibl and Classification of These Sects

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 2, 824 - 850, 31.12.2023

Ali Durmuş

https://doi.org/10.18403/emakalat.1381912

Öz

Firaq writing started very early in Islamic history. Some firaq authors aimed to record the sects that lived in history and transfer them to the next centuries for a purely scientific purpose, and they tried to be as objective as possible in their books. On the other hand, some authors, wrote such works for a religious and lofty purpose, such as fulfilling the duty assigned to them by the sect and belief they belong to. These authors aimed to protect their sects from the intellectual attacks of other sects and to keep them superior to them, and therefore they didn’t develop an objective style in their books. This situation has led to the formation of fiction literature over time. The book named al-Rad ʿalā al-Rāfiḍa va al-Yazīdiyye, written by Abu Firās (d. 658/1260) in the middle of the 7/13st century, also appears as a product of this literature. This work was written to strengthen the Ahl al-Sunnah belief against the Rāfidī and Yazīdī movements that emerged in Baghdad and to prevent the harm that these sects could cause to the Ahl al-Sunnah people of the region.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects Rāfida Shia Yazīdiyye Abu Firās

Kaynakça

  • el-Âmidî, Seyfüddîn. Ebkâru’l-Efkâr fî Usûli’d-Dîn. thk. Ahmed Muhammed el-Mehdî. 5 cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 2002.
  • el-Bağdâdî, Ebû Mansur Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed. el-Fark beyne’l-Fırak. thk. Muhammed Osman el-Hasan. Kahire: Mektebetü İbn Sînâ, t.s..
  • Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhim Cuʿfî. Sahîh-i Buhârî. 8 cilt. İstanbul: y.y., t.y..
  • Bulut, Halil İbrahim. “Mehmet Şerefettin Yaltkaya ve Yezîdiler Başlıklı Makalesi Tahlil Değerlendirme ve Sadeleştirme”. e-Makâlât 10/1, 1-50.
  • ed-Dûrî, Abdülazîz. “Bağdat (Genel Bakış)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/425-433. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
  • el-Ebrekân, Hasan b. Mahlûf. İslâm’da Fırkalar: Zikrü’l-Fırak, thk. Ali Durmuş. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2023.
  • Ebû Firâs, Ubeydullah b. Şibl. er-Red ʿale’r-Râfıza ve’l-Yezîdiyye. İstanbul: Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi, Fazıl Ahmed Paşa, 1617/2.
  • el-Eşʿarî, Ebü’l-Hasen. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn: İlk Dönem İslâm Mezhepleri, çev. Mehmet Dalkılıç ve Ömer Aydın. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
  • Gökalp, Yusuf. “Zeydiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/328-223. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
  • Gömbeyaz, Kadir. İslâm Literatüründe İtikadi Fırka Tasnifleri. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
  • Hizmetli, Sabri. “İbn Ebü’d-Dem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/455-456. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
  • İbn Ebi’d-Dem, Şihâbüddin Ebû İshâk İbrâhîm b. Abdullah el-Hamedânî el-Hamevî eş-Şâfiʿî el-Hamevî. el- Fıraku’lİslâmiyye. thk. Seyit Bahçıvan. Konya: Adal Ofset, 2007.
  • İbn Mahlûf, Muhammed b. Hasan el-Ebrekân. Zikrü’l-Fırak. İstanbul: Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi, Hafız Ahmed Paşa, 156/2.
  • İbn Nâsırüddin, Şemseddin Muhammed b. Abdullah b. Muhammed el-Kaysî ed-Dımaşkî. Tavzîhü’l-Müştebih fî Zabti Esmâi’r-Ruvâ ve Ensâbuhum ve Elkâbuhum ve Künâhum. Thk. Muhammed Naîm el-Araksûsî. 10 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
  • el-İsferâyinî, Ebü’l-Muzaffer. et-Tabsîr fi’d-Dîn. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Beyrut:ʿÂlemü’l-Kütüb, 1983.
  • Kummî ve Nevbahtî. Şiî Fırkalar. çev. Hasan Onat v.d.. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2004.
  • Müslim b. el-Haccac, Ebü'l-Hüseyin el-Kuşeyri en-Nisaburi. Sahîh-i Müslim. 5 cilt. Kahire: y.y., 1331.
  • Öz, Mustafa. “İmâmiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/207-209. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • Öz, Mustafa. “Keysâniyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/362-363. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
  • er-Râzî, Fahruddin. İʿtikâdât Fıraku’l-Müslimîn ve’l-Müşrikîn. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1982.
  • Sarıkaya, M. Saffet. “Ebû Firâs’ın Eseri Işığında Yezidiler Hakkında Bir Değerlendirme”. Mardin Artuklu Üniversitesi Uluslararası Midyat Sempozyumu 7-9 Ekim 2011 Sempozyum Bildirileri. ed. İbrahim Özcoşar. 661- 670. (Mardin: Mardin Artklu Üniversitesi Yayınları, 2012).
  • Sarıkaya, M. Saffet. “Güneydoğu Anadolu’da Görülen Gâlî Fırkaların Bektâşîlikle İlişkisi”. Dinî Araştırmalar 12 (2009), 235-251.
  • eş-Şehristânî, Ebü’l-Feth Muhammed b. Abdülkerim b. Ebî Bekr Ahmed. el-Milel ve’n-Nihâl. thk. Emir Ali Mihnâ ve Ali Hasan Fâʿûr. 2 cilt. Beyrut: Dârü’l-Maʿrife, 1993.
  • eş-Şirvânî, Sedreddinzâde. Tercümânü’l-Ümem. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Dâru’l- Mesnevî, 258/7.
  • et-Taglibî, Ubeydullah b. Şibl b. Ebî Firâs el-Cübbî. er-Red ʿale’r-Râfıḍa ve’l-Yezîdiyyeti’l-Muhâlifîn li’l-Milleti’l- İslâmiyyeti’l-Muhammediyye. thk. Hamdi Abdülmecid es-Selefî. Tahsin İbrâhîm ed-Düskî. y.y.: y.y., 2015.
  • Tomar, Cengiz. “İbnü’l-Fuvatî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/47-49. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • Yaltkaya, Mehmet Şerefettin. “Yezîdîler”. İstanbul Dârülfünûn İlâhiyat Fakültesi Mecmuası [DİFM] 1/3 (1926), 1- 29.
  • Yaltkaya, Mehmet Şerefettin. “Yezîdîler”. İstanbul Dârülfünûn İlâhiyat Fakültesi Mecmuası [DİFM] 1/4 (1926), 273-275.
  • Yüksel, Emrullah. “Seyfeddin Âmidî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/57-58. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
  • ez-Zehebi, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Târîhü’l-İslâm ve Vefeyâtü’l-Meşâhir ve’l-Aʿlâm. thk. Ömer Abdüsselâm Tedmürî. 53 cilt. Beyrût: Dâru’l-Kitâbu’l-Arabî, 1999.
Toplam 30 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular İslam Mezhepleri
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Ali Durmuş 0000-0002-9279-1983

Yayımlanma Tarihi 31 Aralık 2023
Gönderilme Tarihi 26 Ekim 2023
Kabul Tarihi 19 Aralık 2023
Yayımlandığı Sayı Yıl 2023Cilt: 16 Sayı: 2

Kaynak Göster

ISNAD Durmuş, Ali. “Ebû Firas Ubeydullah B. Şibl’in Er-Red ʿale’r-Râfıḍa ve’l-Yezîdiyye Adlı Eserinde Râfızî Fırkalar Ve Bu Fırkaların Tasnifi”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 16/2 (Aralık 2023), 824-850. https://doi.org/10.18403/emakalat.1381912.
 Kapak Resmi İndir

_____________________________________  ISSN 1309-5803 e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi  _______________________________