Öz
Twelver Shiism constitute the majority of Shia, which has the most followers after Ahl al-Sunnah in the Islamic World. The most distinctive feature of Twelver Shiism is that they consider the imamate within the principles of belief system (usûlu'd-din). In Shiite thought, the issue of Imamate has been interpreted over time and gained different dimensions. The concept of Wilayat al-faqih, which was developed according to the theory of imamate, and the discussions within the framework of this concept gained momentum with the 1979 Iranian Islamic Revolution. While some scholars see political reform and state administration within the authority of the faqih, some have stated that shifting Wilayat al-faqih to the political field lacks a religious basis. These discussions, centered on Iran (Qom) and Iraq (Najaf), nourished by traditional Shiite thought, still remain current. Although a lot of research has been done on Ayatollah Khomeini, the name at the center of Iranian-centered debates, it is difficult to say the same about Ayatollah Khoei, the biggest name in Iraqi-centered debates in recent times. What follows is an analytical examination of Ayatollah Khoei's views on wilayat al-faqih. It was conducted in accordance with the research and publication ethics, focusing on the basic works of Ayatollah Khoei.
Anahtar Kelimeler
Islamic Sects Imamiyyah Shi Ayatollah Khoei Wilayat al-faqih Najaf
Kaynakça
- al-Khoei, Yûsuf. “Abû 'l-Qâsım al-Ḫû'î”. Oriente Moderno Nuova serie Anno 18 (79), 2 (1999), 491-500.
- Allawi, Ali A. The occupation of Iraq: winning the war, losing the peace. New Haven – London: Yale University Press, 2007.
- Calder, Norman. “Doubt and Prerogative: The Emergence of Imami Shi‘i Theory of Ijtihad”. MES 70 (1989), 57- 78.
- Cezâirî, Muhammed Cevâd Câsim. es-Seyyid Ebu’l-Kâsım el-Hûî ruâhu ve mevakıfuhu’s-siyasiyye. Necef: y.y., 2016.
- Corboz, Elvire. "The Al-Khoei Foundation and The Transnational Institutionalisation of Ayatollah Al-Khu’i’s
- Marja‘iyya". Shii Islam and Identity Religion, Politics and Change in the Global Muslim Community. edit. Lloyd Ridgeon. 93-112. New York: I. B. Tauris, 2012.
- Dmeral, Nabel Ashraf Anwar. 2003 Sonrası Dönemde Irak’taki Şii-Sünni Çatışması: İç ve Dış Aktörlerin Rolü. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
- el-Hürr el-Âmilî, Muhammed b. Hasan, Vesâilü’ş-Şîa. Tahran: Mektebetü'l-İslamiyye, 1963.
- el-Ker’âvî, Sen Abbûd. es-Seyyid Muhsin et-Tabatabâî el-Hakim ve devruhu’s-siyâsi ve’l-fikrî fi’l-Irak 1946- 1970. Kâdisiyye: Câmiatu’l-Kâdisiyye, Külliyetü’t-Terbiye, Doktora Tezi, 2007.
- Emin, Hasan. Müstedrekatu ayani’ş-Şia. 2. baskı, Beyrut: Daru’t-Te'aruf li’l-Matbuat, 1997.
- Ghareeb, Edmund A. Historical Dictionary of Iraq. Maryland: The Scarecrow Press 2004.
- Halili, Muhammed Cevad. Munasebat-ı Nehad-ı Merce’iyyet ve Hakimiyyet der Irak 1968-2003. Yasuc: Rişte-i Ulumi Siyasiyyi Gerayiş-i Ulum-i Siyasi, Danişgah-i Yasuc Danişgede-i Ulum-i İnsani, Risale-i Doktori, Mehr 1397/Ekim 2018.
- Hammâde, Tarâd. el-İmâm el-Hûî Zaîmu’l-Havzati’l-ilmiyye. London: Dâru’n-Nûr li’t-Tıbâ’a ve’n-Neşr, 2004.
- Hûî Vakfı, “el-İmâm el-Hûî fi’l-A’lâm el-Garbî”, el-Nûr 16 (1413/1992), 31.
- Hûî Vakfı, “Müessesetü’l-İmâm el-Hûî el-Hayriyye Ted’û Âyetullah el-Uzmâ el-Seyyid el-Gülpâygânî li’l-İşrâf aleyhâ Mübareketü Neşâtâtihâ”, el-Nûr 27 (1414/1993), 10-11.
- Hûî Vakfı, “Müessesetü’l-İmâm el-Hûî el-Hayriyye Ted’û Âyetullah el-Uzmâ el-Seyyid el-Sistânî litekabbuli mühimmeti’l-işrâf alâ amelihâ”, el-Nûr 33 (1414/1994), 33.
- Hûî, Ebu'l-Kâsım b. ‘Ali Ekber b. Hâşim el-Mûsevî. el-Mesâil el-müntahabe. Kum: y.y., 1992.
- Hûî, Ebu'l-Kâsım b. ‘Ali Ekber b. Hâşim el-Mûsevî. el-Mesâilü'ş-şer'iyye. Beyrut: Dâru'z-Zehra, 1416/1996.
- Hûî, Ebu'l-Kâsım b. ‘Ali Ekber b. Hâşim el-Mûsevî. Minhâcu’s-sâlihîn (Fetâvâ Ayetulla el-Uzmâ es-Seyyid Ebu'l- Kâsım el-Hûî). 2 Cilt. Kum: y.y., 1410.
- Hûî, Ebu'l-Kâsım b. ‘Ali Ekber b. Hâşim el-Mûsevî. Minhâcü's-salihin. 2 Cilt. Beyrut: 1980.
- Hûî, Ebu'l-Kâsım b. ‘Ali Ekber b. Hâşim el-Mûsevî. Misbâhu'l-fekâhe fi'l-muâmelât. 7 Cilt. Kum: yy. 1373.
- Hûî, Ebu'l-Kâsım b. ‘Ali Ekber b. Hâşim el-Mûsevî. Mu'cemu ricâli'l-hadis ve tafsilu't-tabakâti'r-ruvvât. 23 Cilt. Necef-i Eşref: Mektebe İmam el-Hûî, 1970-1982.
- Humeyni, İmam Ruhullah Mûsevî. Hükûmet-i İslâmi. Necef: y.y., 1971.
- Humeyni, İmam Ruhullah Mûsevî. Kitâbu'l-bey‘. Necef: y.y., 1970.
- İbn Bâbûye, Muhammed b. Ali. Meâni’l-ahbâr. Tahran: Mektebetü's-Sadûk, 1959.
- Kehhale, Ömer. Mu’cemu’l-müellifîn. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Müsennâ, t.y.
- Ker’âvî, Sen Abbûd. es-Seyyid Muhsin et-Tabatabâî el-Hakim ve devruhu’s-siyâsi ve’l-fikrî fi’l-Irak 1946-1970. Kâdisiyye: Câmiatu’l-Kâdisiyye, Külliyetü’t-Terbiye, Doktora Tezi, 2007.
- Kistainy, Khalid. Arab Political Humour. London: Quartet Books, 1985.
- Kuleynî, Muhammed b. Ya'kub. el-Kâfî. 7 Cilt. Tahran: Mektebetü's-Sadûk, 1961.
- Meclisî, Muhammed Bakır. Bihâru’l-envâr. Tahran: Matbaatu'l-İslamiyye, 1972.
- Mensî, İlham Hamza. “Şezerât min hayati Seyyid Ebu’l-Kâsım el-Hûî 1899-1992”. Mecelletü Külliyeti Terbiyeti’l- İslamiyye Camiatü Babil 17 (Eylül 2014), 424-444.
- Modarresi, Hossein. An Introduction to Shi'i Laws: a Bibliographical study. London: Ithaca Press, 1984.
- Moussavi, Ahmad Kazemi. “The Establishment of the Position of Marja’iyyat-i Taqlid in the Twelver-Shi’i Community”. Iranian Studies 18/1 (1985), 35-51.
- Murtaza el-Ensârî. Kitâbu’l-mekâsib. Necef: y.y., 1972.
- Nerâkî, Molla Ahmed b. Muhammed Mehdi b. Ebî Zer (1245/1829). Avâidu’l-eyyâm. 2 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Hâdî, 1420/2000.
- Rose, Gregory. “Velayat-e Faqih and the Recovery of Islamic Identity in the Thought of Ayatollah Khomeini”. Religion and Politics in Iran: Shi’ism from Quietism to Revolution. ed. Nikki R. Keddie. 166-188. New Haven - London: Yale University Press, 1983.
- Sachedina, Abdulaziz. The Just Ruler (al-Sultan al-adil) in Shi'ite Islam. New York: Oxford University Press, 1988.
- Taheri, Amir. The Spirit of Allah. UK: Hutcinson, 1985.
- Toprak, Mehmet. "Hûî, Ebü'l-Kâsım". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/309-311. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
- Toprak, Mehmet. Ayetullah Hûî: Hayatı, Eserleri ve Şîî İmâmî Düşünceye Katkıları. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
- Wiley, Joyce N. The Islamic Movements of Iraqi Shi'as. Boulder&London: Lynne Rienner Publisher, 1992.
Öz
Şia'nın çoğunluğunu oluşturan İmâmiyye'nin ayırt edici vasfı imâmeti inanç esasları içerisinde telakki etmesidir. İmâmet anlayışının temeli ise Hz. Peygamber'in vefatından sonra başlayan imamet/hilafet tartışmalarına dayandırılmaktadır. Ehl-i Sünnet sırasıyla Hz. Ebû Bekir, Hz. Ömer, Hz. Osman ve Hz. Ali'yi meşru halife kabul ederken, İmâmiyye, Hz. Ali, Hasan, Hüseyin ve Hz. Hüseyin soyundan gelen dokuz kişinin nas ve tayinle imam olduğuna inanmaktadır. Şiî düşüncede İmamet zaman içerisinde yorumlanarak farklı boyutlar kazanmıştır. Özellikle Gaybet-i kübra döneminde imama ait yetkilerin kullanımı konusunda değişik yaklaşımlar sergilenmiştir. İmamet teorisine dayalı olarak geliştirilen velâyet-i fakîh kavramı etrafındaki tartışmalar 1979 İran İslam Devrimi'yle hız kazanmıştır. Bazı âlimler siyasi ıslahat ve devlet yönetimini de fakîhin yetkisi dahilinde görürken, bazıları aktif siyasetin dışında kalarak velâyet-i fakîhin siyasi alana kaydırılmasının dini temelden yoksun olduğunu belirtmişlerdir. Geleneksel Şiî düşünceden beslenen İran ve Irak merkezli bu tartışmalar halen güncelliğini korumaktadır. İran merkezli tartışmaların odağındaki isim Âyetullah Humeyni hakkında çok sayıda araştırma yapılmış olmasına karşın, Irak merkezli tartışmaların son dönemdeki en büyük ismi Âyetullah Hûî konusunda aynı şeyi söyleyebilmek güçtür. Bu makalede Âyetullah Hûî'nin, Velâyet-i fakîh konusundaki görüşleri ele alınacaktır. Çalışmamız Ayetullah Hûî'nin temel eserleri merkeze alınarak araştırma ve yayın etiğine uygun olarak yapılmıştır.
Anahtar Kelimeler
İslam Mezhepleri İmâmiyye Şîası Âyetullah Hûî Velâyet-i Fakîh Necef
Kaynakça
- al-Khoei, Yûsuf. “Abû 'l-Qâsım al-Ḫû'î”. Oriente Moderno Nuova serie Anno 18 (79), 2 (1999), 491-500.
- Allawi, Ali A. The occupation of Iraq: winning the war, losing the peace. New Haven – London: Yale University Press, 2007.
- Calder, Norman. “Doubt and Prerogative: The Emergence of Imami Shi‘i Theory of Ijtihad”. MES 70 (1989), 57- 78.
- Cezâirî, Muhammed Cevâd Câsim. es-Seyyid Ebu’l-Kâsım el-Hûî ruâhu ve mevakıfuhu’s-siyasiyye. Necef: y.y., 2016.
- Corboz, Elvire. "The Al-Khoei Foundation and The Transnational Institutionalisation of Ayatollah Al-Khu’i’s
- Marja‘iyya". Shii Islam and Identity Religion, Politics and Change in the Global Muslim Community. edit. Lloyd Ridgeon. 93-112. New York: I. B. Tauris, 2012.
- Dmeral, Nabel Ashraf Anwar. 2003 Sonrası Dönemde Irak’taki Şii-Sünni Çatışması: İç ve Dış Aktörlerin Rolü. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
- el-Hürr el-Âmilî, Muhammed b. Hasan, Vesâilü’ş-Şîa. Tahran: Mektebetü'l-İslamiyye, 1963.
- el-Ker’âvî, Sen Abbûd. es-Seyyid Muhsin et-Tabatabâî el-Hakim ve devruhu’s-siyâsi ve’l-fikrî fi’l-Irak 1946- 1970. Kâdisiyye: Câmiatu’l-Kâdisiyye, Külliyetü’t-Terbiye, Doktora Tezi, 2007.
- Emin, Hasan. Müstedrekatu ayani’ş-Şia. 2. baskı, Beyrut: Daru’t-Te'aruf li’l-Matbuat, 1997.
- Ghareeb, Edmund A. Historical Dictionary of Iraq. Maryland: The Scarecrow Press 2004.
- Halili, Muhammed Cevad. Munasebat-ı Nehad-ı Merce’iyyet ve Hakimiyyet der Irak 1968-2003. Yasuc: Rişte-i Ulumi Siyasiyyi Gerayiş-i Ulum-i Siyasi, Danişgah-i Yasuc Danişgede-i Ulum-i İnsani, Risale-i Doktori, Mehr 1397/Ekim 2018.
- Hammâde, Tarâd. el-İmâm el-Hûî Zaîmu’l-Havzati’l-ilmiyye. London: Dâru’n-Nûr li’t-Tıbâ’a ve’n-Neşr, 2004.
- Hûî Vakfı, “el-İmâm el-Hûî fi’l-A’lâm el-Garbî”, el-Nûr 16 (1413/1992), 31.
- Hûî Vakfı, “Müessesetü’l-İmâm el-Hûî el-Hayriyye Ted’û Âyetullah el-Uzmâ el-Seyyid el-Gülpâygânî li’l-İşrâf aleyhâ Mübareketü Neşâtâtihâ”, el-Nûr 27 (1414/1993), 10-11.
- Hûî Vakfı, “Müessesetü’l-İmâm el-Hûî el-Hayriyye Ted’û Âyetullah el-Uzmâ el-Seyyid el-Sistânî litekabbuli mühimmeti’l-işrâf alâ amelihâ”, el-Nûr 33 (1414/1994), 33.
- Hûî, Ebu'l-Kâsım b. ‘Ali Ekber b. Hâşim el-Mûsevî. el-Mesâil el-müntahabe. Kum: y.y., 1992.
- Hûî, Ebu'l-Kâsım b. ‘Ali Ekber b. Hâşim el-Mûsevî. el-Mesâilü'ş-şer'iyye. Beyrut: Dâru'z-Zehra, 1416/1996.
- Hûî, Ebu'l-Kâsım b. ‘Ali Ekber b. Hâşim el-Mûsevî. Minhâcu’s-sâlihîn (Fetâvâ Ayetulla el-Uzmâ es-Seyyid Ebu'l- Kâsım el-Hûî). 2 Cilt. Kum: y.y., 1410.
- Hûî, Ebu'l-Kâsım b. ‘Ali Ekber b. Hâşim el-Mûsevî. Minhâcü's-salihin. 2 Cilt. Beyrut: 1980.
- Hûî, Ebu'l-Kâsım b. ‘Ali Ekber b. Hâşim el-Mûsevî. Misbâhu'l-fekâhe fi'l-muâmelât. 7 Cilt. Kum: yy. 1373.
- Hûî, Ebu'l-Kâsım b. ‘Ali Ekber b. Hâşim el-Mûsevî. Mu'cemu ricâli'l-hadis ve tafsilu't-tabakâti'r-ruvvât. 23 Cilt. Necef-i Eşref: Mektebe İmam el-Hûî, 1970-1982.
- Humeyni, İmam Ruhullah Mûsevî. Hükûmet-i İslâmi. Necef: y.y., 1971.
- Humeyni, İmam Ruhullah Mûsevî. Kitâbu'l-bey‘. Necef: y.y., 1970.
- İbn Bâbûye, Muhammed b. Ali. Meâni’l-ahbâr. Tahran: Mektebetü's-Sadûk, 1959.
- Kehhale, Ömer. Mu’cemu’l-müellifîn. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Müsennâ, t.y.
- Ker’âvî, Sen Abbûd. es-Seyyid Muhsin et-Tabatabâî el-Hakim ve devruhu’s-siyâsi ve’l-fikrî fi’l-Irak 1946-1970. Kâdisiyye: Câmiatu’l-Kâdisiyye, Külliyetü’t-Terbiye, Doktora Tezi, 2007.
- Kistainy, Khalid. Arab Political Humour. London: Quartet Books, 1985.
- Kuleynî, Muhammed b. Ya'kub. el-Kâfî. 7 Cilt. Tahran: Mektebetü's-Sadûk, 1961.
- Meclisî, Muhammed Bakır. Bihâru’l-envâr. Tahran: Matbaatu'l-İslamiyye, 1972.
- Mensî, İlham Hamza. “Şezerât min hayati Seyyid Ebu’l-Kâsım el-Hûî 1899-1992”. Mecelletü Külliyeti Terbiyeti’l- İslamiyye Camiatü Babil 17 (Eylül 2014), 424-444.
- Modarresi, Hossein. An Introduction to Shi'i Laws: a Bibliographical study. London: Ithaca Press, 1984.
- Moussavi, Ahmad Kazemi. “The Establishment of the Position of Marja’iyyat-i Taqlid in the Twelver-Shi’i Community”. Iranian Studies 18/1 (1985), 35-51.
- Murtaza el-Ensârî. Kitâbu’l-mekâsib. Necef: y.y., 1972.
- Nerâkî, Molla Ahmed b. Muhammed Mehdi b. Ebî Zer (1245/1829). Avâidu’l-eyyâm. 2 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Hâdî, 1420/2000.
- Rose, Gregory. “Velayat-e Faqih and the Recovery of Islamic Identity in the Thought of Ayatollah Khomeini”. Religion and Politics in Iran: Shi’ism from Quietism to Revolution. ed. Nikki R. Keddie. 166-188. New Haven - London: Yale University Press, 1983.
- Sachedina, Abdulaziz. The Just Ruler (al-Sultan al-adil) in Shi'ite Islam. New York: Oxford University Press, 1988.
- Taheri, Amir. The Spirit of Allah. UK: Hutcinson, 1985.
- Toprak, Mehmet. "Hûî, Ebü'l-Kâsım". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/309-311. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
- Toprak, Mehmet. Ayetullah Hûî: Hayatı, Eserleri ve Şîî İmâmî Düşünceye Katkıları. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
- Wiley, Joyce N. The Islamic Movements of Iraqi Shi'as. Boulder&London: Lynne Rienner Publisher, 1992.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | İslam Mezhepleri |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Aralık 2023 |
| Gönderilme Tarihi | 3 Eylül 2023 |
| Kabul Tarihi | 18 Aralık 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023Cilt: 16 Sayı: 2 |
_____________________________________ ISSN 1309-5803 e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi _______________________________