Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Kitâbü’t-Tevhîd ve Kitâbü’t-Te’vîlât’ın Uyumu: Rü’yetullah Örneği

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 2, 766 - 797, 31.12.2023
https://doi.org/10.18403/emakalat.1321935

Öz

Rü’yetullah meselesi hicri birinci asrın sonlarında tartışılmaya başlanmış, Allah’ın görülmesinin imkânsızlığını savunan Mu‘tezile ile Allah’ın ahirette görüleceğini savunan Ehl-i Sünnet arasında süregelen bir tartışma olmuştur. Ehl-i Sünnet’in önemli temsilcilerinden Matürîdî’nin yaşadığı dönemdeki aktüel tartışma konuları arasında yerini alan bu meseleye, Mâtürîdî de kayıtsız kalmamış, bilakis Kitâbü’t-Tevhid ve Kitâbü’t-Te’vilat’ında konuya geniş yer vermiştir. Mu‘tezile’den kendi çağdaşı el-Ka‘bî’ye yönelttiği eleştiriler üzerinden meseleyi; ayet, hadis ve akıl süzgecinde detaylandırmış ve Allah’ın ahirette görülmesinin gerekli olup gerçekleşeceğini söylemiştir.
Mâtürîdî’nin rü’yetullah meselesini tahlil ederken her iki eserinde kullandığı argümanlar, delillerin sunumu vb. izlediği yöntem, bu eserler arasındaki mana ve ibare uyumunu ortaya koymakta, görüşlerin ve görüş sahibinin aynı kişi olduğuna işaret etmekte, her iki eserin sahibinin Mâtürîdî olduğunu göstermektedir. Bu uyum; Mâtürîdî’nin eserleriyle ilgili araştırmalar yapan bazı müsteşriklerin, eserler üzerinde oluşturdukları aidiyet şüphesini gidermektedir. Bu makalede, Mâtürîdî’nin sözü geçen her iki eserindeki rü’yetullah’a dair görüşleri; orijinalliği bozulmadan karşılaştırmalı olarak verilmiş, ibaredeki küçük farklılıklar da gösterilmiştir. Bu çalışma ile hem Mâtürîdî’nin meseleye dair görüşleri derli toplu bir arada sunulmuş hem de Kitâbü’t-Tevhid ve Kitâbü’t-Te’vilat’ın Matürîdî’ye ait olduğu ortaya konulmuştur.

Teşekkür

Hocam makalemi değerlendirmek üzere saygılarımla arz ederim

Kaynakça

  • Ak, Ahmet. Büyük Türk Âlimi Mâturîdî ve Mâturîdîlik. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2. Baskı, 2017.
  • Ak, Ahmet. “Mâtürîdîliğin Temel Kaynakları”. İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdîyye Geleneği. ed. Hülya Alper. 385-386. İstanbul: İFAV Yayınları, 2018.
  • Ak, Ahmet. “Mâturîdî ve Mâturidîlik ile İlgili Türkçe Akademik Çalışmaların Değerlendirmesi”. İslami Araştırmalar Dergisi, Journal of Islamic Research 29/2 (2018), 380-98.
  • Alâuddîn es-Semerkandî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed (539/1144). Şerhu Kitâbi’t-Te’vîlât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Medine, 179, 1a-217b.
  • Atay, Hüseyin. “Fatih-Süleymaniye Medreseleri Ders Programları ve İcazetnameleri”. Vakıflar Dergisi 13(1981), 172-234.
  • Avcı, Metin. İmam Mâturîdî’nin Fikirlerinde Ebû Hanîfe’nin Etkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2022.
  • Batman, Mustafa Murat. Mâturîdî ve Râzî Tefsirlerinde Mu‘tezile Eleştirilerinin Mukayesesi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
  • Bilgin, Ömer Faruk. el-Mâtürîdî’nin Te’vîlâtü’l-Kur’ân’ının Dirâyet Tefsiri Açısından Tahlili. Bursa: Emin Yayınları Bursa Akademi, 2015.
  • Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
  • Gül, Ali Rıza. “Mâtürîdî’nin Tevilâtü’l-Kur’ân’da Kullandığı Veri Kaynaklarına Ahkâm Ayetleri Ekseninde Bir Yaklaşım”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (Aralık 2015), 7-46.
  • Kâtip Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-Zunûn an Esâmi’l-Kütübi ve’l-Fünun. haz. M. Şerafeddin Yaltkaya-Rıfat Bilge. 2 Cilt. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1971.
  • Kılıç, Mehmet Şükrü. İlk Dönem Sünnî Kelamında Ulûhiyet Anlayışı-Tahâvî ve Mâtürîdî Örneği. Konya: Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
  • Koçoğlu, Kıyasettin. Mâturîdî’nin Mutezile’ye Bakışı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
  • Kutlu, Sönmez. “Bilinen ve Bilinmeyen Yönleriyle İmam Mâturîdî”. İmam Mâturîdî ve Maturidilik. haz. Sönmez Kutlu. 17-55. Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 2003.
  • Kutlu, Sönmez. “İmam Mâturîdî ve Maturidilik Çalışmalarında Rastlanan Bazı Sorunlar”. IV. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu. ed. Cengiz Çuhadar vd. 1/193-222. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Yayınları, 2017.
  • el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevhîd. thk. Bekir Topaloğlu, Muhammed Aruçi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2005.
  • el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi. trc. Bekir Topaloğlu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 4.Baskı, 2009.
  • el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. thk. Bekir Topaloğlu. 17 Cilt. İstanbul: Mizan Yayınları, 2005-2011.
  • el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü’l-Kur’an Tercümesi. trc. Fadıl Ayğan. ed. Yusuf Şevki Yavuz. İstanbul: Ensar Vakfı Yayınları, 2017.
  • Memiş, Murat. “Rü’yetullah Tartışmalarına Metodolojik Bir Bakış”. Kocaeli İlahiyat Dergisi 4/2 (Aralık 2020) 47- 104.
  • Musahan, Ali Yıldız. Mâtürîdî’nin Mu‘tezile Eleştirisi-Ebü’l-Kâsım el-Kâ‘bî el-Belhî Bağlamında-. Ankara: Araştırma Yayınları, 2020.
  • Musahan, Ali Yıldız. ‘‘Mutezile Ekolünün Orta Asya Temsilcisi: Ebu’l-Kasım el-Ka‘bî el Belhî (Görüşleri, Eserleri, Etkileri)’’. Uluslararası Orta Asya’dan Anadolu’ya İslâmî İlimler Sempozyumu Bildiriler Kitabı. ed. Murat Şimşek vd. ss. 238-270. Karabük: Karabük Üniversitesi Yayınları, 2021.
  • en-Nesefî, Ebû’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Tabsıratü’l-Edille fî Usûli’d-Dîn. thk. Hüseyin Atay. 2 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2004.
  • el-Pezdevî, el-İmam Ebû’l-Yüsr Sadrülislâm Muhammed b. Hüseyin. Usûlü’d-Dîn, nşr. H. P. Linss. thk. Ahmed Hicâzî. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2011.
  • Oral, Osman. ‘‘Mâtürîdî ve Kâdî Abdülcebbâr’a Göre Rü’yetullah Sorunu’’. Oş Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlmi Dergisi 29(2020): 71-98.
  • Özcan, Hanifi. “İlk Müslüman Türk Devletlerinde Düşünce”. Yeni Türkiye 32/91 (2016) 111-135.
  • Özcan, Hanifi. Türk Düşünce Hayatında Mâtüridîlik. Ankara: Cedit Neşriyat, 2012.
  • Özen, Şükrü. “Mâtürîdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/149. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
  • Özervarlı, M. Sait. ‘‘The Authenticity of the Manuscript of Mâturîdi’s Kitâb al-Tawhid: A Reexamination’’. İslâm Araştırmaları Dergisi 1(Temmuz 1997): 19-29.
  • Rudolph, Ulrich. Mâturîdî-Semerkant’ta Ehl-i Sünnet Kelâmı. trc. Özcan Taşcı. İstanbul: Litera Yayınları, 2016.
  • Sabırlı, Esat. Te’vîlâtü’l-Kur’ân’da İmam Mâtürîdî’nin Mu‘tezile Eleştirisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2021.
  • Sarıkaya, Mehmet Saffet. “Maturîdî’nin Din Anlayışında Hoşgörü”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 3/2 (Ocak 2011): 146-164.
  • Topaloğlu, Bekir. “Te’vîlât’ül-Kur’an”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/32-33. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
  • Yavuz, Yusuf Şevki. “Nesefî, Ebû’l-Muîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/570. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
  • Türkel, Rifat. “Netâyicü’l-Îtikâdiyye fî Usûli’l-Fıraki’l-İslâmiyye İsimli Risâlenin İslam Mezhepleri Tarihi Açısından Değerlendirmesi”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 48 (Nisan 2016): 365-386.
  • Yeşilyurt, Temel. “Rü’yetullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/311. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
  • Yeşilyurt, Temel. Sözün Anlamı, -Teolojik Dilin Paradoksal Görünümü Üzerine Bir Çözümleme-. İstanbul: İnsan Yayınları, 2016.
  • Yüce Kur’an ve Açıklamalı- Yorumlu Meâli. trc. Abdülkadir Şener-M. Cemal Sofuoğlu-Mustafa Yıldırım. İzmir: Tibyan Yayıncılık ve Matbaacılık, 2. Basım, 2020.

The Harmony of Kitâbü’t-Tevhîd and Kitâbü’t-Te’vîlat: The Example of Rü’yetullah

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 2, 766 - 797, 31.12.2023
https://doi.org/10.18403/emakalat.1321935

Öz

The issue of Rü’yetullah started to be discussed at the end of the first century of the Hijri, and there was an ongoing debate between the Mu’tazila, who advocated the impossibility of seeing Allah, and the Ahl al-Sunnah, who argued that Allah will be seen in the hereafter. Maturidi, who is one of the important representatives of Ahl al-Sunnah, did not remain indifferent to this issue, which took its place among the current discussion topics in the period when he lived, on the contrary, he gave wide coverage to the subject in his Kitâbü’t-Tawhid and Kitâbü’t-Te’vilat. He explains the issue through the criticisms of the Mu'tazila towards his contemporary al-Ka'bî; He detailed it through the filter of verses, hadiths and reason and said that it was necessary for Allah to be seen in the afterlife and that it would happen.
While analyzing the issue of Rü’yetullah, Maturidi used arguments, presentation of evidence, etc. in both of his works. The method he followed reveals the harmony of meaning and phrase between these works, points out that the views and the owner of the view are the same person, and shows that the owner of both works is Maturidi. This harmony; It removes the suspicion of belonging that some orientalists who do research on Mâturîdî’s works have created on the works. In this article, Maturidi’s views on rü’yetullah in both of his mentioned works; It is given comparatively without damaging its originality, and minor differences in the phrase are also shown. With this study, both Maturidi’s views on the issue are presented together in a tidy manner and it is revealed that Kitâbü’t-Tawhid and Kitâbü’t-Te’vilat belong to Maturidi.

Kaynakça

  • Ak, Ahmet. Büyük Türk Âlimi Mâturîdî ve Mâturîdîlik. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2. Baskı, 2017.
  • Ak, Ahmet. “Mâtürîdîliğin Temel Kaynakları”. İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdîyye Geleneği. ed. Hülya Alper. 385-386. İstanbul: İFAV Yayınları, 2018.
  • Ak, Ahmet. “Mâturîdî ve Mâturidîlik ile İlgili Türkçe Akademik Çalışmaların Değerlendirmesi”. İslami Araştırmalar Dergisi, Journal of Islamic Research 29/2 (2018), 380-98.
  • Alâuddîn es-Semerkandî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed (539/1144). Şerhu Kitâbi’t-Te’vîlât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Medine, 179, 1a-217b.
  • Atay, Hüseyin. “Fatih-Süleymaniye Medreseleri Ders Programları ve İcazetnameleri”. Vakıflar Dergisi 13(1981), 172-234.
  • Avcı, Metin. İmam Mâturîdî’nin Fikirlerinde Ebû Hanîfe’nin Etkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2022.
  • Batman, Mustafa Murat. Mâturîdî ve Râzî Tefsirlerinde Mu‘tezile Eleştirilerinin Mukayesesi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
  • Bilgin, Ömer Faruk. el-Mâtürîdî’nin Te’vîlâtü’l-Kur’ân’ının Dirâyet Tefsiri Açısından Tahlili. Bursa: Emin Yayınları Bursa Akademi, 2015.
  • Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 1422/2001.
  • Gül, Ali Rıza. “Mâtürîdî’nin Tevilâtü’l-Kur’ân’da Kullandığı Veri Kaynaklarına Ahkâm Ayetleri Ekseninde Bir Yaklaşım”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (Aralık 2015), 7-46.
  • Kâtip Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-Zunûn an Esâmi’l-Kütübi ve’l-Fünun. haz. M. Şerafeddin Yaltkaya-Rıfat Bilge. 2 Cilt. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1971.
  • Kılıç, Mehmet Şükrü. İlk Dönem Sünnî Kelamında Ulûhiyet Anlayışı-Tahâvî ve Mâtürîdî Örneği. Konya: Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
  • Koçoğlu, Kıyasettin. Mâturîdî’nin Mutezile’ye Bakışı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
  • Kutlu, Sönmez. “Bilinen ve Bilinmeyen Yönleriyle İmam Mâturîdî”. İmam Mâturîdî ve Maturidilik. haz. Sönmez Kutlu. 17-55. Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 2003.
  • Kutlu, Sönmez. “İmam Mâturîdî ve Maturidilik Çalışmalarında Rastlanan Bazı Sorunlar”. IV. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu. ed. Cengiz Çuhadar vd. 1/193-222. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Yayınları, 2017.
  • el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevhîd. thk. Bekir Topaloğlu, Muhammed Aruçi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2005.
  • el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi. trc. Bekir Topaloğlu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 4.Baskı, 2009.
  • el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. thk. Bekir Topaloğlu. 17 Cilt. İstanbul: Mizan Yayınları, 2005-2011.
  • el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü’l-Kur’an Tercümesi. trc. Fadıl Ayğan. ed. Yusuf Şevki Yavuz. İstanbul: Ensar Vakfı Yayınları, 2017.
  • Memiş, Murat. “Rü’yetullah Tartışmalarına Metodolojik Bir Bakış”. Kocaeli İlahiyat Dergisi 4/2 (Aralık 2020) 47- 104.
  • Musahan, Ali Yıldız. Mâtürîdî’nin Mu‘tezile Eleştirisi-Ebü’l-Kâsım el-Kâ‘bî el-Belhî Bağlamında-. Ankara: Araştırma Yayınları, 2020.
  • Musahan, Ali Yıldız. ‘‘Mutezile Ekolünün Orta Asya Temsilcisi: Ebu’l-Kasım el-Ka‘bî el Belhî (Görüşleri, Eserleri, Etkileri)’’. Uluslararası Orta Asya’dan Anadolu’ya İslâmî İlimler Sempozyumu Bildiriler Kitabı. ed. Murat Şimşek vd. ss. 238-270. Karabük: Karabük Üniversitesi Yayınları, 2021.
  • en-Nesefî, Ebû’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Tabsıratü’l-Edille fî Usûli’d-Dîn. thk. Hüseyin Atay. 2 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2004.
  • el-Pezdevî, el-İmam Ebû’l-Yüsr Sadrülislâm Muhammed b. Hüseyin. Usûlü’d-Dîn, nşr. H. P. Linss. thk. Ahmed Hicâzî. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2011.
  • Oral, Osman. ‘‘Mâtürîdî ve Kâdî Abdülcebbâr’a Göre Rü’yetullah Sorunu’’. Oş Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlmi Dergisi 29(2020): 71-98.
  • Özcan, Hanifi. “İlk Müslüman Türk Devletlerinde Düşünce”. Yeni Türkiye 32/91 (2016) 111-135.
  • Özcan, Hanifi. Türk Düşünce Hayatında Mâtüridîlik. Ankara: Cedit Neşriyat, 2012.
  • Özen, Şükrü. “Mâtürîdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/149. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
  • Özervarlı, M. Sait. ‘‘The Authenticity of the Manuscript of Mâturîdi’s Kitâb al-Tawhid: A Reexamination’’. İslâm Araştırmaları Dergisi 1(Temmuz 1997): 19-29.
  • Rudolph, Ulrich. Mâturîdî-Semerkant’ta Ehl-i Sünnet Kelâmı. trc. Özcan Taşcı. İstanbul: Litera Yayınları, 2016.
  • Sabırlı, Esat. Te’vîlâtü’l-Kur’ân’da İmam Mâtürîdî’nin Mu‘tezile Eleştirisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2021.
  • Sarıkaya, Mehmet Saffet. “Maturîdî’nin Din Anlayışında Hoşgörü”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 3/2 (Ocak 2011): 146-164.
  • Topaloğlu, Bekir. “Te’vîlât’ül-Kur’an”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/32-33. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
  • Yavuz, Yusuf Şevki. “Nesefî, Ebû’l-Muîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/570. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
  • Türkel, Rifat. “Netâyicü’l-Îtikâdiyye fî Usûli’l-Fıraki’l-İslâmiyye İsimli Risâlenin İslam Mezhepleri Tarihi Açısından Değerlendirmesi”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 48 (Nisan 2016): 365-386.
  • Yeşilyurt, Temel. “Rü’yetullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/311. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
  • Yeşilyurt, Temel. Sözün Anlamı, -Teolojik Dilin Paradoksal Görünümü Üzerine Bir Çözümleme-. İstanbul: İnsan Yayınları, 2016.
  • Yüce Kur’an ve Açıklamalı- Yorumlu Meâli. trc. Abdülkadir Şener-M. Cemal Sofuoğlu-Mustafa Yıldırım. İzmir: Tibyan Yayıncılık ve Matbaacılık, 2. Basım, 2020.
Toplam 38 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular İslam Mezhepleri Tarihi
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Metin Avcı 0000-0002-8651-0321

Yayımlanma Tarihi 31 Aralık 2023
Gönderilme Tarihi 3 Temmuz 2023
Kabul Tarihi 15 Aralık 2023
Yayımlandığı Sayı Yıl 2023Cilt: 16 Sayı: 2

Kaynak Göster

ISNAD Avcı, Metin. “Kitâbü’t-Tevhîd Ve Kitâbü’t-Te’vîlât’ın Uyumu: Rü’yetullah Örneği”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 16/2 (Aralık 2023), 766-797. https://doi.org/10.18403/emakalat.1321935.

_____________________________________  ISSN 1309-5803 e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi  _______________________________