Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Hâricîliğin Doğuşuna Etki Eden İktisadî Arka Plan

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 2, 660 - 694, 31.12.2023

Kerem Çavuşlu

https://doi.org/10.18403/emakalat.1320798

Öz

Hâricîliğin doğuşu ve teşekkül sürecine ilişkin yapılan çalışmalarda siyasî, sosyal, dinî ve kültürel etkenler üzerinde yeterince durulmuş, ancak iktisadî etkenlere ise gerektiği kadar yer verilmemiştir. Hâricîlik İslâm öncesi dönemde başlayan ve İslâm sonrasında yaşanan siyasal, sosyal, ekonomik ve kültürel değişim ve dönüşümün bir sonucu olarak ortaya çıkan dinî ve siyasî bir harekettir. İlk dört halife döneminde yaşanan siyasî, sosyal, kültürel ve ekonomik değişim ve dönüşüm sonucu Müslümanlar arasında birtakım ihtilafalar yaşanmıştır. Hz. Osman döneminde ortaya çıkan kitlesel isyan hareketi onun katliyle sonuçlandı. Hz. Ali’nin halife seçilmesi sorunları çözmedi. Aksine yeni sorunları da beraberinde getirdi. Bu dönemde yaşanan Cemel ve Sıffîn ile tahkim meselesi Hz. Ali’nin ordusunda siyasî ve dinî bir gruplaşmaya neden oldu. Sıffîn’de ortaya atılan hakem fikri bu ayrışmanın tek sebebi değildi. Bu ayrışma, Kureyş kabilesi ile diğer Arap kabileleri arasında İslâm öncesi dönemde başlayan ve Hz. Peygamber sonrasında devam eden siyasî ve iktisadî çatışmanın bir sonucuydu.

Anahtar Kelimeler

İslâm Mezhepleri Tarihi Hâricîlik İktisat Kureyş Hakem Olayı

Kaynakça

  • Ahmed Celi, Ahmed Muhammed. Dırasatu ani’l- Fırak ve Tarihu’l-Müslimin el-Havâric ve’ş-Şia. Riyad: Merkezu’l- Melik Faysal Li’Buhus ve’d-Dırasati’l-İslamiyye, 2. Basım, 1988.
  • Ahmet Cevdet Paşa, Ahmet. Kısas-ı Enbiya Tarihu’l Hulefa. 12 Cilt. Dersaadet: Helal Matbaası, 1339.
  • Akarsu, Murat. Kabile Bürokrasisi ve Katline Sessiz Kalınan Halife Hz. Osman. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. Basım, 2015.
  • Akbulut, Ahmet. Sahebe Dönemi İktidar Kavgası Alevi Sünni Ayrışmasının Arka Planı. Ankara: Otto yayıncılık, 3. Basım, 2016.
  • Akbulut, Ahmet. “Hâricîlerin Siyasî Görüşlerinin İtikadileşmesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 31 (1991), 331-348.
  • Alî, Cevâd. el-Mufassal fi Târihi’l-Arab Kable’l-İslâm. 10 Cilt. Bağdad: Mektebetü’n Nahda, 2. Basım, 1976.
  • Altındaş, Mücteba. “Dinsel Şiddetin Teolojik Temelleri: Hâricî Zihniyet Örneği”. İslâm Mezhepleri. 193-209. Karaman: Karaman Üniversitesi İslâmi İlimler Derneği Yayınları, 2007.
  • Apaydın, H. Yunus. “Humus”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/365-369 İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
  • Ardıç, Furkan. Hz. Ali Dönemi Valileri. Bursa:Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
  • Arı, M. Salih. Hz. Ebu Bekir ve Ridde Savaşları. İstanbul: Bayan yayınları, 1996.
  • Bağdâdî, Ebu Mansur Abdulkahir b. Tahir el-. el-Fark beyne’l Fırak. thk Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. Kahire: Mektebetü Dari’l Turas, 1937.
  • Bağdâdî, Ebu Mansur Abdulkahir b. Tahir el-. el-Fark beyne’l Fırak. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. Kahire: Mektebetü Dari’l Turas, 1937.
  • Bakır, Abdulhalık. Hz. Ali ve Dönemi. Ankara: Bizim Büro Basımevi, 1. Basım, 2004.
  • Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. Fütûhu’l-büldân. thk Ömer Enis et-Tabba’. Beyrut: Müessesetü’l Maarife, 1967.
  • Bodur, Hüsnü Ezber. “Sekt (Fırka) Tipi Dini Organizasyonun Örneği Olarak Hâricîlik Hareketine Sosyolojik Bir Bakış”. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (2007), 25-53.
  • Bulut, Halil İbrahim. “Dini Şiddetin Fikri Arka Planı Olarak Hâricîlik ve Günümüze Yansımaları”. Usul İslam Araştırmaları, 41-54.
  • Bulut, Halil İbrahim. Dünden Bugüne Siyasi-İtikadî İslâm Mezhepleri Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. Basım, 2011.
  • Cabiri, Muhammed Abid. İslâm’da Siyasal Akıl. çev. Vecdi Akyüz. Istanbul: Kitabevi yayıncılık, 1997.
  • Canan, Mehmet Zeki. İslâm Tarihi. 2 Cilt. İstanbul: Yelken Matbaası, 1977.
  • Çağatay, Neşet. İslam’dan Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1957.
  • Çavuşlu, Kerem. İktisadî-Sosyal Yapı ve Dinî Hareketlere Etkisi Hâricîliğin Doğuşu. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 1. Basım, 2023.
  • Çelikkol, Yaşar. İslâm Öncesi Mekke. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2003.
  • Dabaşi, Hamid. İslâm’da Otorite. çev. Süleyman Gündüz. İstanbul: İnsan yayınları, 1995.
  • Dalkılıç, Mehmet. “Hâricîlerin ‘İtidal’ Arayışı ve Sufriyye”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12.
  • Demir, Hilmi. “Şiddeti Anlamada Engel Bir Söylem: Ortodoks Yöntem ve Hâricîlik Ruhu”. Dini Araştırmalar 5/15 (Nisan 2003), 65-88.
  • Demircan, Adnan. Hâricîlerin Siyasi Faaliyetleri. İstanbul: Beyan yayınları, 1996.
  • Demircan, Adnan. Hâricîlik Mezhebinin Doğuşu Bağlamında Din Siyaset İlişkisi. Istanbul: Beyan yayınları, 2000.
  • Demirci, Mustafa. “Hz. Osman Devri Fitne Olaylarının Sosyo-ekonomik Boyutları”. İslâmiyyat 7/1 (2004), 155- 170.
  • Dinaveri, Ebu Hanife ed-. el-Ahbaru’t-Tıval Eskilerin Haberleri. çev. Zekeriya Akman - Hüseyin Siyabend Aytemür. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
  • Dural, Osman Nuri. Muâviye Bin Ebî Süfyan’a Yöneltilen Eleştiriler. Konya:Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
  • Ebu Yusuf, Yakup bin İbrahim. Kitâbu’l Harâc. çev. Ali Özek. Istanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1973.
  • Emin, Ahmet. Fecrü’l İslam. çev. Ahmet Serdaroğlu. 3 Cilt. Ankara: Kılıç Kitabevi, 1. Basım, 1976.
  • Erkal, Mehmet. “Cizye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/42-45. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1993.
  • Erkal, Mehmet. “Ganimet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/351-354. Istanbul: Türkiye Yayınevi, 1996.
  • Erkal, Mehmet. “Öşür”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/97-100. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2007.
  • Esad, Mahmut. İslam Tarihi, Tarih-i Dini İslâm,. ed. A.L Kazancı - Osman Kazancı. Istanbul: Marifet Yayınları, 1984.
  • Eş’arî, Ebu’l Hüseyin Ali b.İsmail. Makâlâtü’l İslâmiyyîn. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. I-II Cilt. Kahire: Mektebetü’n Nahda, 1950.
  • Eş'ari, Ebu’l Hasan Ali b.İsmail. “Hâricîlerin Temel Görüşleri”. çev. Harun Yıldız. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (1997), 351-356.
  • Ezrakî, Ebu’l Velid el-. Ahbaru Mekke Mekke Tarihi. çev. Yunus Vehbi Yavuz. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. Basım, 2017.
  • Fayda, Mustafa. “Atâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/53-54. Istanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
  • Fayda, Mustafa. “Fey”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/511-512. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1995.
  • Fığlalı, Ethem Ruhi. Günümüz İslâm Mezhepleri. İzmir: İzmir İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 4. Basım, 2020.
  • Fığlalı, Ethem Ruhi. İbadiyye’nin Doğuşu ve Görüşleri. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1. Basım, 1983.
  • Fığlalı, Ethem Ruhi. “Hâricîliğin Doğuşu ve Fırkalara Ayrılışı". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 (1978), 245-275.
  • Fığlalı, Ethem Ruhi. “İbâdiyye’nin Siyasî ve İtikâdî Görüşleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi Yayınları 21 (1977), 323-344.
  • Fığlalı, Ethem Ruhi. “Mezheplerin Doğuşuna Tesir Eden Sebepler”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi Yayınları IV (1980), 115-131.
  • Filibeli Ahmet Hilmi. İslâm Tarihi. Istanbul: Ötüken Yayınevi, 1. Basım, 1974.
  • Günaltay, Şemsettin. İslâm Öncesi Araplar ve Dinleri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1997.
  • Halifat, Ivaz. Neş’etü’l-Hareketi’l-İbadiyye. Umman: Vezaratü’t-Turas ve’s-Sekafe, 1. Basım, 2002.
  • Hizmetli, Sabri. İslâm Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1991.
  • Hurç, Ramazan. İslâm Tarihinde Dört Halife Dönemi. Elazığ: Fırat Üniversitesi Basımevi, 2003.
  • İbn Esîr, İbü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-Tarih. 12 Cilt. Beyrut, 1965.
  • İbn Fadl, Abdullah b. Hüseyin. Sıdku’l-Haber fi Havarici’l-Karni’s-Sani Aşara. Paris: Daru’l-Bibliyon, 1. Basım, 2008.
  • İbn Haldûn, Ebu Zeyd Abdurrahman b. Ebi Bekr. Mukaddime. çev. Zakir Kadiri Ugan. 3 Cilt. İstanbul: Maarif Basımevi, 1. Basım, 1954.
  • İbn Hişam, Ebu Muhammed Abdulmelik. es-Siretü’n-Nebeviyye. 4 Cilt. Mısır: Matbatü Mustafa, 1. Basım, 1936.
  • İbn Kuteybe, Ebu Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dinaveri. el-İmâme ve’s Siyâse. çev. Cemalettin Saylık. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. Basım, 2017.
  • İbn Sa’d, Muhammed b. Sa’d b. Meni el-Haşimi el-Basri. et-Tabakâtü’l-Kübrâ. 10 Cilt. Beyrut: Daru Sadır, 1. Basım, 1957.
  • İbn Zenceveyh, Hamid. Kitâbu’l-Emvâl. 3 Cilt. Riyad: Merkezu’l- Melik Faysal Li’Buhus ve’d-Dırasati’l-İslâmiyye, 2. Basım, 2007.
  • İlhan, Avni vd. İslâm Mezhepleri Tarihi. İzmir: Akyol Yayıncılık, 1. Basım, 1977.
  • Kahveci, Niyazi. “Hâricîlik, Şia ve Mutezilenin Literatürü Üzerine Çalışma”. Dinî Araştırmalar 8/23 (ts.), 171-189.
  • Kahyaoğlu, Yasin. Hâricîler’in Edebî Yönleri (Ortaya Çıkışlarından Emevîler’in Sonuna Kadar). Urfa: Haran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1998.
  • Kallek, Cengiz. “Haraç”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.16/71-88. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1997.
  • Kavukçu, Fuat. Emeviler Döneminde Hâricî Hareketleri. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1990.
  • Kafafî, Muhammad. “Abu Sa’id Muhammed b. Al-Azdi Al-Kalhati’ye Göre Hâricîliğin Doğuşu”. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (1970), 177-191.
  • Koçyiğit, Tahsin. İslâm Tarihinin İlk Yıllarında (H.1-41M.622-661) İskân. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
  • Komisyon,. İslâm Tarihi ve Medeniyeti. İstanbul: Siyer Yayınları, 1. Basım, 2018.
  • Kutluay, Yaşar. İslâm ve Yahudi Mezhepleri. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1. Basım, 1965.
  • Makdisi, Ebu Zeyd Ahmet b. Sehl el-Belhi. Kitabu’l Bed’ ve’t-Tarih. 6 Cilt. Beyrut: Daru Sadır, ts.
  • Malatî, Ebu’l Hüseyin Muhammed b. Ahmed el-. et-Tenbih ve’r Redd ala Ehli’l Heva’ ve’l-Bida’. thk. Yaman b. Sa’duddin el-Meydani. Riyad: Ramadi Lin’neşr, 1. Basım, 1994.
  • Maverdi, Ebu’l Hasan . el-Ahkamu’s -Sultaniyye. çev. Ali Şafak. Istanbul: Bedir Yayınevi, 1976.
  • Mes’ûdî, Ali b. Hüseyin. Mürûcü’z-Zeheb ve Meʿâdinü’l-Cevher. thk. Yusuf Esad Dağir, 2 Cilt. Beyrut: Daru’l Endülüs, 1385.
  • Minkarî, Nasır b. Muzahim. Vak’atu Sıffın. thk. Abdusselam Muhammed Harun. Kahire Mektebetü’l Hancı, 2. Basım, 1981.
  • Muhammed Sallabî, Ali Muhammed. Fikru’l-Havariç ve’ş-Şia fi Mizani Ehlü’s-Sünneti ve’l-Cemati. İskenderiye: Daru’l-Kumme, 1. Basım, 2
  • Mustafa, Nevin A. İslâm Siyasi Düşüncesinde Muhalefet. çev. Vecdi Akyüz. Istanbul: İz Yayıncılık, 1990.
  • Neccar, Amir en-. Fi Mezahibi’l-İslâmiyyin el-Havâric, el-İbâdiyye, eş-Şia. Kahire: el-Heyetü’l-Mısriyye, 1. Basım, 2005.
  • Oflaz, Abdulhalim. Hz. Ömer’in Yeni Fethedilen Topraklara Yönelik Uyguladığı Toprak Rejimi. ed. Ali Aksu. 188- 196. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2018.
  • Sansarkan, Yusuf. “Hakem Olayı Özelinde Mezhebî Kaygının Tarih Aktarım ve Yorumuna Etkisi”. İslâm Medeniyet Araştırmaları Dergisi 4/2 (Aralık 2019), 318-345.
  • Sever, Mehmet. “Kalkaşendî’ye Göre Memlükler Dönemi (1250-1517) Hâriciler ve Mezhep Siyaseti”. Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/8 (Aralık 2018), 7-22.
  • Söylemez, M.Mahfuz. Bedeviikten Hadariliğe Kufe. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2001.
  • Söylemez, M.Mahfuz. “Hz. Osman Dönemindeki Ekonomik Krizin Garnizon Kentlere Etkisi-Kûfe Örneği”. Çorum Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (Ocak 2003), 63-86.
  • Şakir, Mahmut. Hz. Adem’den Bugüne Kadar İslam Tarihi. çev. Ferit Aydın. 8 Cilt. Istanbul: Kahraman Yayınları, 1993. Şehristânî, Ebu’Feth eş-. el-Milel ve’n Nihal. thk. Abdulaziz Muhammed el-Vekil. 3 Cilt. Kahire, 1968.
  • Şeyh Muhammed Hamza. Neşetü’l-Fırkı’l-İslamiyye. Riyad: www.kotaiba.com, 1. Basım, 2005. Tabakoğlu, Ahmet. İslȃm İktisadına Giriş. İstanbul: Dergah yayınları, 2008.
  • Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebu’l Fadl İbrahim. 9 Cilt. Kahire: Daru’l Maarif, 1961. Turan, Ahmet. İslâm Mezhepleri Tarihi “ İslam’da Siyasi Düşüncenin Oluşumu”. Samsun: Sidre Yayınları, 1. Basım, 2000.
  • Türkdoğan, Orhan. Sosyal Hareketlerin Sosyolojisi. İstanbul: Birleşik Yayıncılık, 1. Basım, 1997.
  • Türkmen, Zekai. Cemel ve Sıffîn Savaşlarının İslâm Mezheplerinin Oluşumuna Etkisi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisan Tezi, 2016.
  • Üçok, Bahriye. İslam’dan Dönenler ve Yalancı Peygamberler. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1967.
  • Üçok, Bahriye. “Ridde”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7(1959 1958), 97-113.
  • Vaglıeri, Laura Veccia. “Ali-Muaviye Mücadelesi ve Hâricî Ayrılmasının İbadi Kaynakların Işığında İncelenmesi”. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara Üniversites İlahiyat Fakültesi Yayınları No: 17, 147-150.
  • Watt, W. Montgomery. Hz. Muhammed Mekke’de. çev. M. Rami Ayas - Azmi Yüksel. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1986.
  • Watt, W. Montgomery. İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Umran Yayınları, 1. Basım, 1981.
  • Watt, W. Montgomery. İslâm’da Siyasal Düşüncenin Oluşumu. çev. Ulvi Murat Kılavuz. Istanbul: Birey yayıncılık, 1. Basım, 2001.
  • Wellhausen, Julius. Arap Devleti ve Sukutu. çev. Fikret Işıltan. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1963.
  • Ya‘kûbî, Ebü Ya’kub . Târîhu’l-Yaʿkubî. 2 Cilt. Beyrut: Daru Sadır, ts.
  • Yavuz, Muhammed Emir. Terör Bağlamında Dinden Sapma Davranışları; Hâricîler ve Hizbullah Karşılaştırması. Malatya: Turgut Özal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
  • Yıldız, Harun. Din Siyaset ve İdeoloji Hâricîlik Düşüncesinin Doğuşu. Samsun: Sidre Yayınları, 1. Basım, 1999.
  • Yıldız, Harun. “Hâricî Düşüncesinin Gelişimi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 (1999), 257-270.
  • Yıldız, Harun. “Hâricîlerin Doğuşunda Kurra’nın Rolü”. Ekev Akademi Dergisi 8/18 (K 2004), 263-282.
  • Yıldız, Harun. “Hâricîler’in Erken Dönem Tarih Algısı: Salim b. Zekvan Örneği”. e-makâlât Mezhep Araştırmaları 2/2 (Güz 2009), 7-40.
  • Yıldız, Harun. Kendi Kaynakları Işığında Hâricîliğin Doğuşu ve Gelişimi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2010.

Economic Background Affecting the Birth of Kharijite

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 2, 660 - 694, 31.12.2023

Kerem Çavuşlu

https://doi.org/10.18403/emakalat.1320798

Öz

In the studies on the birth and formation process of Kharijism, political, social, religious and cultural factors have been sufficiently emphasized, but economic factors have not been given enough attention. Kharijism is a religious and political movement that started in the pre-Islamic period and emerged as a result of the political, social, economic and cultural changes and transformations experienced after Islam. As a result of the political, social, cultural and economic change and transformation that took place during the first four caliphs, a number of conflicts arose among Muslims. The mass revolt movement that emerged during the reign of Uthman resulted in his murder. The election of Ali as caliph did not solve the problems. On the contrary, it brought new problems with it. During this period, the issues of Camel, Siffin and Arbitration Incident caused a political and religious grouping in Ali's army. The idea of arbitrator put forward in Siffin was not the only reason for this divergence. It was the result of the political and economic conflict between the Quraysh and other Arab tribes that started in the pre-Islamic period and continued after the Prophet.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects Kharijite Economics Quraysh Referee Incident

Kaynakça

  • Ahmed Celi, Ahmed Muhammed. Dırasatu ani’l- Fırak ve Tarihu’l-Müslimin el-Havâric ve’ş-Şia. Riyad: Merkezu’l- Melik Faysal Li’Buhus ve’d-Dırasati’l-İslamiyye, 2. Basım, 1988.
  • Ahmet Cevdet Paşa, Ahmet. Kısas-ı Enbiya Tarihu’l Hulefa. 12 Cilt. Dersaadet: Helal Matbaası, 1339.
  • Akarsu, Murat. Kabile Bürokrasisi ve Katline Sessiz Kalınan Halife Hz. Osman. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. Basım, 2015.
  • Akbulut, Ahmet. Sahebe Dönemi İktidar Kavgası Alevi Sünni Ayrışmasının Arka Planı. Ankara: Otto yayıncılık, 3. Basım, 2016.
  • Akbulut, Ahmet. “Hâricîlerin Siyasî Görüşlerinin İtikadileşmesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 31 (1991), 331-348.
  • Alî, Cevâd. el-Mufassal fi Târihi’l-Arab Kable’l-İslâm. 10 Cilt. Bağdad: Mektebetü’n Nahda, 2. Basım, 1976.
  • Altındaş, Mücteba. “Dinsel Şiddetin Teolojik Temelleri: Hâricî Zihniyet Örneği”. İslâm Mezhepleri. 193-209. Karaman: Karaman Üniversitesi İslâmi İlimler Derneği Yayınları, 2007.
  • Apaydın, H. Yunus. “Humus”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/365-369 İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
  • Ardıç, Furkan. Hz. Ali Dönemi Valileri. Bursa:Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
  • Arı, M. Salih. Hz. Ebu Bekir ve Ridde Savaşları. İstanbul: Bayan yayınları, 1996.
  • Bağdâdî, Ebu Mansur Abdulkahir b. Tahir el-. el-Fark beyne’l Fırak. thk Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. Kahire: Mektebetü Dari’l Turas, 1937.
  • Bağdâdî, Ebu Mansur Abdulkahir b. Tahir el-. el-Fark beyne’l Fırak. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. Kahire: Mektebetü Dari’l Turas, 1937.
  • Bakır, Abdulhalık. Hz. Ali ve Dönemi. Ankara: Bizim Büro Basımevi, 1. Basım, 2004.
  • Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. Fütûhu’l-büldân. thk Ömer Enis et-Tabba’. Beyrut: Müessesetü’l Maarife, 1967.
  • Bodur, Hüsnü Ezber. “Sekt (Fırka) Tipi Dini Organizasyonun Örneği Olarak Hâricîlik Hareketine Sosyolojik Bir Bakış”. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (2007), 25-53.
  • Bulut, Halil İbrahim. “Dini Şiddetin Fikri Arka Planı Olarak Hâricîlik ve Günümüze Yansımaları”. Usul İslam Araştırmaları, 41-54.
  • Bulut, Halil İbrahim. Dünden Bugüne Siyasi-İtikadî İslâm Mezhepleri Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. Basım, 2011.
  • Cabiri, Muhammed Abid. İslâm’da Siyasal Akıl. çev. Vecdi Akyüz. Istanbul: Kitabevi yayıncılık, 1997.
  • Canan, Mehmet Zeki. İslâm Tarihi. 2 Cilt. İstanbul: Yelken Matbaası, 1977.
  • Çağatay, Neşet. İslam’dan Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1957.
  • Çavuşlu, Kerem. İktisadî-Sosyal Yapı ve Dinî Hareketlere Etkisi Hâricîliğin Doğuşu. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 1. Basım, 2023.
  • Çelikkol, Yaşar. İslâm Öncesi Mekke. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2003.
  • Dabaşi, Hamid. İslâm’da Otorite. çev. Süleyman Gündüz. İstanbul: İnsan yayınları, 1995.
  • Dalkılıç, Mehmet. “Hâricîlerin ‘İtidal’ Arayışı ve Sufriyye”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12.
  • Demir, Hilmi. “Şiddeti Anlamada Engel Bir Söylem: Ortodoks Yöntem ve Hâricîlik Ruhu”. Dini Araştırmalar 5/15 (Nisan 2003), 65-88.
  • Demircan, Adnan. Hâricîlerin Siyasi Faaliyetleri. İstanbul: Beyan yayınları, 1996.
  • Demircan, Adnan. Hâricîlik Mezhebinin Doğuşu Bağlamında Din Siyaset İlişkisi. Istanbul: Beyan yayınları, 2000.
  • Demirci, Mustafa. “Hz. Osman Devri Fitne Olaylarının Sosyo-ekonomik Boyutları”. İslâmiyyat 7/1 (2004), 155- 170.
  • Dinaveri, Ebu Hanife ed-. el-Ahbaru’t-Tıval Eskilerin Haberleri. çev. Zekeriya Akman - Hüseyin Siyabend Aytemür. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
  • Dural, Osman Nuri. Muâviye Bin Ebî Süfyan’a Yöneltilen Eleştiriler. Konya:Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
  • Ebu Yusuf, Yakup bin İbrahim. Kitâbu’l Harâc. çev. Ali Özek. Istanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1973.
  • Emin, Ahmet. Fecrü’l İslam. çev. Ahmet Serdaroğlu. 3 Cilt. Ankara: Kılıç Kitabevi, 1. Basım, 1976.
  • Erkal, Mehmet. “Cizye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/42-45. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1993.
  • Erkal, Mehmet. “Ganimet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/351-354. Istanbul: Türkiye Yayınevi, 1996.
  • Erkal, Mehmet. “Öşür”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/97-100. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2007.
  • Esad, Mahmut. İslam Tarihi, Tarih-i Dini İslâm,. ed. A.L Kazancı - Osman Kazancı. Istanbul: Marifet Yayınları, 1984.
  • Eş’arî, Ebu’l Hüseyin Ali b.İsmail. Makâlâtü’l İslâmiyyîn. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. I-II Cilt. Kahire: Mektebetü’n Nahda, 1950.
  • Eş'ari, Ebu’l Hasan Ali b.İsmail. “Hâricîlerin Temel Görüşleri”. çev. Harun Yıldız. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (1997), 351-356.
  • Ezrakî, Ebu’l Velid el-. Ahbaru Mekke Mekke Tarihi. çev. Yunus Vehbi Yavuz. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. Basım, 2017.
  • Fayda, Mustafa. “Atâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/53-54. Istanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
  • Fayda, Mustafa. “Fey”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/511-512. Istanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1995.
  • Fığlalı, Ethem Ruhi. Günümüz İslâm Mezhepleri. İzmir: İzmir İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 4. Basım, 2020.
  • Fığlalı, Ethem Ruhi. İbadiyye’nin Doğuşu ve Görüşleri. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1. Basım, 1983.
  • Fığlalı, Ethem Ruhi. “Hâricîliğin Doğuşu ve Fırkalara Ayrılışı". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 (1978), 245-275.
  • Fığlalı, Ethem Ruhi. “İbâdiyye’nin Siyasî ve İtikâdî Görüşleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi Yayınları 21 (1977), 323-344.
  • Fığlalı, Ethem Ruhi. “Mezheplerin Doğuşuna Tesir Eden Sebepler”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi Yayınları IV (1980), 115-131.
  • Filibeli Ahmet Hilmi. İslâm Tarihi. Istanbul: Ötüken Yayınevi, 1. Basım, 1974.
  • Günaltay, Şemsettin. İslâm Öncesi Araplar ve Dinleri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1997.
  • Halifat, Ivaz. Neş’etü’l-Hareketi’l-İbadiyye. Umman: Vezaratü’t-Turas ve’s-Sekafe, 1. Basım, 2002.
  • Hizmetli, Sabri. İslâm Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1991.
  • Hurç, Ramazan. İslâm Tarihinde Dört Halife Dönemi. Elazığ: Fırat Üniversitesi Basımevi, 2003.
  • İbn Esîr, İbü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-Tarih. 12 Cilt. Beyrut, 1965.
  • İbn Fadl, Abdullah b. Hüseyin. Sıdku’l-Haber fi Havarici’l-Karni’s-Sani Aşara. Paris: Daru’l-Bibliyon, 1. Basım, 2008.
  • İbn Haldûn, Ebu Zeyd Abdurrahman b. Ebi Bekr. Mukaddime. çev. Zakir Kadiri Ugan. 3 Cilt. İstanbul: Maarif Basımevi, 1. Basım, 1954.
  • İbn Hişam, Ebu Muhammed Abdulmelik. es-Siretü’n-Nebeviyye. 4 Cilt. Mısır: Matbatü Mustafa, 1. Basım, 1936.
  • İbn Kuteybe, Ebu Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dinaveri. el-İmâme ve’s Siyâse. çev. Cemalettin Saylık. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. Basım, 2017.
  • İbn Sa’d, Muhammed b. Sa’d b. Meni el-Haşimi el-Basri. et-Tabakâtü’l-Kübrâ. 10 Cilt. Beyrut: Daru Sadır, 1. Basım, 1957.
  • İbn Zenceveyh, Hamid. Kitâbu’l-Emvâl. 3 Cilt. Riyad: Merkezu’l- Melik Faysal Li’Buhus ve’d-Dırasati’l-İslâmiyye, 2. Basım, 2007.
  • İlhan, Avni vd. İslâm Mezhepleri Tarihi. İzmir: Akyol Yayıncılık, 1. Basım, 1977.
  • Kahveci, Niyazi. “Hâricîlik, Şia ve Mutezilenin Literatürü Üzerine Çalışma”. Dinî Araştırmalar 8/23 (ts.), 171-189.
  • Kahyaoğlu, Yasin. Hâricîler’in Edebî Yönleri (Ortaya Çıkışlarından Emevîler’in Sonuna Kadar). Urfa: Haran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1998.
  • Kallek, Cengiz. “Haraç”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.16/71-88. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1997.
  • Kavukçu, Fuat. Emeviler Döneminde Hâricî Hareketleri. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1990.
  • Kafafî, Muhammad. “Abu Sa’id Muhammed b. Al-Azdi Al-Kalhati’ye Göre Hâricîliğin Doğuşu”. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (1970), 177-191.
  • Koçyiğit, Tahsin. İslâm Tarihinin İlk Yıllarında (H.1-41M.622-661) İskân. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
  • Komisyon,. İslâm Tarihi ve Medeniyeti. İstanbul: Siyer Yayınları, 1. Basım, 2018.
  • Kutluay, Yaşar. İslâm ve Yahudi Mezhepleri. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1. Basım, 1965.
  • Makdisi, Ebu Zeyd Ahmet b. Sehl el-Belhi. Kitabu’l Bed’ ve’t-Tarih. 6 Cilt. Beyrut: Daru Sadır, ts.
  • Malatî, Ebu’l Hüseyin Muhammed b. Ahmed el-. et-Tenbih ve’r Redd ala Ehli’l Heva’ ve’l-Bida’. thk. Yaman b. Sa’duddin el-Meydani. Riyad: Ramadi Lin’neşr, 1. Basım, 1994.
  • Maverdi, Ebu’l Hasan . el-Ahkamu’s -Sultaniyye. çev. Ali Şafak. Istanbul: Bedir Yayınevi, 1976.
  • Mes’ûdî, Ali b. Hüseyin. Mürûcü’z-Zeheb ve Meʿâdinü’l-Cevher. thk. Yusuf Esad Dağir, 2 Cilt. Beyrut: Daru’l Endülüs, 1385.
  • Minkarî, Nasır b. Muzahim. Vak’atu Sıffın. thk. Abdusselam Muhammed Harun. Kahire Mektebetü’l Hancı, 2. Basım, 1981.
  • Muhammed Sallabî, Ali Muhammed. Fikru’l-Havariç ve’ş-Şia fi Mizani Ehlü’s-Sünneti ve’l-Cemati. İskenderiye: Daru’l-Kumme, 1. Basım, 2
  • Mustafa, Nevin A. İslâm Siyasi Düşüncesinde Muhalefet. çev. Vecdi Akyüz. Istanbul: İz Yayıncılık, 1990.
  • Neccar, Amir en-. Fi Mezahibi’l-İslâmiyyin el-Havâric, el-İbâdiyye, eş-Şia. Kahire: el-Heyetü’l-Mısriyye, 1. Basım, 2005.
  • Oflaz, Abdulhalim. Hz. Ömer’in Yeni Fethedilen Topraklara Yönelik Uyguladığı Toprak Rejimi. ed. Ali Aksu. 188- 196. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2018.
  • Sansarkan, Yusuf. “Hakem Olayı Özelinde Mezhebî Kaygının Tarih Aktarım ve Yorumuna Etkisi”. İslâm Medeniyet Araştırmaları Dergisi 4/2 (Aralık 2019), 318-345.
  • Sever, Mehmet. “Kalkaşendî’ye Göre Memlükler Dönemi (1250-1517) Hâriciler ve Mezhep Siyaseti”. Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/8 (Aralık 2018), 7-22.
  • Söylemez, M.Mahfuz. Bedeviikten Hadariliğe Kufe. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2001.
  • Söylemez, M.Mahfuz. “Hz. Osman Dönemindeki Ekonomik Krizin Garnizon Kentlere Etkisi-Kûfe Örneği”. Çorum Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (Ocak 2003), 63-86.
  • Şakir, Mahmut. Hz. Adem’den Bugüne Kadar İslam Tarihi. çev. Ferit Aydın. 8 Cilt. Istanbul: Kahraman Yayınları, 1993. Şehristânî, Ebu’Feth eş-. el-Milel ve’n Nihal. thk. Abdulaziz Muhammed el-Vekil. 3 Cilt. Kahire, 1968.
  • Şeyh Muhammed Hamza. Neşetü’l-Fırkı’l-İslamiyye. Riyad: www.kotaiba.com, 1. Basım, 2005. Tabakoğlu, Ahmet. İslȃm İktisadına Giriş. İstanbul: Dergah yayınları, 2008.
  • Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebu’l Fadl İbrahim. 9 Cilt. Kahire: Daru’l Maarif, 1961. Turan, Ahmet. İslâm Mezhepleri Tarihi “ İslam’da Siyasi Düşüncenin Oluşumu”. Samsun: Sidre Yayınları, 1. Basım, 2000.
  • Türkdoğan, Orhan. Sosyal Hareketlerin Sosyolojisi. İstanbul: Birleşik Yayıncılık, 1. Basım, 1997.
  • Türkmen, Zekai. Cemel ve Sıffîn Savaşlarının İslâm Mezheplerinin Oluşumuna Etkisi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisan Tezi, 2016.
  • Üçok, Bahriye. İslam’dan Dönenler ve Yalancı Peygamberler. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1967.
  • Üçok, Bahriye. “Ridde”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7(1959 1958), 97-113.
  • Vaglıeri, Laura Veccia. “Ali-Muaviye Mücadelesi ve Hâricî Ayrılmasının İbadi Kaynakların Işığında İncelenmesi”. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara Üniversites İlahiyat Fakültesi Yayınları No: 17, 147-150.
  • Watt, W. Montgomery. Hz. Muhammed Mekke’de. çev. M. Rami Ayas - Azmi Yüksel. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1986.
  • Watt, W. Montgomery. İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Umran Yayınları, 1. Basım, 1981.
  • Watt, W. Montgomery. İslâm’da Siyasal Düşüncenin Oluşumu. çev. Ulvi Murat Kılavuz. Istanbul: Birey yayıncılık, 1. Basım, 2001.
  • Wellhausen, Julius. Arap Devleti ve Sukutu. çev. Fikret Işıltan. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1963.
  • Ya‘kûbî, Ebü Ya’kub . Târîhu’l-Yaʿkubî. 2 Cilt. Beyrut: Daru Sadır, ts.
  • Yavuz, Muhammed Emir. Terör Bağlamında Dinden Sapma Davranışları; Hâricîler ve Hizbullah Karşılaştırması. Malatya: Turgut Özal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
  • Yıldız, Harun. Din Siyaset ve İdeoloji Hâricîlik Düşüncesinin Doğuşu. Samsun: Sidre Yayınları, 1. Basım, 1999.
  • Yıldız, Harun. “Hâricî Düşüncesinin Gelişimi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 (1999), 257-270.
  • Yıldız, Harun. “Hâricîlerin Doğuşunda Kurra’nın Rolü”. Ekev Akademi Dergisi 8/18 (K 2004), 263-282.
  • Yıldız, Harun. “Hâricîler’in Erken Dönem Tarih Algısı: Salim b. Zekvan Örneği”. e-makâlât Mezhep Araştırmaları 2/2 (Güz 2009), 7-40.
  • Yıldız, Harun. Kendi Kaynakları Işığında Hâricîliğin Doğuşu ve Gelişimi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2010.
Toplam 99 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular İslam Mezhepleri
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Kerem Çavuşlu 0000-0003-4394-1102

Yayımlanma Tarihi 31 Aralık 2023
Gönderilme Tarihi 28 Haziran 2023
Kabul Tarihi 16 Aralık 2023
Yayımlandığı Sayı Yıl 2023Cilt: 16 Sayı: 2

Kaynak Göster

ISNAD Çavuşlu, Kerem. “Hâricîliğin Doğuşuna Etki Eden İktisadî Arka Plan”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 16/2 (Aralık 2023), 660-694. https://doi.org/10.18403/emakalat.1320798.
 Kapak Resmi İndir

_____________________________________  ISSN 1309-5803 e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi  _______________________________