Öz
S̲h̲īʿa is an umbrella term for those who believe that after the death of the Prophet Muhammad (pbuh), the Imamate is right of Ali and his children. The largest branch of this sect, which still exists today, is the Imāmiyya sect. This sect, also known as It̲h̲nā ʿAs̲h̲ariyya and Ja'farism, believes in the existence of twelve Imams and that the twelfth Imam first entered the minor (al-G̲h̲ayba al-Sughrā) and then the great secrecy (al-G̲h̲ayba al-Kubrā). The Islamic sect, which believes that the twelfth imam is the Mahdi, who is expected to appear in the end times, has been divided into two schools as Ahbarism and Usūlism in the historical process. In this divergence that emerged after the Great Secrecy of the Twelfth Imam, the Ahbaris thought that the narrations (ahbar) from the Imams of Ahl al-Bayt would be sufficient to solve the problems that arose after the Imam entered the Great Secrecy and ceased to communicate with people. On the other hand, the group that said only narrations would not be sufficient in solving the problems and rational methods should also be used was called Usuli. It is seen that sometimes Ahbarism and sometimes Usulism were dominant during the time of states that supported Shiism such as the Büveyhids and Safavids. In this article, after giving a brief history of this divergence, information about the main representatives of both schools will be given.
Anahtar Kelimeler
The History of Islamic Sects S̲h̲īʿa Imamiyya Ahbarism Usulism
Kaynakça
- Atalan, Mehmet. Mezhepler Tarihi Açısından Cafer Es-Sadık, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ensititüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1998.
- Bağdadi, Abdulkahir. Mezhepler Arasındaki Farklar. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 6. Basım, 2011.
- Bulut, Halil İbrahim. Şia’da Usuliliğin Doğuşu ve Şeyh Müfid. Ankara: Araştırma Yayınları, 2013.
- Büyükkara, Mehmet Ali. “İslam Kaynaklı Mezheplerin Ortadoğu’daki Coğrafi Dağılımı ve Tahmini Nüfusları”, Ortadoğu’nun geleceği Açısından Şii-Sünni İlişkileri Sempozyumu. ed. Mesut Okumuş-Cemil Hakyemez. 209- 232. Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, 2014.
- Çelik, Ahmet Hüsrev-Yılmaz, Muhammed Mücahit. “İran Dış Politikasında Kurumsal ve Kuramsal Bir Aktör: Velayet-i Fakih”. Türk Dünyası Araştırmaları 116/229 (Temmuz 2017), 145-158.
- Daftary, Farhad, Şii İslam Tarihi. çev. Ahmet Fethi. İstanbul: Alfa Yayınları, 2016.
- Demir, Ahmet İshak. “İmamiyye Şia’sında İmamın Yetkilerinin Fakihlerce Devralınma Süreci”, e-Makâlât Mezhep Araştırmaları 2/1 (Bahar 2009), 43-75.
- Esterâbâdî, Muhammed Emin. el-Fevâidu’l-Medeniyye ve’ş-Şevâhidu’l-Mekkiyye, thk. Rahmetullah Rahmeti Erâkî. Kum: Muessesetu’n-Neşri’l-İslâmi, 1424.
- Eşari, Ebu’l Hasan. İlk Dönem İslam Mezhepleri Makalatü’l-İslamiyyin ve İhtilafu’l-Musallin. çev. Mehmet Dalkılıç, Ömer Aydın. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
- Fığlalı, Ethem Ruhi. İmamiyye Şiası. İstanbul: Selçuk Yayınları, 1984.
- Geçkin, Hatice. Büveyhiler Döneminde Bağdat’ta Şiilik. Çorum: Hitit üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
- Gölcük, Şerafettin-Toprak, Süleyman. Tarih, Ekoller, Problemler, Kelam. Konya: Tekin Kitabevi, 8. Baskı, 2014.
- Gölpınarlı, Abdülbaki. Tarih Boyunca İslam Mezhepler Tarihi ve Şiilik. İstanbul: Kapı Yayınları, 2016.
- Hakyemez, Cemil. “Şii İmamiyye Fıkhının Teşekkül Süreci ve İmamet”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/13 (Haziran 2018), 7-36.
- Hakyemez, Cemil. Osmanlı-İran İlişkileri ve Sünni-Şii İttifakı. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2014.
- Hossein, Modarressi. Şii Fıkhında Rasyonalizm ve Gelenekselcilik: Bir Ön Araştırma. çev. Habib Kartaloğlu. e- makâlât Mezhep Araştırmaları 7/1 (Bahar 2014), 189-207.
- Kaplan, Doğan. Hişam b. Hakem Hayatı, Görüşleri ve İmami Şiiliğe Katkıları. Konya: Aybil Yayınları, 2013.
- Karayılan, Şehrazat Zengin. Şia Kelamında İlahi Sıfatlar. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
- Kartaloğlu, Habib. İmamiyye’de Ahbari-Usuli Farklılaşması: Şeyh Saduk ve Şeyh Müfid Örneği. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/24 (Aralık 2011), 193-216.
- Kartaloğlu, Habib. Şeyh Saduk ve Şeyh Müfîd Bağlamında İmamiyye’de Ahbari-Usuli Farklılaşması. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
- Kartaloğlu, Habib-Ziya Erdinç. Şii-Usuli Düşünce Açısından Şeyh Müfid ile Şerif El-Murtaza Mukayesesi. Mezhep Araştırmalar Dergisi 10/1 (Bahar 2017), 149-182.
- Kâtip, Ahmet. Nedenleri Tarihte Kalmış Siyasi Ayrılık Sünnilik-Şiilik. çev. Muharrem Tan. İstanbul: Mana Yayınları, 2013.
- Kâtip, Ahmet. Şia’da Siyasi Düşüncenin Gelişimi-Şura’dan Velayet-i Fakihe-. çev. Mehmet Yolcu Ankara: Kitabiyat Yayınları, 2005.
- Kutluay, İbrahim. “Sistematik Ahbâriliğin Kurucusu Emin el-Esterâbâdî’nin el-Fevâidu’l-Medeniyye Adlı Eserinde İctihad ve Taklid Hakkındaki Görüşlerinin Tahlili”, Mîzânu’l-Hak: İslami İlimler Dergisi 12 (Haziran 2021), 13-40.
- Nevbahti. Kitabu’l Makalat ve’l-Fırak Fıraku’ş-Şia. çev. Hasan Onat, Sabri Hizmetli, Sönmez Kutlu, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2004.
- Onat, Hasan. “Şiiliğin doğuşu ilk Şii fikirler ve ilk Şii hareketler”. İslam Mezhepler Tarihi El Kitabı. ed. Hasan Onat- Sönmez Kutlu. 159-160. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
- Onat, Hasan. Emeviler Devri Şii Hareketleri ve Günümüz Şiiliği. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
- Öz, Mustafa. “Şia”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39/111-114. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
- Öz, Mustafa. “Usuliyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/214-215. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
- Öz, Mustafa. Başlangıçtan Günümüze Şiilik ve Kolları. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2011.
- Sarıkaya, Mehmet Saffet. İslam Düşünce Tarihinde Mezhepler. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2011.
- Sayın, Esma. “İran’daki Şii Kültüründe Ahbariyye-Usuliyye Yaklaşımları Bağlamında Gelenek-Yenilik Çizgisi”, Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 14/27 (kış 2019), 63-82.
- Semahici, Abdullah, “İmamiyye Şiasının İki Ekolü Ahbariler ve Usuliler Arasındaki Temel Farklar”. çev. İbrahim Kutluay. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/7 (Haziran 2013), 137-153.
- Şa’ban, Zekiyyüddin, İslam Hukuk İlmini Esasları (Usulül Fıkh), çev. İbrahim Kafi Dönmez. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 22. Basım, 2015.
- Şahin, Mehmet. “Şii Jeopolitiği: İran İçin Fırsatlar ve Engeller”. Akademik Orta Doğu 1/1 (2006), 39-55.
- Şehristani, Ebu’l-Fetih Muhammed. El-Milel Ve’n-Nihal (Dinler, Mezhepler ve Felsefi Sistemler Tarihi). çev. Mustafa Öz. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
- Şeyh Müfid Muhammed b. Numan. Evâilu’l-Makâlât fi’l-Mezâhib ve’l-Muhtârât, haz. Vaiz Çernedâbi. Tebriz: Matbaat-ı Hakikat, t.s.
- Teber, Ömer Faruk. “Mezhebi Ayrışmanın Politik Sonuçları: Safevi Tarikatının Siyasallaşması”. İlahiyat Akademi: Altı Aylık Uluslarası Akademik Araştırma Dergisi 5 (Temmuz 2017), 193-200.
- Tûsi, Ebu Cafer Muhammed b. Hasan. el-Gaybe. Tahran: Mektebetu Ninova el-Hadîse, ts.
- Uyar, Mazlum. İmamiyye Şiası’nda Düşüce Ekolleri Ahbarilik. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2000.
- Uyar, Mazlum. Şii Ulemanın Otoritesinin Temelleri. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2004.
- Watt, W. Montgomery. İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Sarkaç Yayınları, 4. Basım, 2010.
- Yurdagür, Metin. “Ahbâriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/490-491. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
Öz
Şia, Hz. Peygamber’den sonra imametin Hz. Ali ve çocuklarından olduğuna inananlar için kullanılan şemsiye bir kavramdır. Günümüzde hâlâ varlığını sürdüren bu mezhebin en büyük kolu İmamiyye mezhebidir. İsnaaşeriyye ve Caferilik olarak da anılan bu mezhep, esas itibariyle on iki imamın nass ile tayin edildiğine ve on ikinci imamın küçük gizlilik kabul edilen (Gaybet-i Suğra)’ya sonrasında da büyük gizlilik olarak bilinen (Gaybet-i Kübrâ)’ya girdiğine inanmaktadır. On ikinci imamın, âhir zamanda çıkması beklenen Mehdi olduğuna inanan İmamiyye, tarihi süreçte Ahbarilik ve Usûlilik olarak iki ekole ayrılmıştır. Gaybet-i Kübrâ’nın başlamasıyla ortaya çıkan problemlere çözüm üretmek, İmâmî toplumun birlikteliğini ve devamını sağlamak maksadıyla mezhep içerisinde ortaya çıkan bu ayrışmada Ahbariler, imamın Gaybet-i Kübrâ’ya girip artık insanlarla iletişimin kesilmesinden sonra ortaya çıkan sorunları çözmede Ehl-i Beyt imamlarından gelen rivayetlerin (ahbar) yeterli olacağını düşünmüşlerdir. Buna mukabil sorunların çözümünde sadece ahbarın yeterli olmayacağını bunların yanında akli metotlarında da kullanılması gerektiğini söyleyen grup ise Usuli olarak adlandırılmıştır. Bu makalede bu ayrışmanın kısa bir tarihçesi verildikten sonra her iki ekolün belli başlı temsilcileri hakkında bilgi verilecektir. Çalışmada bilimsel araştırma ve yayın etiği kurallarına titizlikle uyulmaya çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Atalan, Mehmet. Mezhepler Tarihi Açısından Cafer Es-Sadık, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ensititüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1998.
- Bağdadi, Abdulkahir. Mezhepler Arasındaki Farklar. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 6. Basım, 2011.
- Bulut, Halil İbrahim. Şia’da Usuliliğin Doğuşu ve Şeyh Müfid. Ankara: Araştırma Yayınları, 2013.
- Büyükkara, Mehmet Ali. “İslam Kaynaklı Mezheplerin Ortadoğu’daki Coğrafi Dağılımı ve Tahmini Nüfusları”, Ortadoğu’nun geleceği Açısından Şii-Sünni İlişkileri Sempozyumu. ed. Mesut Okumuş-Cemil Hakyemez. 209- 232. Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, 2014.
- Çelik, Ahmet Hüsrev-Yılmaz, Muhammed Mücahit. “İran Dış Politikasında Kurumsal ve Kuramsal Bir Aktör: Velayet-i Fakih”. Türk Dünyası Araştırmaları 116/229 (Temmuz 2017), 145-158.
- Daftary, Farhad, Şii İslam Tarihi. çev. Ahmet Fethi. İstanbul: Alfa Yayınları, 2016.
- Demir, Ahmet İshak. “İmamiyye Şia’sında İmamın Yetkilerinin Fakihlerce Devralınma Süreci”, e-Makâlât Mezhep Araştırmaları 2/1 (Bahar 2009), 43-75.
- Esterâbâdî, Muhammed Emin. el-Fevâidu’l-Medeniyye ve’ş-Şevâhidu’l-Mekkiyye, thk. Rahmetullah Rahmeti Erâkî. Kum: Muessesetu’n-Neşri’l-İslâmi, 1424.
- Eşari, Ebu’l Hasan. İlk Dönem İslam Mezhepleri Makalatü’l-İslamiyyin ve İhtilafu’l-Musallin. çev. Mehmet Dalkılıç, Ömer Aydın. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
- Fığlalı, Ethem Ruhi. İmamiyye Şiası. İstanbul: Selçuk Yayınları, 1984.
- Geçkin, Hatice. Büveyhiler Döneminde Bağdat’ta Şiilik. Çorum: Hitit üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
- Gölcük, Şerafettin-Toprak, Süleyman. Tarih, Ekoller, Problemler, Kelam. Konya: Tekin Kitabevi, 8. Baskı, 2014.
- Gölpınarlı, Abdülbaki. Tarih Boyunca İslam Mezhepler Tarihi ve Şiilik. İstanbul: Kapı Yayınları, 2016.
- Hakyemez, Cemil. “Şii İmamiyye Fıkhının Teşekkül Süreci ve İmamet”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/13 (Haziran 2018), 7-36.
- Hakyemez, Cemil. Osmanlı-İran İlişkileri ve Sünni-Şii İttifakı. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2014.
- Hossein, Modarressi. Şii Fıkhında Rasyonalizm ve Gelenekselcilik: Bir Ön Araştırma. çev. Habib Kartaloğlu. e- makâlât Mezhep Araştırmaları 7/1 (Bahar 2014), 189-207.
- Kaplan, Doğan. Hişam b. Hakem Hayatı, Görüşleri ve İmami Şiiliğe Katkıları. Konya: Aybil Yayınları, 2013.
- Karayılan, Şehrazat Zengin. Şia Kelamında İlahi Sıfatlar. Adana: Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
- Kartaloğlu, Habib. İmamiyye’de Ahbari-Usuli Farklılaşması: Şeyh Saduk ve Şeyh Müfid Örneği. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/24 (Aralık 2011), 193-216.
- Kartaloğlu, Habib. Şeyh Saduk ve Şeyh Müfîd Bağlamında İmamiyye’de Ahbari-Usuli Farklılaşması. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
- Kartaloğlu, Habib-Ziya Erdinç. Şii-Usuli Düşünce Açısından Şeyh Müfid ile Şerif El-Murtaza Mukayesesi. Mezhep Araştırmalar Dergisi 10/1 (Bahar 2017), 149-182.
- Kâtip, Ahmet. Nedenleri Tarihte Kalmış Siyasi Ayrılık Sünnilik-Şiilik. çev. Muharrem Tan. İstanbul: Mana Yayınları, 2013.
- Kâtip, Ahmet. Şia’da Siyasi Düşüncenin Gelişimi-Şura’dan Velayet-i Fakihe-. çev. Mehmet Yolcu Ankara: Kitabiyat Yayınları, 2005.
- Kutluay, İbrahim. “Sistematik Ahbâriliğin Kurucusu Emin el-Esterâbâdî’nin el-Fevâidu’l-Medeniyye Adlı Eserinde İctihad ve Taklid Hakkındaki Görüşlerinin Tahlili”, Mîzânu’l-Hak: İslami İlimler Dergisi 12 (Haziran 2021), 13-40.
- Nevbahti. Kitabu’l Makalat ve’l-Fırak Fıraku’ş-Şia. çev. Hasan Onat, Sabri Hizmetli, Sönmez Kutlu, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2004.
- Onat, Hasan. “Şiiliğin doğuşu ilk Şii fikirler ve ilk Şii hareketler”. İslam Mezhepler Tarihi El Kitabı. ed. Hasan Onat- Sönmez Kutlu. 159-160. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
- Onat, Hasan. Emeviler Devri Şii Hareketleri ve Günümüz Şiiliği. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
- Öz, Mustafa. “Şia”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39/111-114. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
- Öz, Mustafa. “Usuliyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/214-215. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
- Öz, Mustafa. Başlangıçtan Günümüze Şiilik ve Kolları. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2011.
- Sarıkaya, Mehmet Saffet. İslam Düşünce Tarihinde Mezhepler. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2011.
- Sayın, Esma. “İran’daki Şii Kültüründe Ahbariyye-Usuliyye Yaklaşımları Bağlamında Gelenek-Yenilik Çizgisi”, Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 14/27 (kış 2019), 63-82.
- Semahici, Abdullah, “İmamiyye Şiasının İki Ekolü Ahbariler ve Usuliler Arasındaki Temel Farklar”. çev. İbrahim Kutluay. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/7 (Haziran 2013), 137-153.
- Şa’ban, Zekiyyüddin, İslam Hukuk İlmini Esasları (Usulül Fıkh), çev. İbrahim Kafi Dönmez. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 22. Basım, 2015.
- Şahin, Mehmet. “Şii Jeopolitiği: İran İçin Fırsatlar ve Engeller”. Akademik Orta Doğu 1/1 (2006), 39-55.
- Şehristani, Ebu’l-Fetih Muhammed. El-Milel Ve’n-Nihal (Dinler, Mezhepler ve Felsefi Sistemler Tarihi). çev. Mustafa Öz. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
- Şeyh Müfid Muhammed b. Numan. Evâilu’l-Makâlât fi’l-Mezâhib ve’l-Muhtârât, haz. Vaiz Çernedâbi. Tebriz: Matbaat-ı Hakikat, t.s.
- Teber, Ömer Faruk. “Mezhebi Ayrışmanın Politik Sonuçları: Safevi Tarikatının Siyasallaşması”. İlahiyat Akademi: Altı Aylık Uluslarası Akademik Araştırma Dergisi 5 (Temmuz 2017), 193-200.
- Tûsi, Ebu Cafer Muhammed b. Hasan. el-Gaybe. Tahran: Mektebetu Ninova el-Hadîse, ts.
- Uyar, Mazlum. İmamiyye Şiası’nda Düşüce Ekolleri Ahbarilik. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2000.
- Uyar, Mazlum. Şii Ulemanın Otoritesinin Temelleri. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2004.
- Watt, W. Montgomery. İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Sarkaç Yayınları, 4. Basım, 2010.
- Yurdagür, Metin. “Ahbâriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/490-491. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Din Araştırmaları |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 29 Haziran 2023 |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2023 |
| Gönderilme Tarihi | 16 Nisan 2023 |
| Kabul Tarihi | 21 Haziran 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023Cilt: 16 Sayı: 1 |
_____________________________________ ISSN 1309-5803 e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi _______________________________