Alevi-Bektaşi Yolunda Dört Kapı’nın Makamları

Ali Rıza Özdemir

doi:10.18403/emakalat.772877

Araştırma Makalesi

Alevi-Bektaşi Yolunda Dört Kapı’nın Makamları

Yıl 2020, Cilt: 13 Sayı: 2, 713 - 742, 30.12.2020

Ali Rıza Özdemir

https://doi.org/10.18403/emakalat.772877

Cited By: 6

Öz

İnsanı ve toplumu rızalık kavramı temelinde eğitmenin programı olan Dört Kapı, makam adı verilen bazı ara basamaklara sahiptir. İnsanın gelişimini aşama aşama tamamlamasını sağlayan bu programın Alevilikteki ara basamakları, çalışmanın temel problemidir.
Çalışmada araştırılan başlıca sorular şunlardır: Dört Kapı programı içindeki makamlar kaç tanedir ve nelerdir? Farklı kaynaklarda ve farklı yol uluları tarafından bu makamlar nasıl ve ne şekilde belirlenmiştir? Makamların benzer ve farklı yönleri nelerdir? Kaynaklarda yer verilen farklı makamlardan kapsayıcı bir inşaya gidilebilir mi?
Makalede kullanılan kaynaklar Aleviliğin yazılı kaynakları ile iç metinleridir. Bu kaynaklara bakılarak Dört Kapı programının makamları tespit edilmeye çalışılmıştır.
Çalışmanın sonucunda Dört Kapı içinde yer alan makamlar arasında bazı farklılıklar olmakla birlikte, benzerliklerin daha fazla olduğu tespit edilmiştir. Bu farklılıkların bir kısmının eserlerin çoğaltılması sırasında çoğaltan kişilerden, bir kısmının ise yol ulularının görüşlerinden kaynaklandığı tahmin edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hacı Bektaş Veli, Dört Kapı, Kırk Makam, Alevilik, Bektaşilik

Kaynakça

Ahmet Sırrı Dedebaba. Bektaşi Tarikatı. nşr. H. Yılmaz. “Ahmet Sırrı Dedebaba ve ‘Bektaşi Tarikatı”. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 99/10 1999. 27-49.
Bisati. Şeyh Safi Buyruğu. nşr. Ahmet Taşğın. Konya: Çizgi Yayınları. 2003.
Buyruk. Nşr. Sefer Aytekin. Ankara: Emek Yayımevi. 1958.
Buyruk: Menâkıb-ı Şeyh Safi. nşr. Ahmet Taşğın. Irak’ta Mezhep Çatışmaları Arasında Alevîler Ve Bektaşîler. İstanbul: Önsöz Yayıncılık. 2012. 109-111.
Dedekargınoğlu, Hüseyin. “Alevilikte Tevellâ Ve Teberrâ Kavramları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. 93. Bahar 2020.
Gökalp, Yusuf -Hatice Teber. “Risâle-i Su’âl-i Hırka Risâle Der Beyân-ı Kemer ve Der Beyân-ı Post İsimli Bektâşî Metinlerinde Dinî Tasavvufî Metinler”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XVI/2. 2016. 77-91.
Hacı Bektaş Veli. Fevaid. trc. Baki Yaşa Altınok. haz. Abdurrahman Güzel Hacı Bektaş Veli El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları. 2011. 428.
Hoca Ahmet Yesevi. Fakr-nâme. nşr. Kemal Eraslan. Yesevî’nin Fakr-nâmesi. Ankara: Hoca Ahmet Yesevî Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları. 2016. 52.
Hünkâr Hacı Bektaş Veli. Makâlât. nşr. Ali Yılmaz-Mehmet Akkuş-Ali Öztürk. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 2015.
Kutlu, Sönmez. Alevilik Bektaşilik Yazıları: Aleviliğin Yazılı Kaynakları. İstanbul: Ankara Okulu Yayınları. 2008.
Menakıb-ı Hacı Bektâş-ı Veli: Vilâyet-nâme. haz. Abdulbaki Gölpınarlı. İstanbul: İnkılap Kitabevi. 1958.
Oytan, M. Tevfik. Bektaşiliğin İçyüzü: Dibi. Köşesi. Yüzü ve Astarı Nedir?. İstanbul: İstanbul Maarif Kitaphanesi ve Matbaası. 1956.
Özdemi̇r, Ali Rıza. “Alevi-Bektaşi Yolunda Dört Kapı Kavramı”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 13/1. Haziran 2020. 249-283.
Özdemir, Ali Rıza. Aleviliğin Yazılı Kaynakları. Ankara: Kripto Yayınları. 2017.
Özdemir, Ali Rıza. Hünkâr: Hacı Bektaş Veli. Ankara: Kripto Yayınları. 2018.
Özmen, İsmail. Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi 1-4. Ciltler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. 1998.
Parlatır İsmail vd. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 1998.
Rençber Fevzi, Hakk Muhammed Ali Aşkı: Adıyaman Alevileri. Ankara: Gece Kitaplığı, 2016.
Şahin, Hanifi. “Alevi Yazılı Kaynaklarındaki Dört Kapı Kırk Makam Anlayışının Günümüz Alevî Yazarlarca Algılanışı”. Geçmişten Günümüze Alevilik I. Uluslararası Sempozyumu 03-05 Ekim/October 2013. Ed. Mehmet Yazıcı. Bingöl: Bingöl Üniversitesi Yayınları. 2014. I/274-288
Şeyh Safi Buyruğu. nşr. Doğan Kaplan. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 2015.
Şeyh Safi Buyruğu. nşr. Yunus Koçak. “Şah İbrahim Ocağı’ndan Gelen Bir Şeyh Safi Buyruğu”. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 30 2004. 63-118.
Teber, Ömer Faruk. Bektâşî Erkânnâmelerinde Mezhebî Unsurlar. Ankara: Aktif Yayınları. 2008.

The Makams of The Four Gates in The Alevi-Bektashi Belief

Yıl 2020, Cilt: 13 Sayı: 2, 713 - 742, 30.12.2020

Ali Rıza Özdemir

https://doi.org/10.18403/emakalat.772877

Cited By: 6

Öz

The program of the Four Gates, which is based on the concept of consent of people and society, has some intermediate steps called makam. The intermediate steps of this program, which enable the development of humans gradually in Alevism, are the main problem of this study.
The main questions investigated in the study are: How many intermediate steps are there in the Four-Gates program and what are they? How and in what way have these intermediate steps been determined by different sources and different Alevi scholars? What are the similar and different aspects of these steps? Can we go to an inclusive construction from the different intermediate steps included in the sources?
The sources used in the article are the written sources of Alevism and its inner texts. By looking at these sources, the makams of the Four Gates program were tried to be determined.
The results of the study show that although there are some differences between the makams in the Four-Gates program, similarities were found to be higher. It was estimated that some of these differences were caused by the people who reproduced the written sources and some of them were the opinions of the Alevi scholars.

Anahtar Kelimeler

Haci Bektaş Veli, Four-Gates, Forty Maqam, Alevism, Bektashism

Kaynakça

Ahmet Sırrı Dedebaba. Bektaşi Tarikatı. nşr. H. Yılmaz. “Ahmet Sırrı Dedebaba ve ‘Bektaşi Tarikatı”. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 99/10 1999. 27-49.
Bisati. Şeyh Safi Buyruğu. nşr. Ahmet Taşğın. Konya: Çizgi Yayınları. 2003.
Buyruk. Nşr. Sefer Aytekin. Ankara: Emek Yayımevi. 1958.
Buyruk: Menâkıb-ı Şeyh Safi. nşr. Ahmet Taşğın. Irak’ta Mezhep Çatışmaları Arasında Alevîler Ve Bektaşîler. İstanbul: Önsöz Yayıncılık. 2012. 109-111.
Dedekargınoğlu, Hüseyin. “Alevilikte Tevellâ Ve Teberrâ Kavramları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. 93. Bahar 2020.
Gökalp, Yusuf -Hatice Teber. “Risâle-i Su’âl-i Hırka Risâle Der Beyân-ı Kemer ve Der Beyân-ı Post İsimli Bektâşî Metinlerinde Dinî Tasavvufî Metinler”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XVI/2. 2016. 77-91.
Hacı Bektaş Veli. Fevaid. trc. Baki Yaşa Altınok. haz. Abdurrahman Güzel Hacı Bektaş Veli El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları. 2011. 428.
Hoca Ahmet Yesevi. Fakr-nâme. nşr. Kemal Eraslan. Yesevî’nin Fakr-nâmesi. Ankara: Hoca Ahmet Yesevî Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları. 2016. 52.
Hünkâr Hacı Bektaş Veli. Makâlât. nşr. Ali Yılmaz-Mehmet Akkuş-Ali Öztürk. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 2015.
Kutlu, Sönmez. Alevilik Bektaşilik Yazıları: Aleviliğin Yazılı Kaynakları. İstanbul: Ankara Okulu Yayınları. 2008.
Menakıb-ı Hacı Bektâş-ı Veli: Vilâyet-nâme. haz. Abdulbaki Gölpınarlı. İstanbul: İnkılap Kitabevi. 1958.
Oytan, M. Tevfik. Bektaşiliğin İçyüzü: Dibi. Köşesi. Yüzü ve Astarı Nedir?. İstanbul: İstanbul Maarif Kitaphanesi ve Matbaası. 1956.
Özdemi̇r, Ali Rıza. “Alevi-Bektaşi Yolunda Dört Kapı Kavramı”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 13/1. Haziran 2020. 249-283.
Özdemir, Ali Rıza. Aleviliğin Yazılı Kaynakları. Ankara: Kripto Yayınları. 2017.
Özdemir, Ali Rıza. Hünkâr: Hacı Bektaş Veli. Ankara: Kripto Yayınları. 2018.
Özmen, İsmail. Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi 1-4. Ciltler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. 1998.
Parlatır İsmail vd. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 1998.
Rençber Fevzi, Hakk Muhammed Ali Aşkı: Adıyaman Alevileri. Ankara: Gece Kitaplığı, 2016.
Şahin, Hanifi. “Alevi Yazılı Kaynaklarındaki Dört Kapı Kırk Makam Anlayışının Günümüz Alevî Yazarlarca Algılanışı”. Geçmişten Günümüze Alevilik I. Uluslararası Sempozyumu 03-05 Ekim/October 2013. Ed. Mehmet Yazıcı. Bingöl: Bingöl Üniversitesi Yayınları. 2014. I/274-288
Şeyh Safi Buyruğu. nşr. Doğan Kaplan. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 2015.
Şeyh Safi Buyruğu. nşr. Yunus Koçak. “Şah İbrahim Ocağı’ndan Gelen Bir Şeyh Safi Buyruğu”. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 30 2004. 63-118.
Teber, Ömer Faruk. Bektâşî Erkânnâmelerinde Mezhebî Unsurlar. Ankara: Aktif Yayınları. 2008.

Toplam 22 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil	Türkçe
Konular	Din Araştırmaları
Bölüm	Makaleler
Yazarlar	Ali Rıza Özdemir 0000-0002-9046-3169
Yayımlanma Tarihi	30 Aralık 2020
Gönderilme Tarihi	23 Temmuz 2020
Kabul Tarihi	18 Aralık 2020
Yayımlandığı Sayı	Yıl 2020Cilt: 13 Sayı: 2

Kaynak Göster

ISNAD	Özdemir, Ali Rıza. “Alevi-Bektaşi Yolunda Dört Kapı’nın Makamları”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 13/2 (Aralık 2020), 713-742. https://doi.org/10.18403/emakalat.772877.