Abstract
Shams al-Dīn al-Damaghānī, who is thought to have lived in Iraq in the 7th/13th century, generally categorized the sects of his time in his work al-Jawhara al-khālisa, within the framework of his own understanding and what he had observed. He stated that he was uncomfortable with the sect members' excommunicating each other (takfīr) without any standards and that he wrote the text in question in response to this. In this article, firstly, his life, his works, sources of information, and the path he followed in classifying the sects that emerged among Muslims are discussed in general. Then his criticisms of Ahl al-Sunnah sects and his approach to Ahl al-Sunnah are explained and briefly evaluated. In terms of methodology, we have tried to reflect his ideas in a descriptive way within the framework of the methods of the science of history by focusing on the text of al-Jawhara al-khālisa, which is the only available work of al-Damaghānī. Document analysis and examining and interpreting the collected data through content analysis are also among the methods used. Since he directed criticisms toward Ahl al-Sunnah, the main sources of this sect were sometimes used in order to clarify his ideas. As a result, it is understood that al-Damaghānī, who criticized the excessive attitudes and accusations of the members of the sects towards each other in his own time, was himself under the influence of the tradition in regards to how he approached to Ahl al-Sunnah and could not avoid what he complained about. Our study is based on al-Damaghānī's own work and is written within the framework of the principles of research and publication ethics.
Keywords
History of Islamic Sects Shams al-Dīn al-Damaghānī al-Jawhara al-khālisa Ahl al-Sunnah Maqālāt
References
- Abdülcebbâr, Kâdî. Şerhu’l-Usûli’l-hamse: Mu‘tezile’nin Beş İlkesi. ed. Metin Yurdagür. çev. İlyas Çelebi. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1. Baskı., 2013.
- Bağdâdî, Abdulkâhir el-. Ehl-i Sünnet Akâidi: -Kitâbu Usûlü’d-dîn. çev. Prof. Dr. Ömer Aydın. İstanbul: İşaret Yayınları, 1. Baskı., 2016.
- Bağdâdî, Ebû Mansur Abdülkâhir b Tâhir b Muhammed Temimi Abdülkâhir. Usûlü’d-dîn. İstanbul: Dârülfünun İlâhiyat Fakültesi, 1928.
- Bağdâdî, İsmâil Paşa. Îzâhu’l-meknûn fi’z-zeyli alâ Keşfi’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. ed. M. Şerefettin Yaltkaya - Kilisli Rifat Bilge. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1945.
- Bağdâdî, İsmâil Paşa el-. Hediyyetü’l-ârifîn esmâ’ü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. ed. Kilisli Rifat Bilge - İbnülemin Mahmûd Kemal İnal. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 3. Baskı., 1951.
- Batur, Muhammet Raşit. Zeydilik ve Selefilik arasında İbnü’l-Vezir. Ankara: Gece Kitaplığı, 2018.
- Dameğânî, Şemseddin Abdüssamed b Abdullah Alevî. el-Cevheretü’l-hâlisa ani’ş-şevaib fi’l-akaidi’l- menkume ala cemi‘l-mezâhib. thk. Abdullah b. Yahyâ es-Süreyhî. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı., 2009.
- Eren, Muhammet Emin. Fırkalaşma Olgusu Bağlamında 73 Fırka Rivayetleri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2014.
- Eş‘arî, Ebu’l-hasan Ali b İsmail. el-İbâne ve Usulü Ehli’s-sünnet: (Eş‘arî akâidi) = el-İbâne an usûli’d-diyâne. çev. Ramazan Biçer. İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 2010.
- Eş‘arî, Ebü’l-Hasan İbn Ebû Bişr Ali b İsmail b İshak. el-İbâne an usûli’d-diyâne. thk. Fevkıyye Hüseyin Mahmûd. Kahire: Dârü’l-Kitâb, 1987.
- Eş‘arî, Ebü’l-Hasan İbn Ebû Bişr Ali b İsmail b İshak. el-Lüma‘ fi’r-red alâ ehli’z-zeyğ ve’l-bida‘. Kahire: el- Hey’etü’l-Âmme li’ş-Şuûni’l-Metâbi’ el-Emiriyye, 1975.
- Eş‘arî, Ebü’l-Hasan İbn Ebû Bişr Ali b İsmail b İshak. Eş‘arî Kelâmı = el-Lüma’ fi’r-red alâ ehli’z-zeyğ ve’l-bida‘. çev. Kılıç Aslan Mavil - Hikmet Yağlı Mavil. İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.
- Eş‘arî, Ebü’l-Hasan İbn Ebû Bişr Ali b İsmail b İshak. Risâle ilâ ehli’s-Seğr. Medine; Beyrut: Mektebetü’l-Ulum ve’l-Hükm; Müessesetu Ulumi’l-Kur’ân, 1988.
- Fığlalı, Ethem Ruhi. Çağımızda İtikâdî İslâm Mezhepleri. İstanbul: Selçuk Yayınları, 4. Baskı., 1990.
- Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b Abdillâh Hamevî Bağdâdî Rûmî Yâkût. Mu‘cemü’l -büldân. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, ts.
- İbnü’l-Vezîr, Ebû Abdillâh İzzüddîn Muhammed b İbrâhîm b Alî Yemânî. el-Avâsım ve’l-kavâsım fi’z-zebbi an sünneti Ebi’l-Kāsım. thk. Şuayb el-Arnavut. 9 cilt Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Baskı., 1992.
- İbnü’l-Vezîr, Ebû Abdillâh Muhammed b el-Murtaza el-Yemânî. Îsârü’l-hak ’ale’l-halk fî reddi’l-hilâfât ’alâ mezâhibi’l-hak min usûli’t-tevhîd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı., 1983.
- Kubat, Mehmet. “"73 Fırka Hadisi”ni Yeniden Düşünmek”. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi 3/2 (2012), 9-45.
- Özler, Mevlüt. İslam Düşüncesinde İnsan Hürriyeti: Cüveyni Eksenli Bir Tetkik. İstanbul: Nun Yayıncılık, 1997.
- Sâlimî, Ebû Şekûr es-. et-Temhîd fi beyâni’t-tevhîd. thk. Ömür Türkmen. Ankara-İstanbul-Beyrut: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi-Dâru İbn Hazm, 2017.
- Şehristânî, Ebü’l-Feth Taceddin Muhammed b Abdülkerim. el-Milel ve’n-nihal. thk. Muhammed Abdülkadir el- Fazilî. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2006.
- Şehristânî, Ebü’l-Feth Taceddin Muhammed b Abdülkerim. el-Milel ve’n-nihal: Dinler, Mezhepler ve Felsefî Sistemler Tarihi. çev. Mustafa Öz. İstanbul: Litera Yayıncılık, 4.Baskı., 2017.
- Ümit, Mehmet. “Ebû Şekûr es-Sâlimî’nin Hilâfete İlişkin Görüşleri”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi - Atatürk Üniversitesi İslâmi İlimler Fakültesi Dergisi 51 (2019), 327-352.
- Ümit, Mehmet. “Mihne Sürecinde Hanefiler”. Hitit Üniversitesi (Gazi Üniversitesi) Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/17 (Ocak 2010), 101-130.
- Ümit, Mehmet. Zeydiyye-Mu‘tezile etkileşimi: Zeyd b. Ali’den Kâsım er-Ressî’nin Ölümüne Kadar. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
Abstract
7./13. yüzyılda Irak’ta yaşadığı tahmin edilen Şemseddin ed-Dameğânî, el-Cevheretü’l hâlisa adlı eserinde dönemindeki mezhepleri kendi anlayışı ve müşahede ettikleri çerçevesinde genel olarak tasnif etmiştir. Mezhep mensuplarının, birbirlerini herhangi bir ölçü tanımaksızın tekfir etmelerinden rahatsızlık duymuş ve bunun üzerine söz konusu metnini kaleme aldığını ifade etmiştir. Bu makalede, önce onun hayatı, eseri, bilgi kaynakları, Müslümanlar arasında ortaya çıkan fırkaları tasnifte izlediği yol genel olarak ele alınmıştır. Sonra Ehl-i sünnet mezheplerine yönelttiği eleştiriler ve Ehl-i sünnete yaklaşımı açıklanıp, kısaca değerlendirilmiştir. Yöntem olarak da Dameğânî’nin elimizdeki tek eseri olan el-Cevheretü’l-hâlisa isimli metnini merkeze alarak, tarih biliminin yöntemleri çerçevesinde onun fikirlerinin betimleyici bir şekilde yansıtılmasına gayret edilmiştir. Veri toplama aracı olarak döküman incelemesi, toplanan verileri içerik analiziyle inceleme ve yorumlanmasının da uygun olduğu düşünülmektedir. Fikirleri eleştirilen Ehl-i sünnetin ana kaynaklarına da kimi zaman gidilerek bu fikirlerin sağlaması yapılmaya çalışılmıştır. Netice itibarıyla kendi döneminde mezhep mensuplarının birbirlerine karşı sergiledikleri ölçüsüz tutum ve görüşlerini eleştiren Dameğânî’nin kendisinin de Ehl-i sünnete yaklaşımında içinde yetiştiği geleneğin etkisi altında kalarak bir tavır sergilediği ve şikâyet ettiği husustan kurtulamadığı anlaşılmaktadır. Çalışmamız, Dameğânî’nin kendi eseri esas alınarak araştırma ve yayın etiği ilkeleri çerçevesinde kaleme alınmıştır.
References
- Abdülcebbâr, Kâdî. Şerhu’l-Usûli’l-hamse: Mu‘tezile’nin Beş İlkesi. ed. Metin Yurdagür. çev. İlyas Çelebi. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1. Baskı., 2013.
- Bağdâdî, Abdulkâhir el-. Ehl-i Sünnet Akâidi: -Kitâbu Usûlü’d-dîn. çev. Prof. Dr. Ömer Aydın. İstanbul: İşaret Yayınları, 1. Baskı., 2016.
- Bağdâdî, Ebû Mansur Abdülkâhir b Tâhir b Muhammed Temimi Abdülkâhir. Usûlü’d-dîn. İstanbul: Dârülfünun İlâhiyat Fakültesi, 1928.
- Bağdâdî, İsmâil Paşa. Îzâhu’l-meknûn fi’z-zeyli alâ Keşfi’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. ed. M. Şerefettin Yaltkaya - Kilisli Rifat Bilge. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1945.
- Bağdâdî, İsmâil Paşa el-. Hediyyetü’l-ârifîn esmâ’ü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. ed. Kilisli Rifat Bilge - İbnülemin Mahmûd Kemal İnal. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 3. Baskı., 1951.
- Batur, Muhammet Raşit. Zeydilik ve Selefilik arasında İbnü’l-Vezir. Ankara: Gece Kitaplığı, 2018.
- Dameğânî, Şemseddin Abdüssamed b Abdullah Alevî. el-Cevheretü’l-hâlisa ani’ş-şevaib fi’l-akaidi’l- menkume ala cemi‘l-mezâhib. thk. Abdullah b. Yahyâ es-Süreyhî. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı., 2009.
- Eren, Muhammet Emin. Fırkalaşma Olgusu Bağlamında 73 Fırka Rivayetleri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2014.
- Eş‘arî, Ebu’l-hasan Ali b İsmail. el-İbâne ve Usulü Ehli’s-sünnet: (Eş‘arî akâidi) = el-İbâne an usûli’d-diyâne. çev. Ramazan Biçer. İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 2010.
- Eş‘arî, Ebü’l-Hasan İbn Ebû Bişr Ali b İsmail b İshak. el-İbâne an usûli’d-diyâne. thk. Fevkıyye Hüseyin Mahmûd. Kahire: Dârü’l-Kitâb, 1987.
- Eş‘arî, Ebü’l-Hasan İbn Ebû Bişr Ali b İsmail b İshak. el-Lüma‘ fi’r-red alâ ehli’z-zeyğ ve’l-bida‘. Kahire: el- Hey’etü’l-Âmme li’ş-Şuûni’l-Metâbi’ el-Emiriyye, 1975.
- Eş‘arî, Ebü’l-Hasan İbn Ebû Bişr Ali b İsmail b İshak. Eş‘arî Kelâmı = el-Lüma’ fi’r-red alâ ehli’z-zeyğ ve’l-bida‘. çev. Kılıç Aslan Mavil - Hikmet Yağlı Mavil. İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.
- Eş‘arî, Ebü’l-Hasan İbn Ebû Bişr Ali b İsmail b İshak. Risâle ilâ ehli’s-Seğr. Medine; Beyrut: Mektebetü’l-Ulum ve’l-Hükm; Müessesetu Ulumi’l-Kur’ân, 1988.
- Fığlalı, Ethem Ruhi. Çağımızda İtikâdî İslâm Mezhepleri. İstanbul: Selçuk Yayınları, 4. Baskı., 1990.
- Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b Abdillâh Hamevî Bağdâdî Rûmî Yâkût. Mu‘cemü’l -büldân. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, ts.
- İbnü’l-Vezîr, Ebû Abdillâh İzzüddîn Muhammed b İbrâhîm b Alî Yemânî. el-Avâsım ve’l-kavâsım fi’z-zebbi an sünneti Ebi’l-Kāsım. thk. Şuayb el-Arnavut. 9 cilt Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Baskı., 1992.
- İbnü’l-Vezîr, Ebû Abdillâh Muhammed b el-Murtaza el-Yemânî. Îsârü’l-hak ’ale’l-halk fî reddi’l-hilâfât ’alâ mezâhibi’l-hak min usûli’t-tevhîd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı., 1983.
- Kubat, Mehmet. “"73 Fırka Hadisi”ni Yeniden Düşünmek”. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi 3/2 (2012), 9-45.
- Özler, Mevlüt. İslam Düşüncesinde İnsan Hürriyeti: Cüveyni Eksenli Bir Tetkik. İstanbul: Nun Yayıncılık, 1997.
- Sâlimî, Ebû Şekûr es-. et-Temhîd fi beyâni’t-tevhîd. thk. Ömür Türkmen. Ankara-İstanbul-Beyrut: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi-Dâru İbn Hazm, 2017.
- Şehristânî, Ebü’l-Feth Taceddin Muhammed b Abdülkerim. el-Milel ve’n-nihal. thk. Muhammed Abdülkadir el- Fazilî. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2006.
- Şehristânî, Ebü’l-Feth Taceddin Muhammed b Abdülkerim. el-Milel ve’n-nihal: Dinler, Mezhepler ve Felsefî Sistemler Tarihi. çev. Mustafa Öz. İstanbul: Litera Yayıncılık, 4.Baskı., 2017.
- Ümit, Mehmet. “Ebû Şekûr es-Sâlimî’nin Hilâfete İlişkin Görüşleri”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi - Atatürk Üniversitesi İslâmi İlimler Fakültesi Dergisi 51 (2019), 327-352.
- Ümit, Mehmet. “Mihne Sürecinde Hanefiler”. Hitit Üniversitesi (Gazi Üniversitesi) Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/17 (Ocak 2010), 101-130.
- Ümit, Mehmet. Zeydiyye-Mu‘tezile etkileşimi: Zeyd b. Ali’den Kâsım er-Ressî’nin Ölümüne Kadar. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Islamic Sects |
| Journal Section | Articles |
| Authors | |
| Publication Date | June 30, 2024 |
| Submission Date | November 20, 2023 |
| Acceptance Date | June 14, 2024 |
| Published in Issue | Year 2024Volume: 17 Issue: 1 |
_____________________________________ ISSN 1309-5803 e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi _______________________________