Research Article
BibTex RIS Cite

The Kharidjites' Perception of Early History: The Example of Salim b. Dhakwan

Year 2009, Volume: 2 Issue: 2, 9 - 40, 30.01.2010

Harun Yıldız

Abstract

As known, Kharidjites is of political importance within the early Islamic history. Moreover, it draws attention due to its separating itself from the general body of Muslim society. The Influences of Kharidjites have lasted for a long time in both political and social level. Kharidjites have evaluated the political events and developments during the period of the Caliph Uthman and then Caliph Ali with their original viewpoint.

Here, one of the vanguards of this viewpoint is Salim b. Dhakwan. The Epistle (Sirah) of Salim b. Dhakwan is an important work in the early Islamic history and Islamic sects. The work has been come into being recently in scientific environments, although we haven't enough knowledge about lifestory and personel identity of Salim b. Dhakwan. Some opinions and approachs particularly about the history of sects has been changed with coming into being of the Epistle in scientific environments. The Epistle is also first source in our hands that informed about Kharidjites. The essential aim of Epistle is to refute the opinions of Murji'a by Kharidjites. Moreover, the epistle have analyze and interpret the events and developments in the early Islamic history with a different point of view.

In this paper, we try to present the Kharidjites perspective on the political events and developments during the period of the Caliph Uthman and Caliph Ali focusing the part related to them.

Keywords

Kharidjites Salim b. Dhakwan Sirah Caliph Ali Historical Perception.

References

  • Abdurrâzık, Mahmûd İsmail, “Cedel Havle‟l-Havâric ve Kadıyyeti‟t-Tahkîm”, el-Mecelletu‟t-Târîhiyye el-Mısriyye, XX, Kahire, 1973, (ss. 47-69).
  • Abdurrezzâk Huseyn, Şi‟ru‟l-Havâric, Umân, 1987.
  • Akbulut, Ahmet, “Hariciliğin Siyasi Görüşlerinin İtikadileşmesi”, AÜİFD., XXXI, Ank., 1989, (ss. 331-348). Ammâra, Muhammed, “el-Havâric”,
  • Mevsûatu‟l-Hadârati‟l
  • Arabiyyeti‟l-İslâmiyye, II, Beyrut, 1986, (ss. 373-397).
  • Atvân, Huseyin, el-Mürcie ve‟l-Cehmiyye bi-Hurâsân fî‟l-Asri‟l- Ümevî, Beyrut, 1993.
  • Bağdâdî, Ebû Mansûr, el-Fark beyne‟l-Fırak, (Thk. İbrahim Ramazân), Beyrut, 1417/1997.
  • Belâzurî, Ebû‟l-Hasan, Ensâbu‟l-Eşrâf, (Ed. S. D. F. Goitein), Jarusalem, 1936.
  • Calder, Norman, “Review of Cook”, Journal of Semitic Studies, XXVII, (1983).
  • Cook, Michael, Early Muslım Dogma: A Source-Critical Study, Cambridge University Press, London, 1981.
  • Çakan, İ. Lütfi, “Câbir b. Zeyd”, DİA, VI, İstanbul, 1992, (ss. 537- 538).
  • Dalkıran, Sayın, “Hâricîlerin „el-Emru Bi‟l-Ma‟rûf ve‟n-Nehyu Ani‟l-Münker‟ Anlayışı”, Atatürk Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, III/1, Erzurum, 2004, (ss. 199-223).
  • Demircan, Adnan, Hâricilik Mezhebinin Doğuşu Bağlamında Din- Siyaset İlişkisi, Beyan Yayınları, İstanbul, 2000. Ali-Muaviye Kavgası, Beyan Yayınları, İstanbul, 2002. “Ali b. Ebî Tâlib‟i, Tahkimi Kabule Zorlayanlar Üzerine”, İstem, VI, Konya, 2005, (ss. 51-58).
  • Doğan, İsa, Mürcie ve Ebu Hanife, Kardeş Matbaası, Samsun, 1992.
  • Ebû Ammâr, Abdu‟l-Kâfî, el-Mûcez (Thk. Ammâr Tâlibî), Cezayir, 1398/1978.
  • Eş‟arî, Ebû‟l-Hasan, Makâlâtu‟l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu‟l-Musallîn, (Thk. Muhammed M. Abdülhamîd), Beyrut, 1416/1995.
  • Fığlalı, E. Ruhi, İbâdiye‟nin Doğuşu ve Görüşleri, AÜİF. Yayınları, Ankara, 1983. “Hariciliğin Doğuşuna Tesir Eden Bazı Sebepler”, AÜİFD., XX, Ank., 1975, (ss. 219- 247). “Hâricîler”, DİA., XVI, İstanbul, 1997, (ss. 169-175).
  • Hamîdullah, Muhammed, Mecmûatu‟l-Vesâiki‟s-Siyâsiyye li‟l- Ahdi‟n-Nebevî ve‟l-Hılâfeti‟r-Râşide, Beyrut, 1987.
  • el-Havâlî, Sefer b. Abdurrahman, Zâhiratu‟l-İrcâ fî‟l-Fikri‟l-İslâmî, I-II, Kahire, 1417/1997.
  • Isfahânî, Ebû‟l-Ferac, Mekâtilü‟t-Tâlibiyyîn, (Thk., es-Seyyid Ahmed Sakar), Beyrut, Trz.
  • Isferâyînî, Ebû‟l-Muzaffer, et-Tabsîr fî‟d-Dîn ve Temyîzi‟l-Fırkatı‟n- Nâciye ani‟l-Fırakı‟l-Hâlikîn, (Thk. Kemâl Yûsuf el-Hût), Beyrut, 1403/1983.
  • İbn Sa‟d, Ebû Abdillah, et-Tabakâtu‟l-Kübrâ, (Thk., İhsan Abbas), Beyrut, 1968.
  • İbn Sellâm el-İbâdî, Kitâbun fîhi Bed‟u‟l-İslâm ve Şerâiu‟d-Dîn, (Thk., Werner Schwartz, Sâlim b. Ya‟kûb), Beyrut, 1406/1986.
  • İbn Zekvân, Sâlim, es-Sîre, (Thk. ve İngilizce‟ye Çev. Patricia Crone-Fritz Zimmermann), Oxford University Press, New York, 2001.
  • İbnu‟l-Esîr, Ebû‟l-Hasan, el-Kâmil fî‟t-Târîh, Beyrut, 1965-1966.
  • İrfan Abdülhamid, İslâm‟da İtikâdî Mezhepler ve Akâid Esasları, (Çev. M. Saim Yeprem), Marifet Yay., İst., 1994.
  • Kafafi, Muhammad, “The Rise of Khârijism According to Abû Saîd Muhammad b. Saîd al-Azdî Al-Qalhâtî”, Mecelletu‟l- Külliyâti‟l-Âdâb, Bulletin of the Faculty of Arts, XIV/1, Kahire, 1952, (ss. 29-48), (Türkçe Çev. E. Ruhi Fığlalı, “Abû Saîd Muhammad b. Saîd Al-Kalhâtî‟ye Göre Hâriciliğin Doğuşu”, AÜİFD. XVIII, Ankara 1970, (ss. 177-191).
  • Kalhâtî, Ebû Saîd, el-Keşf ve‟l-Beyân, (Thk., Seyyide İsmail Kâşif), Umân, 1400/1980.
  • Korkmaz, Sıddık, Tarihin Tahrifi İbn Sebe Meselesi, Araştırma Yay., Ank., 2005.
  • Kutlu, Sönmez, Türklerin İslamlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2000. “Salim b. Zekvan‟ın Sîre Adlı Eserindeki Mürcie İle İlgili Kısmın Tercümesi”, AÜİFD., XXXV, Ankara 1996, (ss. 467- 475).
  • Madelung, Wilfred, “The Early Murji‟a in Khurâsân and Transoxania and the Spread of Hanafism”, Der Islam, LIX, Berlin, 1982, (ss. 32-39).
  • Mes‟ûdî, Ebû‟l-Hasan, Mürûcu‟z-Zeheb ve Meâdinu‟l-Cevher, (Thk. M. Muhyiddîn Abdülhamîd), Kahire, 1384/1964.
  • Nâder, Albert Nasrî, Ehemmu‟l-Fırakı‟l-İslâmiyyeti‟s-Siyâsiyye ve‟l- Kelâmiyye, Beyrut, 1958.
  • en-Nâmî, Amr Khalîfa, Studies in Ibadism, Cambridge University Press, Cambridge, 1971. “A Description of New Ibadi Manuscripts from North Africa”, Journal of Semitic Studies, XV, (1970), (ss. 63-87).
  • Nâsır b. Abdülkerîm el-Akl, el-Havâric Evvelu‟l-Fırak fî Târîhi‟l- İslâm, Riyâd, 1416/1996.
  • Nasr b. Müzâhim el-Minkârî, Vak‟atu Sıffîn, (Thk. Abdüsselam M.Harun), Kahire, 1382/1962.
  • Nâşiu‟l-Ekber, Mesâilu‟l-İmâme, (Thk. Josef Van Ess), Beyrut, 1971.
  • Nu‟aymî, Selîm, “Zuhûru‟l-Havâric”, Mecelletu‟l-Mecma‟i‟l-Ilmiyyi‟l- Irâkî, XV, Bağdat, 1967, (ss. 10-38).
  • Önkal, Ahmet, “Tahkim Olayı Üzerine Bir Değerlendirme”, İstem, I/2, Konya, 2003, (ss. 33-68).
  • Öz, Mustafa, “Muhakkime-i Ûlâ”, DİA, XXX, İstanbul, 2005, (ss. 398-399).
  • Rubinacci, Roberto, “Djâbir b. Zayd”, EI, II, Leiden, 1954, (ss. 359-360).
  • Seale, Morris S., Muslim Theology, London, 1964.
  • Şehristânî, Ebû‟l-Feth, el-Milel ve‟n-Nihal, (Thk. M. Seyyid Kîlânî), Beyrut, 1975.
  • Şemmâhî, Ebû‟l-Abbas, Kitâbu‟s-Siyer, (Thk. Ahmed b. Suûd es- Siyâbî), Umân, 1407/1987.
  • Taberî, Ebû Ca‟fer, Târîhu‟l-Ümem ve‟l-Mülûk, Beyrut, Trz.
  • Tâlibî, Ammâr, Ârâu‟l-Havârici‟l-Kelâmiyye, Cezayir, 1398/1978.
  • Tritton, A. S., Muslim Theology, London, 1964.
  • Vaglieri, Laura V., “Ali-Muâviye Mücadelesi ve Hâricî Ayrılmasının İbâdî Kaynakların Işığında İncelenmesi”, (Çev. E. Ruhi Fığlalı), AÜİFD., XIX, Ank., 1973, (ss. 147- 150).
  • Van Ess, Josef , Theologie und Gesellschaft im 2. und 3. Jahrhundert Hidschra, Berlin, 1991.
  • Watt, W. Montgomery, İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri, (Çev. E. Ruhi Fığlalı), Birleşik Yayınları, İstanbul, 1998.

Haricîler'in Erken Dönem Tarih Algısı: Salim b. Zekvan Örneği

Year 2009, Volume: 2 Issue: 2, 9 - 40, 30.01.2010

Harun Yıldız

Abstract

Hâricîler, bilindiği gibi, erken dönem İslam tarihinde ortaya çıkan ve Müslüman toplumun ana bünyesinden ayrılan ilk farklılaşma hareketidir. İslam düşünce tarihinde geniş yankılar uyandırmış olan Hâricîler'in etkileri, hem siyasal hem de toplumsal düzeyde uzun süre devam etmiştir. Hâricîler, Hz. Osman ve arkasından Hz. Ali dönemlerinde yaşanan olay ve ortaya çıkan gelişmelere kendilerine özgü bir bakış tarzıyla yaklaşıp buna göre tavır ve tutum geliştirmişlerdir.

İşte bu bakış tarzının öncülerinden biri de, Sâlim b. Zekvân'dır. Sâlim b. Zekvân'ın es-Sîre adlı eseri, erken dönem İslam ve Mezhepler Tarihi ile ilgili önemli ve otantik bir kaynaktır. Sâlim b. Zekvân'ın hayat hikayesi ve kimliği ile ilgili yeterince bilgi sahibi olmamakla birlikte, eserin bilim çevrelerinde ortaya çıkışı, daha yeni sayılabilecek bir döneme denk düşer. Sîre'nin bilim çevrelerinde keşfedilip ortaya çıkışıyla birlikte, özellikle Mezhepler Tarihi ile ilgili yerleşik bazı kanaat ve bakış tarzlarının doğruluğu tartışılır hale gelmiş ve bunların bir kısmı, değişmek zorunda kalmıştır. Sîre, Hâricîlik'le ilgili bilgi veren elimizdeki ilk kaynak eser olma özelliğine de sahiptir. Eserin asıl kaleme alınış gayesi, Hâricîler tarafından Mürcie'nin fikirlerinin yanlış olduğunu göstererek, bunları çürütmektir. Ayrıca eser, erken dönem İslam Tarihi'nde ortaya çıkan olay ve gelişmeleri farklı bir bakış açısı ile ele alıp yorumlamaktadır.

Bu makalede biz, eserin Hz. Osman ve Hz. Ali dönemleri ile ilgili kısmını esas alarak, Hâricîler'in sözünü ettiğimiz bu dönemlerde ortaya çıkan siyasal olay ve gelişmelere nasıl yaklaştıklarını ve bunları nasıl yorumladıklarını ortaya koymaya çalışacağız.

Keywords

Haricîler Salim b. Zekvan Sîre Hz. Ali Tarih Algısı

References

  • Abdurrâzık, Mahmûd İsmail, “Cedel Havle‟l-Havâric ve Kadıyyeti‟t-Tahkîm”, el-Mecelletu‟t-Târîhiyye el-Mısriyye, XX, Kahire, 1973, (ss. 47-69).
  • Abdurrezzâk Huseyn, Şi‟ru‟l-Havâric, Umân, 1987.
  • Akbulut, Ahmet, “Hariciliğin Siyasi Görüşlerinin İtikadileşmesi”, AÜİFD., XXXI, Ank., 1989, (ss. 331-348). Ammâra, Muhammed, “el-Havâric”,
  • Mevsûatu‟l-Hadârati‟l
  • Arabiyyeti‟l-İslâmiyye, II, Beyrut, 1986, (ss. 373-397).
  • Atvân, Huseyin, el-Mürcie ve‟l-Cehmiyye bi-Hurâsân fî‟l-Asri‟l- Ümevî, Beyrut, 1993.
  • Bağdâdî, Ebû Mansûr, el-Fark beyne‟l-Fırak, (Thk. İbrahim Ramazân), Beyrut, 1417/1997.
  • Belâzurî, Ebû‟l-Hasan, Ensâbu‟l-Eşrâf, (Ed. S. D. F. Goitein), Jarusalem, 1936.
  • Calder, Norman, “Review of Cook”, Journal of Semitic Studies, XXVII, (1983).
  • Cook, Michael, Early Muslım Dogma: A Source-Critical Study, Cambridge University Press, London, 1981.
  • Çakan, İ. Lütfi, “Câbir b. Zeyd”, DİA, VI, İstanbul, 1992, (ss. 537- 538).
  • Dalkıran, Sayın, “Hâricîlerin „el-Emru Bi‟l-Ma‟rûf ve‟n-Nehyu Ani‟l-Münker‟ Anlayışı”, Atatürk Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, III/1, Erzurum, 2004, (ss. 199-223).
  • Demircan, Adnan, Hâricilik Mezhebinin Doğuşu Bağlamında Din- Siyaset İlişkisi, Beyan Yayınları, İstanbul, 2000. Ali-Muaviye Kavgası, Beyan Yayınları, İstanbul, 2002. “Ali b. Ebî Tâlib‟i, Tahkimi Kabule Zorlayanlar Üzerine”, İstem, VI, Konya, 2005, (ss. 51-58).
  • Doğan, İsa, Mürcie ve Ebu Hanife, Kardeş Matbaası, Samsun, 1992.
  • Ebû Ammâr, Abdu‟l-Kâfî, el-Mûcez (Thk. Ammâr Tâlibî), Cezayir, 1398/1978.
  • Eş‟arî, Ebû‟l-Hasan, Makâlâtu‟l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu‟l-Musallîn, (Thk. Muhammed M. Abdülhamîd), Beyrut, 1416/1995.
  • Fığlalı, E. Ruhi, İbâdiye‟nin Doğuşu ve Görüşleri, AÜİF. Yayınları, Ankara, 1983. “Hariciliğin Doğuşuna Tesir Eden Bazı Sebepler”, AÜİFD., XX, Ank., 1975, (ss. 219- 247). “Hâricîler”, DİA., XVI, İstanbul, 1997, (ss. 169-175).
  • Hamîdullah, Muhammed, Mecmûatu‟l-Vesâiki‟s-Siyâsiyye li‟l- Ahdi‟n-Nebevî ve‟l-Hılâfeti‟r-Râşide, Beyrut, 1987.
  • el-Havâlî, Sefer b. Abdurrahman, Zâhiratu‟l-İrcâ fî‟l-Fikri‟l-İslâmî, I-II, Kahire, 1417/1997.
  • Isfahânî, Ebû‟l-Ferac, Mekâtilü‟t-Tâlibiyyîn, (Thk., es-Seyyid Ahmed Sakar), Beyrut, Trz.
  • Isferâyînî, Ebû‟l-Muzaffer, et-Tabsîr fî‟d-Dîn ve Temyîzi‟l-Fırkatı‟n- Nâciye ani‟l-Fırakı‟l-Hâlikîn, (Thk. Kemâl Yûsuf el-Hût), Beyrut, 1403/1983.
  • İbn Sa‟d, Ebû Abdillah, et-Tabakâtu‟l-Kübrâ, (Thk., İhsan Abbas), Beyrut, 1968.
  • İbn Sellâm el-İbâdî, Kitâbun fîhi Bed‟u‟l-İslâm ve Şerâiu‟d-Dîn, (Thk., Werner Schwartz, Sâlim b. Ya‟kûb), Beyrut, 1406/1986.
  • İbn Zekvân, Sâlim, es-Sîre, (Thk. ve İngilizce‟ye Çev. Patricia Crone-Fritz Zimmermann), Oxford University Press, New York, 2001.
  • İbnu‟l-Esîr, Ebû‟l-Hasan, el-Kâmil fî‟t-Târîh, Beyrut, 1965-1966.
  • İrfan Abdülhamid, İslâm‟da İtikâdî Mezhepler ve Akâid Esasları, (Çev. M. Saim Yeprem), Marifet Yay., İst., 1994.
  • Kafafi, Muhammad, “The Rise of Khârijism According to Abû Saîd Muhammad b. Saîd al-Azdî Al-Qalhâtî”, Mecelletu‟l- Külliyâti‟l-Âdâb, Bulletin of the Faculty of Arts, XIV/1, Kahire, 1952, (ss. 29-48), (Türkçe Çev. E. Ruhi Fığlalı, “Abû Saîd Muhammad b. Saîd Al-Kalhâtî‟ye Göre Hâriciliğin Doğuşu”, AÜİFD. XVIII, Ankara 1970, (ss. 177-191).
  • Kalhâtî, Ebû Saîd, el-Keşf ve‟l-Beyân, (Thk., Seyyide İsmail Kâşif), Umân, 1400/1980.
  • Korkmaz, Sıddık, Tarihin Tahrifi İbn Sebe Meselesi, Araştırma Yay., Ank., 2005.
  • Kutlu, Sönmez, Türklerin İslamlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2000. “Salim b. Zekvan‟ın Sîre Adlı Eserindeki Mürcie İle İlgili Kısmın Tercümesi”, AÜİFD., XXXV, Ankara 1996, (ss. 467- 475).
  • Madelung, Wilfred, “The Early Murji‟a in Khurâsân and Transoxania and the Spread of Hanafism”, Der Islam, LIX, Berlin, 1982, (ss. 32-39).
  • Mes‟ûdî, Ebû‟l-Hasan, Mürûcu‟z-Zeheb ve Meâdinu‟l-Cevher, (Thk. M. Muhyiddîn Abdülhamîd), Kahire, 1384/1964.
  • Nâder, Albert Nasrî, Ehemmu‟l-Fırakı‟l-İslâmiyyeti‟s-Siyâsiyye ve‟l- Kelâmiyye, Beyrut, 1958.
  • en-Nâmî, Amr Khalîfa, Studies in Ibadism, Cambridge University Press, Cambridge, 1971. “A Description of New Ibadi Manuscripts from North Africa”, Journal of Semitic Studies, XV, (1970), (ss. 63-87).
  • Nâsır b. Abdülkerîm el-Akl, el-Havâric Evvelu‟l-Fırak fî Târîhi‟l- İslâm, Riyâd, 1416/1996.
  • Nasr b. Müzâhim el-Minkârî, Vak‟atu Sıffîn, (Thk. Abdüsselam M.Harun), Kahire, 1382/1962.
  • Nâşiu‟l-Ekber, Mesâilu‟l-İmâme, (Thk. Josef Van Ess), Beyrut, 1971.
  • Nu‟aymî, Selîm, “Zuhûru‟l-Havâric”, Mecelletu‟l-Mecma‟i‟l-Ilmiyyi‟l- Irâkî, XV, Bağdat, 1967, (ss. 10-38).
  • Önkal, Ahmet, “Tahkim Olayı Üzerine Bir Değerlendirme”, İstem, I/2, Konya, 2003, (ss. 33-68).
  • Öz, Mustafa, “Muhakkime-i Ûlâ”, DİA, XXX, İstanbul, 2005, (ss. 398-399).
  • Rubinacci, Roberto, “Djâbir b. Zayd”, EI, II, Leiden, 1954, (ss. 359-360).
  • Seale, Morris S., Muslim Theology, London, 1964.
  • Şehristânî, Ebû‟l-Feth, el-Milel ve‟n-Nihal, (Thk. M. Seyyid Kîlânî), Beyrut, 1975.
  • Şemmâhî, Ebû‟l-Abbas, Kitâbu‟s-Siyer, (Thk. Ahmed b. Suûd es- Siyâbî), Umân, 1407/1987.
  • Taberî, Ebû Ca‟fer, Târîhu‟l-Ümem ve‟l-Mülûk, Beyrut, Trz.
  • Tâlibî, Ammâr, Ârâu‟l-Havârici‟l-Kelâmiyye, Cezayir, 1398/1978.
  • Tritton, A. S., Muslim Theology, London, 1964.
  • Vaglieri, Laura V., “Ali-Muâviye Mücadelesi ve Hâricî Ayrılmasının İbâdî Kaynakların Işığında İncelenmesi”, (Çev. E. Ruhi Fığlalı), AÜİFD., XIX, Ank., 1973, (ss. 147- 150).
  • Van Ess, Josef , Theologie und Gesellschaft im 2. und 3. Jahrhundert Hidschra, Berlin, 1991.
  • Watt, W. Montgomery, İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri, (Çev. E. Ruhi Fığlalı), Birleşik Yayınları, İstanbul, 1998.
There are 50 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Religious Studies
Journal Section Articles
Authors

Harun Yıldız

Publication Date January 30, 2010
Submission Date January 30, 2010
Published in Issue Year 2009Volume: 2 Issue: 2

Cite

ISNAD Yıldız, Harun. “Haricîler’in Erken Dönem Tarih Algısı: Salim B. Zekvan Örneği”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 2/2 (January 2010), 9-40.

_____________________________________  ISSN 1309-5803 e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi  _______________________________