Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

A Study on the Status of Shīʿa and Shiites in Today's Middle East Islamic Geography

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 1, 182 - 219, 30.06.2023

Fatih Topaloğlu

https://doi.org/10.18403/emakalat.1311432

Öz

Shīʿa, which is one of the leading Islamic sects and differs from other Islamic sects with its views on the caliphate, has spread especially in the Middle East Islamic geography from the first period it emerged in the Iraq region to today, although it has members in many parts of the world. Although they do not constitute the majority in terms of population in many countries, it is seen that the Shiites are active and sometimes even at the center of events in the recent political and religious activity of the countries or regions they live in. For this reason, the aim of this article is to determine the current situation of Shia in the Middle East Islamic world and to point out the problems that arise in this geography as Shia-centered. In the introduction, a general framework is drawn in the context of the ratio of Shiites to the Muslim population in the world, and then the recent situations of Shiites in Iran, Syria, Iraq, Lebanon, Saudi Arabia, Gulf Countries, Azerbaijan, Afghanistan and Pakistan are discussed in accordance with the principles of research and publication ethics. In the conclusion part, our evaluations on the subject are given.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects Middle East Islam Shīʿa Shiites

Kaynakça

  • Abdülhamid, İrfan. İslam’da İtikadi Mezhepler ve Akaid Esasları. çev. Saim Yeprem. İstanbul: Marifet Yayınları, 1994.
  • Ahmed el-Kâtip. Sünnilik-Şiilik. İstanbul: Mana Yayınları, 2009.
  • Akoğlu, Muharrem. Mezhep Olgusu Bağlamında Şia ve Irak’ta Şiîlik. Kayseri: Tezmer, 2013.
  • Aksu, Alev Pınar – Cörten, Burcu. “ABD’nin Dış Politikası Çerçevesinde Ortadoğu: Irak, Suriye ve İran”. Kaosa Doğru İran Güncel İran İncelemeleri. ed. Osman Metin Öztürk – Yalçın Sarıkaya. 333-353. Ankara: Fark Yayınları, 2006.
  • Algar, Hamid. “Humeynî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/358-364. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
  • Arıkan, Adem. “İslâm Dünyasının Mezhep Haritası ve Nüfus Dağılımı”, Journal of Islamic Research 29/2 (2018), 348-379.
  • Bağlıoğlu, Ahmet. “Lübnan’ın Tarihsel Dokusu ve Yönetim Anlayışındaki Mezhebî Etkiler”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/1 (2008), 13-36.
  • BBC, British Broadcasting Corporation. “Afganistan'da 14 yıllık savaşta ölen ya da yaralanan çocuk sayısı 26 bin”. Erişim 28 Kasım 2022. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-55044665
  • BBC, British Broadcasting Corporation. “İran ve Suudi Arabistan 7 yıl sonra yeniden diplomatik ilişki kuruyor”. Erişim 19 Haziran 2023. https://www.bbc.com/turkce/articles/c51kyd982wjo
  • BBC, British Broadcasting Corporation. “Suudi Arabistan, İran ile diplomatik ilişkileri kesti”. Erişim 14 Aralık 2022. https://www.bbc.com/turkce/haberler/2016/01/160103_suudi_iran_diplomasi
  • Bilge, Mustafa L. “Bahreyn”. 44 Cilt. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
  • Bilge, Mustafa L. “Lübnan (Tarih)”. 44 Cilt. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
  • Brzezinski, Zbigniew – Gates, Robert M. İran’ın Zamanı Geldi. çev. Sermin Karakale. İstanbul: Profil Yayıncılık, 2006.
  • Buzpınar, Şit Tufan vd. “Lübnan (Osmanlı Dönemi ve 1918’den Günümüze Kadar)”. 44 Cilt. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
  • Büyükkara, Mehmet Ali. “İslâm Kaynaklı Mezheplerin Ortadoğu’daki Coğrafi Dağılımı ve Tahmini Nüfusları”. Ortadoğu’nun Geleceği Açısından Şiî-Sünnî İlişkileri. ed. Mesut Okumuş – Cemil Hakyemez. 209-232. Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, 2014.
  • Caner, Mustafa. “İran-Suudi Arabistan Normalleşme Anlaşması Sebepleri ve Sonuçları”. SETA Perspektif 365 (Nisan 2023), 1-5. https://setav.org/assets/uploads/2023/04/P365.pdf
  • CIA, Central Intelligence Agency. “Iraq”. Erişim 28 Kasım 2022. https://www.cia.gov/the-world- factbook/countries/iraq
  • Çapar, Gökhan – Koç, Engin. “İran ve Suudi Arabistan İlişkilerindeki Çatışma Dinamikleri: Bölgesel Güç Mücadelesinin Kimlik Perspektifinden İncelenmesi”. Savunma Bilimleri Dergisi 1/43 (2023), 23-49. https://doi.org/10.17134/khosbd.1082767
  • Çelenk, Mehmet. “İran, İslam, Safeviler ve Şiilik”. İran: Bir Ülkenin Akademik Anatomisi Tarih – Din – Politika – Ekonomi – Toplum – Kültür. ed. Orhan Karaoğlu – Nail Elhan. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 2022.
  • Çelenk, Mehmet. 16.-17. Yüzyıllarda İran’da Şiîliğin Seyri. Bursa: Emin Yayınları, 2013.
  • Dalkıran, Sayın. Haricilerden Günümüze Ötekileştirme ve Şiddet. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2019.
  • Dalkıran, Sayın. İran Safevi Devletinin Kuruluşu İle Osmanlı-İran İlişkilerinde Şiiliğin Rolü. Uşak: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2022.
  • Erdem, Gökhan. “Lübnan’da Şii Siyasi Hareketin Evrimi: EMEL’den Hizbullah’a”. The Turkish Yearbook of International Relations 49 (2018), 21-55.
  • Farzam, Rahimullah. Tarihsel ve Güncel Boyutlarıyla Hazara Toplumu. ed. Umut Aydın - Alper Tok. Ankara: İRAM Yayınları, 2. Basım, 2020.
  • Fığlalı, Ethem Ruhi. “Kâdiyânîlik”. 44 Cilt. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
  • Fığlalı, Ethem Ruhi. Günümüz İslâm Mezhepleri. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları, 2. Basım, 2011.
  • Fığlalı, Ethem Ruhi. İmamiyye Şiası. İstanbul: Selçuk Yayınları, 1984.
  • Hakyemez, Cemil. “İran’da İmamiyye/İsnaaşeriyye Şiiliğinin Kökeni”. İran: Bir Ülkenin Akademik Anatomisi Tarih – Din – Politika – Ekonomi – Toplum – Kültür. ed. Orhan Karaoğlu – Nail Elhan. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 2022.
  • Hakyemez, Cemil. Osmanlı-İran İlişkileri ve Sünni-Şii İttifakı. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2014.
  • Harvard Divinity School. “Shi'ism in Qatar”. Erişim 07 Haziran 2023. https://rpl.hds.harvard.edu/faq/shiism- qatar
  • Hazır, Tunahan. “Şii Hilali Bağlamında Suriye İç Savaşı ve İran”. 8. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı – IV (Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler-Sosyal Politikalar-Sosyoloji-Tarih). 135-145. İstanbul: İlmi Etüdler Derneği, 2020.
  • Hourani, Albert. “Cebel-i Amil’den İran’a”. çev. Habip Kartaloğlu. Usul İslam Araştırmaları Dergisi 23 (2015), 213-226.
  • Hürriyet. “1 günde 47 idam”. Erişim 14 Aralık 2022. https://www.hurriyet.com.tr/dunya/1-gunde-47-idam- 40034981
  • Independent. “Sheikh Nimr al-Nimr profile: A 'holy warrior' who called for elections in Saudi Arabia”. Erişim 14 Aralık 2022. https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/sheikh-nimr-alnimr-executed-a- holy-warrior-who-called-for-elections-in-the-saudi-kingdom-a6793656.html
  • İbn Hazm. Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd el-Endelüsî el-Kurtubî (öl. 456/1064). el-Fasl fi’l-milel ve’l- ehva ve’n-nihal. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1975.
  • İlhan, Avni. “Şîa’da Usulü’d-Din”. Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiilik Sempozyumu (Tebliğler ve Müzakereler). 409-433. İstanbul: İlmi Neşriyat, 1993.
  • İzzetî, İzzetullah. İran ve Bölge Jeopolitiği. çev. Hakkı Uygur. İstanbul: Küre Yayınları, 2005.
  • Kalafat, Yaşar. İran Türklüğü -Jeokültürel Boyut-. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2005.
  • Kaplan, Doğan. “Şiîliğin İran Topraklarında Egemenliği: Safeviler Öncesi Arka Plan ve Safevi Dönemi Şiîleştirme Politikaları”. Marife 8/3 (Kış 2008), 183-203.
  • Katzman, Kenneth. “Bahrain: Reform, Security and U.S. Policy”. Congressional Research Service. Erişim 07 Haziran 2023. https://crsreports.congress.gov/product/pdf/RS/95-1013/151
  • Kavas, Ahmet. “Kuveyt”. Yeni Türkiye (İslâm Dünyası Özel Sayısı IV) 23/98 (Eylül-Ekim 2017), 28-34.
  • Kavas, Ahmet. “Suudi Arabistan”. Yeni Türkiye (İslâm Dünyası Özel Sayısı III) 23/97 (Eylül-Ekim 2017), 586-589.
  • Khosrokhavar, Farhad. – Roy, Oliver. İran: Bir Devrimin Tükenişi. çev. İsmail Yerguz. İstanbul: Metis Yayınları, 2000.
  • Korkmaz, Sıddık. “Kadiyanilik-Ahmedilik”. İslâm Mezhepleri Tarihi El Kitabı. ed. Hasan Onat – Sönmez Kutlu. 531-556. Ankara: Grafiker Yayınları, 3. Basım, 2014.
  • Korkmaz, Sıddık. “Selefîliğe Karşı Reddiyeler”. Tarihte ve Günümüzde Selefîlik Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı. 449-482 İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
  • Kutlu, Sönmez. Güncel Dinî-Siyasî Meseleler Üzerine Yazılar. Ankara: Fecr Yayınları, 2017.
  • Louer, Laurence. Sünniler ve Şiiler. çev. Barış Özkul. İstanbul: İletişim Yayınları, 2022.
  • Milani, Mohsen M. The Making of Iran's Islamic Revolution: From Monarchy to Islamic Republic. Boulder: Westview Press, 2. Basım, 1994.
  • Nâsır-ı Husrev. Sefername. çev. Abdülvehap Tarzi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1967.
  • Nasr, Salim. “Roots of the Shi’i Movement”. MERİP (Middle East Research and Information Project). Erişim 07 Haziran 2023. https://merip.org/1985/06/roots-of-the-shii-movement/
  • Ocak, Halil. “Bağımsızlıktan Günümüze Bahreyn’de Şiîlik: Yapılar, Sorunlar ve Beklentiler”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi 15/1 (Bahar 2022), 259-297.
  • Onat, Hasan. “Ahmet Yesevi’nin Din Anlayışı ve Bektaşilikte Bazı Yansımaları”. 2. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı. ed. Filiz Kılıç – Tuncay Bülbül. 213-226. Ankara: Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları, 2007.
  • Onat, Hasan. “Çorum Aleviliği Üzerine”. Uluslararası Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Çorum Sempozyum. haz. Mehmet Mahfuz Söylemez vd. 2/1083-1091. Çorum: Çorum Belediyesi Yayınları, 2008.
  • Onat, Hasan. “İran İslam Devrimi ve Şiîlik”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi 6/2 (Güz 2013), 223-256.
  • Onat, Hasan. “İslam Ortak Paydasını Kaybetmiş Müslümanların Açmazı: Şiʻî-Selefi Kutuplaşması”. Tarihte ve Günümüzde Selefîlik. ed. Ahmet Kavas. 525-551. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
  • Onat, Hasan. “Mezhep Sorununu Doğru Anlamak”. İslam’ın Hakikati ve Mezhep Sorunu. ed. Mehmet Evkuran. 97-99. Ankara: Anadolu İlahiyat Akademisi Yayınları, 2016.
  • Onat, Hasan. “Şiîlik ve Günümüz Şiîliğinde Bazı Yeni Yaklaşımlar Üzerine”. İslâmî Araştırmalar 3/3 (1989), 122- 138.
  • Onat, Hasan. “Yirminci Asırda Şiilik ve İran İslam Devrimi”. Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiilik Sempozyumu. 123-157. İstanbul: İslami İlimler Araştırma Vakfı, 1993.
  • Onat, Hasan. Emevîler Devri Şiî Hareketleri ve Günümüz Şiîliği. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
  • Örtlek, Muhammet. “Bahreyn: Siyasi Yapısı ve Şiilerin Hak Arama Mücadelesi”. Yeni Türkiye (İslâm Dünyası Özel Sayısı III) 23/97 (Eylül-Ekim 2017), 590-608.
  • Öztürk, Osman Metin. “Irak’taki Kaosun Analizi”. Kaosa Doğru İran Güncel İran İncelemeleri. ed. Osman Metin Öztürk – Yalçın Sarıkaya. 367-386. Ankara: Fark Yayınları, 2006.
  • Pipes, Daniel. “Suriye'de Azınlık İktidarı”. çev. Fatma Kahraman, Dünya ve İslam 4 (Güz 1990).
  • Rasheed, Madawi. A History of Saudi Arabia. New York: Cambridge University Press, Second Edition, 2010.
  • REUTERS. “Saudi Arabia says won't tolerate protests”. Erişim 14 Aralık 2022. https://www.reuters.com/article/us-saudi-protests-idUSTRE72419N20110305
  • Sürmelioğlu Parlar, Derya. “Şeyh Sabah El-Ahmed El-Cabir Es-Sabah Dönemi Küçük Ülke Kuveyt’in Dış Politikası”. Erciyes Akademi 36/4 (2022), 1861-1881.
  • Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcuddîn Muhammed b. Abdilkerîm (öl. 548/1153). el-Milel ve’n-Nihal. tsh. Ahmed Muhammed Fehmî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
  • Şen, Ziya. Şîa’nın Kıraatlere ve Kur’ân Tarihine Bakışı. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2012.
  • Şenzeybek, Aytekin. “Suriye’de Dürzî-Nusayrî-İsmâilî ve Sünnî İlişkileri”. Ortadoğu’nun Geleceği Açısından Şiî- Sünnî İlişkileri. ed. Mesut Okumuş – Cemil Hakyemez. 357-374. Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, 2014.
  • Şeyh Müfîd. Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. en-Nu‘mân el-Hârisî el-Ukberî (öl. 413/1022). el-ifsâh fi’l-imâme. thk. Müessesetü’l-Ba’se. Kum: el-Mu’temeru’l-Âlemî lielfiyeti eş-Şeyh el-Müfîd, 2. Basım, 1413/1992.
  • Şeyh Müfîd. Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. en-Nu‘mân el-Hârisî el-Ukberî (öl. 413/1022). Evâilu’l- makâlât. yay. Mehdi Muhakkık. Tahran: 1413/1992.
  • Şeyh Saduk, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Bâbeveyh el-Kummî (öl. 381/991). Kitâbu’l- iʻtikâdât. thk. Müessesetü’l-İmâmi’l-Hâdî. Kum: Müessesetü’l-İmâmi’l-Hâdî, 1433/2012.
  • Traboulsi, Fawwaz. A History of Modern Lebanon. London: Pluto Press, 2007.
  • Uyar, Mazlum. “Irak ve İran Şiîliği”. Türk Dünyası Araştırmaları 151 (Ağustos 2004), 227-238.
  • Uyar, Mazlum. “Safevîler Öncesi İran’da Tasavvuf ve Safevî Devletinin Ortaya Çıkışı”. Akademik Araştırmalar Dergisi 1/3 (Kasım-Aralık 1999), 121-137.
  • Ümit, Mehmet. “Kur’an’a Yönelik Tahrif İddialarına Zeydî Tepki”. Hitit Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi. 5/9 (2006/1), 65-80.
  • Ünal, A. Bülent. İlk Devir İslâm Düşüncesinde Egemenlik. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları, 2006.
  • Wiley, Joyce N. Movement of Iraqi Shiʻas. Boulder & London: Lynne Rienner Publishers, 1992.
  • Yıldırım, Zafer. Türk Basınında İran-Irak Savaşı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TEZ/41121.pdf

Günümüz Ortadoğu İslâm Coğrafyasında Şîa ve Şiîlerin Durumu Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 1, 182 - 219, 30.06.2023

Fatih Topaloğlu

https://doi.org/10.18403/emakalat.1311432

Öz

İtikadî İslâm mezheplerinin önde gelenlerinden biri olan ve özellikle hilafet konusundaki görüşleriyle diğer İslâm fırkalarından ayrılan Şîa, günümüzde dünyanın pek çok yerinde mensubu bulunmakla birlikte Irak bölgesinde ortaya çıktığı ilk dönemden bugüne özellikle Ortadoğu İslâm coğrafyasında yayılmıştır. Birçok ülkede nüfus bakımından çoğunluğu teşkil etmeseler de Şiîlerin yaşadıkları ülkelerin veya bölgenin son dönemlerde yaşadığı siyasi ve dini hareketlilikte etkin ve hatta bazen olayların merkezinde oldukları görülmektedir. Bu sebeple bu makalenin amacı, Ortadoğu İslâm dünyasında Şîa’nın mevcut durumunu tespit etmek ve bu coğrafyada Şîa merkezli olarak ortaya çıkan sorunlara işaret etmektir. Girişte Şiîlerin dünyadaki Müslüman nüfusuna oranı bağlamında genel bir çerçeve çizilmiş daha sonra Şiîlerin yaşadığı İran, Suriye, Irak, Lübnan, Suudi Arabistan, Körfez Ülkeleri, Azerbaycan, Afganistan ve Pakistan’da son dönemlerdeki durumları araştırma ve yayın etiği ilkelerine uygun olarak ele alınmıştır. Sonuç bölümünde ise konuyla ilgili değerlendirmelerimize yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Mezhepleri Tarihi Ortadoğu İslâm Şîa Şiîler

Kaynakça

  • Abdülhamid, İrfan. İslam’da İtikadi Mezhepler ve Akaid Esasları. çev. Saim Yeprem. İstanbul: Marifet Yayınları, 1994.
  • Ahmed el-Kâtip. Sünnilik-Şiilik. İstanbul: Mana Yayınları, 2009.
  • Akoğlu, Muharrem. Mezhep Olgusu Bağlamında Şia ve Irak’ta Şiîlik. Kayseri: Tezmer, 2013.
  • Aksu, Alev Pınar – Cörten, Burcu. “ABD’nin Dış Politikası Çerçevesinde Ortadoğu: Irak, Suriye ve İran”. Kaosa Doğru İran Güncel İran İncelemeleri. ed. Osman Metin Öztürk – Yalçın Sarıkaya. 333-353. Ankara: Fark Yayınları, 2006.
  • Algar, Hamid. “Humeynî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/358-364. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
  • Arıkan, Adem. “İslâm Dünyasının Mezhep Haritası ve Nüfus Dağılımı”, Journal of Islamic Research 29/2 (2018), 348-379.
  • Bağlıoğlu, Ahmet. “Lübnan’ın Tarihsel Dokusu ve Yönetim Anlayışındaki Mezhebî Etkiler”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/1 (2008), 13-36.
  • BBC, British Broadcasting Corporation. “Afganistan'da 14 yıllık savaşta ölen ya da yaralanan çocuk sayısı 26 bin”. Erişim 28 Kasım 2022. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-55044665
  • BBC, British Broadcasting Corporation. “İran ve Suudi Arabistan 7 yıl sonra yeniden diplomatik ilişki kuruyor”. Erişim 19 Haziran 2023. https://www.bbc.com/turkce/articles/c51kyd982wjo
  • BBC, British Broadcasting Corporation. “Suudi Arabistan, İran ile diplomatik ilişkileri kesti”. Erişim 14 Aralık 2022. https://www.bbc.com/turkce/haberler/2016/01/160103_suudi_iran_diplomasi
  • Bilge, Mustafa L. “Bahreyn”. 44 Cilt. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
  • Bilge, Mustafa L. “Lübnan (Tarih)”. 44 Cilt. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
  • Brzezinski, Zbigniew – Gates, Robert M. İran’ın Zamanı Geldi. çev. Sermin Karakale. İstanbul: Profil Yayıncılık, 2006.
  • Buzpınar, Şit Tufan vd. “Lübnan (Osmanlı Dönemi ve 1918’den Günümüze Kadar)”. 44 Cilt. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
  • Büyükkara, Mehmet Ali. “İslâm Kaynaklı Mezheplerin Ortadoğu’daki Coğrafi Dağılımı ve Tahmini Nüfusları”. Ortadoğu’nun Geleceği Açısından Şiî-Sünnî İlişkileri. ed. Mesut Okumuş – Cemil Hakyemez. 209-232. Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, 2014.
  • Caner, Mustafa. “İran-Suudi Arabistan Normalleşme Anlaşması Sebepleri ve Sonuçları”. SETA Perspektif 365 (Nisan 2023), 1-5. https://setav.org/assets/uploads/2023/04/P365.pdf
  • CIA, Central Intelligence Agency. “Iraq”. Erişim 28 Kasım 2022. https://www.cia.gov/the-world- factbook/countries/iraq
  • Çapar, Gökhan – Koç, Engin. “İran ve Suudi Arabistan İlişkilerindeki Çatışma Dinamikleri: Bölgesel Güç Mücadelesinin Kimlik Perspektifinden İncelenmesi”. Savunma Bilimleri Dergisi 1/43 (2023), 23-49. https://doi.org/10.17134/khosbd.1082767
  • Çelenk, Mehmet. “İran, İslam, Safeviler ve Şiilik”. İran: Bir Ülkenin Akademik Anatomisi Tarih – Din – Politika – Ekonomi – Toplum – Kültür. ed. Orhan Karaoğlu – Nail Elhan. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 2022.
  • Çelenk, Mehmet. 16.-17. Yüzyıllarda İran’da Şiîliğin Seyri. Bursa: Emin Yayınları, 2013.
  • Dalkıran, Sayın. Haricilerden Günümüze Ötekileştirme ve Şiddet. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2019.
  • Dalkıran, Sayın. İran Safevi Devletinin Kuruluşu İle Osmanlı-İran İlişkilerinde Şiiliğin Rolü. Uşak: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2022.
  • Erdem, Gökhan. “Lübnan’da Şii Siyasi Hareketin Evrimi: EMEL’den Hizbullah’a”. The Turkish Yearbook of International Relations 49 (2018), 21-55.
  • Farzam, Rahimullah. Tarihsel ve Güncel Boyutlarıyla Hazara Toplumu. ed. Umut Aydın - Alper Tok. Ankara: İRAM Yayınları, 2. Basım, 2020.
  • Fığlalı, Ethem Ruhi. “Kâdiyânîlik”. 44 Cilt. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
  • Fığlalı, Ethem Ruhi. Günümüz İslâm Mezhepleri. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları, 2. Basım, 2011.
  • Fığlalı, Ethem Ruhi. İmamiyye Şiası. İstanbul: Selçuk Yayınları, 1984.
  • Hakyemez, Cemil. “İran’da İmamiyye/İsnaaşeriyye Şiiliğinin Kökeni”. İran: Bir Ülkenin Akademik Anatomisi Tarih – Din – Politika – Ekonomi – Toplum – Kültür. ed. Orhan Karaoğlu – Nail Elhan. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 2022.
  • Hakyemez, Cemil. Osmanlı-İran İlişkileri ve Sünni-Şii İttifakı. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2014.
  • Harvard Divinity School. “Shi'ism in Qatar”. Erişim 07 Haziran 2023. https://rpl.hds.harvard.edu/faq/shiism- qatar
  • Hazır, Tunahan. “Şii Hilali Bağlamında Suriye İç Savaşı ve İran”. 8. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı – IV (Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler-Sosyal Politikalar-Sosyoloji-Tarih). 135-145. İstanbul: İlmi Etüdler Derneği, 2020.
  • Hourani, Albert. “Cebel-i Amil’den İran’a”. çev. Habip Kartaloğlu. Usul İslam Araştırmaları Dergisi 23 (2015), 213-226.
  • Hürriyet. “1 günde 47 idam”. Erişim 14 Aralık 2022. https://www.hurriyet.com.tr/dunya/1-gunde-47-idam- 40034981
  • Independent. “Sheikh Nimr al-Nimr profile: A 'holy warrior' who called for elections in Saudi Arabia”. Erişim 14 Aralık 2022. https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/sheikh-nimr-alnimr-executed-a- holy-warrior-who-called-for-elections-in-the-saudi-kingdom-a6793656.html
  • İbn Hazm. Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd el-Endelüsî el-Kurtubî (öl. 456/1064). el-Fasl fi’l-milel ve’l- ehva ve’n-nihal. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1975.
  • İlhan, Avni. “Şîa’da Usulü’d-Din”. Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiilik Sempozyumu (Tebliğler ve Müzakereler). 409-433. İstanbul: İlmi Neşriyat, 1993.
  • İzzetî, İzzetullah. İran ve Bölge Jeopolitiği. çev. Hakkı Uygur. İstanbul: Küre Yayınları, 2005.
  • Kalafat, Yaşar. İran Türklüğü -Jeokültürel Boyut-. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2005.
  • Kaplan, Doğan. “Şiîliğin İran Topraklarında Egemenliği: Safeviler Öncesi Arka Plan ve Safevi Dönemi Şiîleştirme Politikaları”. Marife 8/3 (Kış 2008), 183-203.
  • Katzman, Kenneth. “Bahrain: Reform, Security and U.S. Policy”. Congressional Research Service. Erişim 07 Haziran 2023. https://crsreports.congress.gov/product/pdf/RS/95-1013/151
  • Kavas, Ahmet. “Kuveyt”. Yeni Türkiye (İslâm Dünyası Özel Sayısı IV) 23/98 (Eylül-Ekim 2017), 28-34.
  • Kavas, Ahmet. “Suudi Arabistan”. Yeni Türkiye (İslâm Dünyası Özel Sayısı III) 23/97 (Eylül-Ekim 2017), 586-589.
  • Khosrokhavar, Farhad. – Roy, Oliver. İran: Bir Devrimin Tükenişi. çev. İsmail Yerguz. İstanbul: Metis Yayınları, 2000.
  • Korkmaz, Sıddık. “Kadiyanilik-Ahmedilik”. İslâm Mezhepleri Tarihi El Kitabı. ed. Hasan Onat – Sönmez Kutlu. 531-556. Ankara: Grafiker Yayınları, 3. Basım, 2014.
  • Korkmaz, Sıddık. “Selefîliğe Karşı Reddiyeler”. Tarihte ve Günümüzde Selefîlik Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı. 449-482 İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
  • Kutlu, Sönmez. Güncel Dinî-Siyasî Meseleler Üzerine Yazılar. Ankara: Fecr Yayınları, 2017.
  • Louer, Laurence. Sünniler ve Şiiler. çev. Barış Özkul. İstanbul: İletişim Yayınları, 2022.
  • Milani, Mohsen M. The Making of Iran's Islamic Revolution: From Monarchy to Islamic Republic. Boulder: Westview Press, 2. Basım, 1994.
  • Nâsır-ı Husrev. Sefername. çev. Abdülvehap Tarzi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1967.
  • Nasr, Salim. “Roots of the Shi’i Movement”. MERİP (Middle East Research and Information Project). Erişim 07 Haziran 2023. https://merip.org/1985/06/roots-of-the-shii-movement/
  • Ocak, Halil. “Bağımsızlıktan Günümüze Bahreyn’de Şiîlik: Yapılar, Sorunlar ve Beklentiler”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi 15/1 (Bahar 2022), 259-297.
  • Onat, Hasan. “Ahmet Yesevi’nin Din Anlayışı ve Bektaşilikte Bazı Yansımaları”. 2. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı. ed. Filiz Kılıç – Tuncay Bülbül. 213-226. Ankara: Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları, 2007.
  • Onat, Hasan. “Çorum Aleviliği Üzerine”. Uluslararası Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Çorum Sempozyum. haz. Mehmet Mahfuz Söylemez vd. 2/1083-1091. Çorum: Çorum Belediyesi Yayınları, 2008.
  • Onat, Hasan. “İran İslam Devrimi ve Şiîlik”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi 6/2 (Güz 2013), 223-256.
  • Onat, Hasan. “İslam Ortak Paydasını Kaybetmiş Müslümanların Açmazı: Şiʻî-Selefi Kutuplaşması”. Tarihte ve Günümüzde Selefîlik. ed. Ahmet Kavas. 525-551. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
  • Onat, Hasan. “Mezhep Sorununu Doğru Anlamak”. İslam’ın Hakikati ve Mezhep Sorunu. ed. Mehmet Evkuran. 97-99. Ankara: Anadolu İlahiyat Akademisi Yayınları, 2016.
  • Onat, Hasan. “Şiîlik ve Günümüz Şiîliğinde Bazı Yeni Yaklaşımlar Üzerine”. İslâmî Araştırmalar 3/3 (1989), 122- 138.
  • Onat, Hasan. “Yirminci Asırda Şiilik ve İran İslam Devrimi”. Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiilik Sempozyumu. 123-157. İstanbul: İslami İlimler Araştırma Vakfı, 1993.
  • Onat, Hasan. Emevîler Devri Şiî Hareketleri ve Günümüz Şiîliği. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
  • Örtlek, Muhammet. “Bahreyn: Siyasi Yapısı ve Şiilerin Hak Arama Mücadelesi”. Yeni Türkiye (İslâm Dünyası Özel Sayısı III) 23/97 (Eylül-Ekim 2017), 590-608.
  • Öztürk, Osman Metin. “Irak’taki Kaosun Analizi”. Kaosa Doğru İran Güncel İran İncelemeleri. ed. Osman Metin Öztürk – Yalçın Sarıkaya. 367-386. Ankara: Fark Yayınları, 2006.
  • Pipes, Daniel. “Suriye'de Azınlık İktidarı”. çev. Fatma Kahraman, Dünya ve İslam 4 (Güz 1990).
  • Rasheed, Madawi. A History of Saudi Arabia. New York: Cambridge University Press, Second Edition, 2010.
  • REUTERS. “Saudi Arabia says won't tolerate protests”. Erişim 14 Aralık 2022. https://www.reuters.com/article/us-saudi-protests-idUSTRE72419N20110305
  • Sürmelioğlu Parlar, Derya. “Şeyh Sabah El-Ahmed El-Cabir Es-Sabah Dönemi Küçük Ülke Kuveyt’in Dış Politikası”. Erciyes Akademi 36/4 (2022), 1861-1881.
  • Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcuddîn Muhammed b. Abdilkerîm (öl. 548/1153). el-Milel ve’n-Nihal. tsh. Ahmed Muhammed Fehmî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
  • Şen, Ziya. Şîa’nın Kıraatlere ve Kur’ân Tarihine Bakışı. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2012.
  • Şenzeybek, Aytekin. “Suriye’de Dürzî-Nusayrî-İsmâilî ve Sünnî İlişkileri”. Ortadoğu’nun Geleceği Açısından Şiî- Sünnî İlişkileri. ed. Mesut Okumuş – Cemil Hakyemez. 357-374. Çorum: Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, 2014.
  • Şeyh Müfîd. Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. en-Nu‘mân el-Hârisî el-Ukberî (öl. 413/1022). el-ifsâh fi’l-imâme. thk. Müessesetü’l-Ba’se. Kum: el-Mu’temeru’l-Âlemî lielfiyeti eş-Şeyh el-Müfîd, 2. Basım, 1413/1992.
  • Şeyh Müfîd. Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. en-Nu‘mân el-Hârisî el-Ukberî (öl. 413/1022). Evâilu’l- makâlât. yay. Mehdi Muhakkık. Tahran: 1413/1992.
  • Şeyh Saduk, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Bâbeveyh el-Kummî (öl. 381/991). Kitâbu’l- iʻtikâdât. thk. Müessesetü’l-İmâmi’l-Hâdî. Kum: Müessesetü’l-İmâmi’l-Hâdî, 1433/2012.
  • Traboulsi, Fawwaz. A History of Modern Lebanon. London: Pluto Press, 2007.
  • Uyar, Mazlum. “Irak ve İran Şiîliği”. Türk Dünyası Araştırmaları 151 (Ağustos 2004), 227-238.
  • Uyar, Mazlum. “Safevîler Öncesi İran’da Tasavvuf ve Safevî Devletinin Ortaya Çıkışı”. Akademik Araştırmalar Dergisi 1/3 (Kasım-Aralık 1999), 121-137.
  • Ümit, Mehmet. “Kur’an’a Yönelik Tahrif İddialarına Zeydî Tepki”. Hitit Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi. 5/9 (2006/1), 65-80.
  • Ünal, A. Bülent. İlk Devir İslâm Düşüncesinde Egemenlik. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları, 2006.
  • Wiley, Joyce N. Movement of Iraqi Shiʻas. Boulder & London: Lynne Rienner Publishers, 1992.
  • Yıldırım, Zafer. Türk Basınında İran-Irak Savaşı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TEZ/41121.pdf
Toplam 78 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Fatih Topaloğlu 0000-0001-7871-7640

Erken Görünüm Tarihi 29 Haziran 2023
Yayımlanma Tarihi 30 Haziran 2023
Gönderilme Tarihi 8 Haziran 2023
Kabul Tarihi 22 Haziran 2023
Yayımlandığı Sayı Yıl 2023Cilt: 16 Sayı: 1

Kaynak Göster

ISNAD Topaloğlu, Fatih. “Günümüz Ortadoğu İslâm Coğrafyasında Şîa Ve Şiîlerin Durumu Üzerine Bir İnceleme”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 16/1 (Haziran 2023), 182-219. https://doi.org/10.18403/emakalat.1311432.
 Kapak Resmi İndir

_____________________________________  ISSN 1309-5803 e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi  _______________________________