Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Notes on a Heresiographical Epistle Attributed to al-Bâbartî

Yıl 2012, Cilt: 5 Sayı: 1, 7 - 33, 22.05.2012

Kadir Gömbeyaz

Öz

This paper deals with a short heresiographical epistle which is not mentioned among al-Bâbartî's works in bibliographical sources, but whose writer is noted in its many manuscript copies as Shaikh al-Islâm Akmal al-Dîn. Firstly, it questions whether or not it is belonged to him by seeking its copies in manuscript libraries, and the notes about the author written by copyists. It is seen that in the catalogues of the libraries, while some of the copies are attributed to al-Bâbartî, some are recorded without any author and some are wrongly attributed to another writer such as Ibn Kamal Pasha. The notes written on the copies signifies that it is one of al-Bâbartî's works, as well as the classification of theological sects in the epistle which reflects the characteristics of Hanafite Firaq Tradition strengthens its belonging to al-Bâbartî, who is known as a faithful follower of Hanafism.
In the second part, the paper describes the main structure of the text, the features of the heresiographical classification, and reaches the conclusion that the epistle, in fact, was based on the classification that Najm al-Dîn ‘Umar al-Nasafî made in his tafsir and composed with some additions to the beginning and ending parts. It also makes several suggestions on why the epistle was not mentioned among al-Bâbartî's works in the sources. Consequently, it asserts that this heresiographical epistle belongs, without any certainty, to al-Bâbartî, so he is also defined as a heresiographer aside from his other scientific titles and with the classification he made in his epistle, he highlighted his Hanafite identity and gave a typical example of Hanafite Firaq Tradition.

Anahtar Kelimeler

al-Bâbartî

Kaynakça

  • Yazmalar Bâbertî, Ekmeleddîn Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd, Risâle fî beyâni’l-mezâhibi’l-bâtıle ke’r-Revâfız ve’l-Havâric adıyla, Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Beşir Ağa, no. 656, vr. a-223b. ______ Ehlü’l-Ehvâ ve’l-Bid‘aya Ait Bir Risâle adıyla, Süleymaniye Kütüphanesi, Lala İsmail Paşa, no. 706, vr. 196b-197a. ______ Risâle fi ashâbi’l-ehvâ ve’l-bida‘ adıyla, Süleymaniye Kütüp- hanesi, H. Hüsnü Paşa, no. 771, vr. 98a-99a. ______ Risâle fî beyân fıraki’z-zelle adıyla, Süleymaniye Kütüphane- si, Atıf Efendi, no. 2817, vr. 67b-68a.
  • ______ Risâle fî beyân farki’z-zelle adıyla, Süleymaniye Kütüphanesi, Atıf Efendi, no. 2851, vr. 55b-57b.
  • ______ Risâle fî asli’l-ehvâ ve’l-bida‘ adıyla, Konya İl Halk Kütüpha- nesi, no. 218/1, vr. 1b-4a. ______ Risâle fi aksâmi’l-esnâfi’l-mezâhib adıyla müellifi belirtilmek- sizin, Süleymaniye Kütüphanesi, A. Tekelioğlu, no. 872, vr. b-196b. ______ Risâletü’l-Fırak el-Zallati adıyla müellifi belirtilmeksizin, Sü- leymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 3796/28, vr. 94b-95a.
  • ______ Risâle fi’l-fırak zalla adıyla müellifi belirtilmeksizin, Süley- maniye Kütüphanesi, Kasidecizade, 722/2, vr. 26a-27b. ______ Risâle fî beyâni’l-firaki’d-dâlle adıyla müellifi belirtilmeksizin, Afyon Gedik Ahmet Paşa İl Halk Kütüphanesi, no. 18145/6, vr. 38b-40b.
  • ______ Risâle fi’l-fırakı’d-dâlle adıyla ve yanlışlıkla İbn Kemal Paşa’ya nispetle, Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli, no. 3711/20, vr. b-116a.
  • İbn Kemal Paşa, Ahmed Şemseddin, Resâilü İbn Kemâl, Süleymani- ye Kütüphanesi, Hamidiye, no. 186. ______ Resâilü İbn Kemâl, Süleymaniye Kütüphanesi, Kılıç Ali Paşa, no. 1028.
  • ______ Resâilü İbn Kemâl, Süleymaniye Kütüphanesi, Reşid Efendi, no. 1031.
  • ______ Resâilü İbn Kemâl, Süleymaniye Kütüphanesi, Pertev Paşa, no. 653. ______ Resâilü İbn Kemâl, Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Beyazıt, no. Nesefî, Ebû Hafs Necmeddîn Ömer b. Muhammed b. Ahmed, Risâle fi beyâni’l-fırak ve’l-mezâhib adıyla, Süleymaniye Kütüpha- nesi Fatih, No. 5436/9, vr. 46b-47b.
  • ______ Risâle fî beyân fıraki’z-zelle adıyla, Süleymaniye Kütüphane- si, Atıf Efendi, no. 2817, vr. 69a-69b.
  • ______ Risâle fî beyâni mezâhibi muhtelife adıyla, Ankara Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi, no: 3054/8, vr. 54b-55b. Matbu Eserler
  • Âcurrî, Ebû Bekr Muhammed b. Hüseyin b. Abdullah el-Bağdâdî, eş-Şerî‘a, (thk. Muhammed Hâmid el-Fakıy), Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.
  • Aytekin, Arif, “Bâbertî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, IV/377-378. Aydınlı, Osman, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İslâm Mezhepleri Tarihi Yazıcılığı, Çorum: Hititkitap Yayınevi, 2008.
  • Birgivî, Muhammed b. Pîr Ali, Tuhfetü’l-müsterşidîn fî beyâni mezâhibi fırakı’l-müslimîn, (nşr. Avni İlhan), Dokuz Eylül Üni- versitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VI (1989), ss. 194-215.
  • Gömbeyaz, Kadir, “73 Fırka Hadisinin Mezhepler Tarihi Kaynakla- rında Fırkaların Tasnifine Etkisi”, Uludağ Üniversitesi İlahi- yat Fakültesi Dergisi, 14/2 (2005), ss. 147-160.
  • İbn Hacer el-Askâlânî, İnbâu’l-gumr bi ebnâi’l-‘umr, I-IV, (thk. Hasan Habeşî), Kahire: Lecnetü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1389/1969.
  • ______ ed-Dürerü’l-Kâmine fî A‘yâni’l-Mieti’s-Sâmine, I-IV, Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1414/1993.
  • İbn Kemal Paşa, Şemsüddîn Ahmed b. Süleyman b. Kemal Paşa, Risâle fî tafsîli’l-fırakı’l-İslâmiyye, Hamsü Resâil fî’l-fırak ve’l- mezâhib içerisinde 3. risâle olarak, (thk. Seyit Bahçıvan), Kahire: Dâru’s-Selâm, 1425/2005.
  • İbn Tagriberdî, Ebü'l-Mehâsin Cemâleddîn Yûsuf, en-Nücûmü’z- zâhire fi mülûki Mısr ve’l-Kâhire, (nşr. Muhammed Hüseyin Şemsüddîn), Beyrut: Dâru’l-Kütübî’l-İlmiyye, 1413/1992.
  • İbnü’l-Cevzî, Ebü'l-Ferec Cemâleddîn Abdurrahman b. Ali, Telbîsü İblîs, 2. bsk., Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, /1992.
  • İbnü’l-İmâd, Ebu’l-Felâh Abdülhayy b. Ahmed, Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb, I-X, (thk. Abdülkâdir el-Arnâût & Mahmûd el-Arnâût), Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1413/1992.
  • Kumbasar, H. Murat, “Ekmelüddin Bâbertî ve Ebû Hanife İle İlgili Bir Risalesi”, EKEV Akademi Dergisi, 13/41 (Güz 2009), ss. 250.
  • Kutlu, Sönmez, “İslam Mezhepleri Tarihinde Usul Sorunu”, İslâmî İlimlerde Metodoloji (Usûl) Sorunu 1, İstanbul: Ensar Neşri- yat, 2005, ss. 391-440.
  • Lewinstein, Keith, Studies in Islamic Heresiography: The Khawārij in Two Firaq Tradition, (Doktora Tezi), Princeton University, ______ “Notes on Eastern Hanafite Heresiography”, Journal of the American Oriental Society, 114/4 (1994), ss. 583-598. Türk- çe Çevirisi: “Doğu Hanefî Fırak Geleneği Üzerine Mülahaza- lar”, (çev. Sönmez Kutlu & Muzaffer Tan), İmam Mâturîdî ve Maturidilik -Tarihi Arka Plan, Hayatı, Eserleri, Fikirleri ve Ma- turidilik Mezhebi-, (Haz. Sönmez Kutlu), Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 2003, ss. 89-118.
  • Makrîzî, Takıyyüddîn Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Ali, el-Mevâ‘iz ve’l- i‘tibâr bi zikri’l-hıtat vel-âsâr, I-II, Beyrut: Dâru Sâdır, ts. Nesefî, Ebû Mutî‘ Mekhûl b. el-Fazl, er-Redd ala Ehli’l-Bida‘ ve’l- Ehvâ, (nşr. Marie Bernard), Annales Islamologiques, XVI (1980), ss. 39-126.
  • Süyûtî, Ebu’l-Fazl Celâleddîn Abdurrahman b. Ebû Bekr, Bugyetü’l- vu‘ât fî tabakâti’l-lügaviyyîn ve’n-nühât, I-II, 2. bsk., (thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrâhîm), Beyrut: Dâru’l-Fikr, /1979.
  • Tan, Muzaffer, “Hanefî-Mâturîdî Fırak Geleneği Bağlamında Mez- heplerin Tasnifi Meselesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fa- kültesi Dergisi, 49/2 (2008), ss. 121-152.
  • ______ “Geç Dönem Hanefî-Mâturîdî Fırak Geleneği Bağlamında Bir Risâle: el-Makâlât fî Beyâni Ehli’l-Bida‘ ve’d-Dalâlât”, Fırat Üniversitesi. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14/1 (2009), ss. 181
  • Watt, The Formative Period of Islamic Thought, UK: Oneworld Publi- cation, 2002.
  • Yıldırım, Arif, “Ünlü İlim ve Fikir Adamı Bayburtlu Şeyh Ekme- lüddîn Muhammed Bâbertî’nin Yazma 73 Fırka Risâlesinin Karşılaştırmalı ve Açıklamalı Tercümesi”, 10. Yılında Bayburt Vilayeti Sempozyumu (17-19 Temmuz 1999), Ankara: Yeni
  • Avrasya Yayınları, 2002, II/97-113.

Baberti'ye Nispet Edilen Bir Fırak Risalesi Hakkında Tespitler ve Mülahazalar

Yıl 2012, Cilt: 5 Sayı: 1, 7 - 33, 22.05.2012

Kadir Gömbeyaz

Öz

Bu çalışma, Ekmeleddîn el-Bâbertî'nin hayatı ve eserlerinden bahseden tabakât kitaplarında ismi zikredilmeyen, ancak pek çok nüshasında yazarının Şeyhü'l-İslâm Ekmeleddîn olduğu belirtilen küçük hacimli, yazma halindeki bir fırak risâlesini ele almaktadır. Öncelikli olarak bu risâlenin Bâbertî'ye ait olup olmadığı problemini konu edinen çalışma, risâlenin nüshalarını tespit ederek ve nüshalarda yer alan müstensih notlarından hareket ederek bir sonuca varmaya çalışmaktadır. Kütüphane kataloglarında risâlenin nüshalarının bir kısmının Bâbertî'ye nispet edildiği, bir kısmının yazarı belirtilmeksizin kaydedildiği, bazısının da İbn Kemal Paşa gibi bir başka müellife nispet edildiği görülmüştür. Nüshalara düşülen müstensih notları eserin Bâbertî'ye ait olduğuna işaret ettiği gibi, ortaya konan fırka tasnifinin de Hanefî Fırak Geleneği'nin karakteristiklerini yansıtıyor olması, sıkı bir Hanefî olarak bilinen Bâbertî'nin bu eserin yazarı olabileceği kanaatini pekâlâ güçlendirmektedir.
Çalışmanın ikinci bölümünde risâlenin ana çatısı ortaya konmuş, benimsenen fırka tasnifinin özellikleri tasvir edilmeye çalışılmış ve risâlenin aslında Ömer en-Nesefî'nin tefsirinde yaptığı fırka tasnifinin esas alınarak baş ve son kısımlarına birtakım ilaveler yapılmak suretiyle oluşturulduğu tespit edilmiştir. Risâlenin niçin kaynaklarda Bâbertî'ye nispet edilmediği hususunda bazı fikirler öne sürülmüş, kesinlik olmamakla birlikte eserin Bâbertî'ye ait olduğu, diğer ilmî nitelikleri yanında Bâbertî'nin aynı zamanda bir fırak yazarı olarak da nitelenebileceğini ve yazdığı fırak risâlesinde, takip ettiği tasnif usülüyle Hanefî kimliğini öne çıkararak Hanefî Fırak Geleneği'nin tipik bir örneğini verdiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

fırak baberti

Kaynakça

  • Yazmalar Bâbertî, Ekmeleddîn Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd, Risâle fî beyâni’l-mezâhibi’l-bâtıle ke’r-Revâfız ve’l-Havâric adıyla, Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Beşir Ağa, no. 656, vr. a-223b. ______ Ehlü’l-Ehvâ ve’l-Bid‘aya Ait Bir Risâle adıyla, Süleymaniye Kütüphanesi, Lala İsmail Paşa, no. 706, vr. 196b-197a. ______ Risâle fi ashâbi’l-ehvâ ve’l-bida‘ adıyla, Süleymaniye Kütüp- hanesi, H. Hüsnü Paşa, no. 771, vr. 98a-99a. ______ Risâle fî beyân fıraki’z-zelle adıyla, Süleymaniye Kütüphane- si, Atıf Efendi, no. 2817, vr. 67b-68a.
  • ______ Risâle fî beyân farki’z-zelle adıyla, Süleymaniye Kütüphanesi, Atıf Efendi, no. 2851, vr. 55b-57b.
  • ______ Risâle fî asli’l-ehvâ ve’l-bida‘ adıyla, Konya İl Halk Kütüpha- nesi, no. 218/1, vr. 1b-4a. ______ Risâle fi aksâmi’l-esnâfi’l-mezâhib adıyla müellifi belirtilmek- sizin, Süleymaniye Kütüphanesi, A. Tekelioğlu, no. 872, vr. b-196b. ______ Risâletü’l-Fırak el-Zallati adıyla müellifi belirtilmeksizin, Sü- leymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 3796/28, vr. 94b-95a.
  • ______ Risâle fi’l-fırak zalla adıyla müellifi belirtilmeksizin, Süley- maniye Kütüphanesi, Kasidecizade, 722/2, vr. 26a-27b. ______ Risâle fî beyâni’l-firaki’d-dâlle adıyla müellifi belirtilmeksizin, Afyon Gedik Ahmet Paşa İl Halk Kütüphanesi, no. 18145/6, vr. 38b-40b.
  • ______ Risâle fi’l-fırakı’d-dâlle adıyla ve yanlışlıkla İbn Kemal Paşa’ya nispetle, Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli, no. 3711/20, vr. b-116a.
  • İbn Kemal Paşa, Ahmed Şemseddin, Resâilü İbn Kemâl, Süleymani- ye Kütüphanesi, Hamidiye, no. 186. ______ Resâilü İbn Kemâl, Süleymaniye Kütüphanesi, Kılıç Ali Paşa, no. 1028.
  • ______ Resâilü İbn Kemâl, Süleymaniye Kütüphanesi, Reşid Efendi, no. 1031.
  • ______ Resâilü İbn Kemâl, Süleymaniye Kütüphanesi, Pertev Paşa, no. 653. ______ Resâilü İbn Kemâl, Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Beyazıt, no. Nesefî, Ebû Hafs Necmeddîn Ömer b. Muhammed b. Ahmed, Risâle fi beyâni’l-fırak ve’l-mezâhib adıyla, Süleymaniye Kütüpha- nesi Fatih, No. 5436/9, vr. 46b-47b.
  • ______ Risâle fî beyân fıraki’z-zelle adıyla, Süleymaniye Kütüphane- si, Atıf Efendi, no. 2817, vr. 69a-69b.
  • ______ Risâle fî beyâni mezâhibi muhtelife adıyla, Ankara Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi, no: 3054/8, vr. 54b-55b. Matbu Eserler
  • Âcurrî, Ebû Bekr Muhammed b. Hüseyin b. Abdullah el-Bağdâdî, eş-Şerî‘a, (thk. Muhammed Hâmid el-Fakıy), Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.
  • Aytekin, Arif, “Bâbertî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, IV/377-378. Aydınlı, Osman, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İslâm Mezhepleri Tarihi Yazıcılığı, Çorum: Hititkitap Yayınevi, 2008.
  • Birgivî, Muhammed b. Pîr Ali, Tuhfetü’l-müsterşidîn fî beyâni mezâhibi fırakı’l-müslimîn, (nşr. Avni İlhan), Dokuz Eylül Üni- versitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VI (1989), ss. 194-215.
  • Gömbeyaz, Kadir, “73 Fırka Hadisinin Mezhepler Tarihi Kaynakla- rında Fırkaların Tasnifine Etkisi”, Uludağ Üniversitesi İlahi- yat Fakültesi Dergisi, 14/2 (2005), ss. 147-160.
  • İbn Hacer el-Askâlânî, İnbâu’l-gumr bi ebnâi’l-‘umr, I-IV, (thk. Hasan Habeşî), Kahire: Lecnetü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1389/1969.
  • ______ ed-Dürerü’l-Kâmine fî A‘yâni’l-Mieti’s-Sâmine, I-IV, Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1414/1993.
  • İbn Kemal Paşa, Şemsüddîn Ahmed b. Süleyman b. Kemal Paşa, Risâle fî tafsîli’l-fırakı’l-İslâmiyye, Hamsü Resâil fî’l-fırak ve’l- mezâhib içerisinde 3. risâle olarak, (thk. Seyit Bahçıvan), Kahire: Dâru’s-Selâm, 1425/2005.
  • İbn Tagriberdî, Ebü'l-Mehâsin Cemâleddîn Yûsuf, en-Nücûmü’z- zâhire fi mülûki Mısr ve’l-Kâhire, (nşr. Muhammed Hüseyin Şemsüddîn), Beyrut: Dâru’l-Kütübî’l-İlmiyye, 1413/1992.
  • İbnü’l-Cevzî, Ebü'l-Ferec Cemâleddîn Abdurrahman b. Ali, Telbîsü İblîs, 2. bsk., Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, /1992.
  • İbnü’l-İmâd, Ebu’l-Felâh Abdülhayy b. Ahmed, Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb, I-X, (thk. Abdülkâdir el-Arnâût & Mahmûd el-Arnâût), Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1413/1992.
  • Kumbasar, H. Murat, “Ekmelüddin Bâbertî ve Ebû Hanife İle İlgili Bir Risalesi”, EKEV Akademi Dergisi, 13/41 (Güz 2009), ss. 250.
  • Kutlu, Sönmez, “İslam Mezhepleri Tarihinde Usul Sorunu”, İslâmî İlimlerde Metodoloji (Usûl) Sorunu 1, İstanbul: Ensar Neşri- yat, 2005, ss. 391-440.
  • Lewinstein, Keith, Studies in Islamic Heresiography: The Khawārij in Two Firaq Tradition, (Doktora Tezi), Princeton University, ______ “Notes on Eastern Hanafite Heresiography”, Journal of the American Oriental Society, 114/4 (1994), ss. 583-598. Türk- çe Çevirisi: “Doğu Hanefî Fırak Geleneği Üzerine Mülahaza- lar”, (çev. Sönmez Kutlu & Muzaffer Tan), İmam Mâturîdî ve Maturidilik -Tarihi Arka Plan, Hayatı, Eserleri, Fikirleri ve Ma- turidilik Mezhebi-, (Haz. Sönmez Kutlu), Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 2003, ss. 89-118.
  • Makrîzî, Takıyyüddîn Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Ali, el-Mevâ‘iz ve’l- i‘tibâr bi zikri’l-hıtat vel-âsâr, I-II, Beyrut: Dâru Sâdır, ts. Nesefî, Ebû Mutî‘ Mekhûl b. el-Fazl, er-Redd ala Ehli’l-Bida‘ ve’l- Ehvâ, (nşr. Marie Bernard), Annales Islamologiques, XVI (1980), ss. 39-126.
  • Süyûtî, Ebu’l-Fazl Celâleddîn Abdurrahman b. Ebû Bekr, Bugyetü’l- vu‘ât fî tabakâti’l-lügaviyyîn ve’n-nühât, I-II, 2. bsk., (thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrâhîm), Beyrut: Dâru’l-Fikr, /1979.
  • Tan, Muzaffer, “Hanefî-Mâturîdî Fırak Geleneği Bağlamında Mez- heplerin Tasnifi Meselesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fa- kültesi Dergisi, 49/2 (2008), ss. 121-152.
  • ______ “Geç Dönem Hanefî-Mâturîdî Fırak Geleneği Bağlamında Bir Risâle: el-Makâlât fî Beyâni Ehli’l-Bida‘ ve’d-Dalâlât”, Fırat Üniversitesi. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14/1 (2009), ss. 181
  • Watt, The Formative Period of Islamic Thought, UK: Oneworld Publi- cation, 2002.
  • Yıldırım, Arif, “Ünlü İlim ve Fikir Adamı Bayburtlu Şeyh Ekme- lüddîn Muhammed Bâbertî’nin Yazma 73 Fırka Risâlesinin Karşılaştırmalı ve Açıklamalı Tercümesi”, 10. Yılında Bayburt Vilayeti Sempozyumu (17-19 Temmuz 1999), Ankara: Yeni
  • Avrasya Yayınları, 2002, II/97-113.
Toplam 30 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Kadir Gömbeyaz

Yayımlanma Tarihi 22 Mayıs 2012
Gönderilme Tarihi 22 Mayıs 2012
Yayımlandığı Sayı Yıl 2012Cilt: 5 Sayı: 1

Kaynak Göster

ISNAD Gömbeyaz, Kadir. “Baberti’ye Nispet Edilen Bir Fırak Risalesi Hakkında Tespitler Ve Mülahazalar”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 5/1 (Temmuz 2012), 7-33.

_____________________________________  ISSN 1309-5803 e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi  _______________________________