Öz
Many works have been written about Islamic sects throughout the Islamic history. In a significant part of these works, it is seen that there are differences in the sect classifications depending on the sectarian understanding of the scholars who wrote about them. Shamsuddin ed-Damaghani, one of the authors who classified the sects of his time, lived in Iraq in the 13th century. In his only surviving work " al-Jawharat al-Khalisa an al-Shawaib fi'l-Aqaid al Manquma ala Jam' al-Mazahib ", he evaluated the sects from his own perspective and directed some criticisms at them. He also supported these criticisms with rational and narrational evidence. Damaghani's view of the concepts in this field and the view he adopted as a result of his experiences is not a very common approach in the history of Islamic sects. As a matter of fact, Damaghani was raised in the Imamiyya sect. However, he also had the opportunity to observe other Islamic sects during his travels to the Islamic world. Ultimately, he left the sect in which he was raised, but he did not follow any other sect. He does not recommend following any sect to anyone with scientific competence in this regard. However, he mentions some sects that an incompetent person can choose and which he himself approves of. In this article, Damaghani's criticisms of Shiite sects are examined in a descriptive manner, based on his own work. He expresses his criticism by dividing Shiite sects into 3 main groups. These are Zaydiyya, Ithnaashariyya and Ismailiyya. The criticisms directed at Shiite sects by a person who was raised in the Imamiyya but later abandoned this sect are remarkable. Although he does not belong to any sect, Damaghani speaks with admiration about the ascetics of Zaydiyya and the Sufis from among the Ahl al-Sunnah.
Anahtar Kelimeler
History of Islamic Sects Shamsuddin al-Damaghani Shia Zaydism Ithnaashariyya Ismailism
Etik Beyan
This article is derived from his master's thesis titled "Shamsuddin ed-Damaghani and his Approach to the Ijtihādī Islamic Sects". It is declared that scientific and ethical principles have been followed in the preparation process of this study and all the studies utilized are indicated in the bibliography.
Kaynakça
- Aslan, Ali. Bâkıllânî’nin Keşfü Esrâri’l-Bâtıniyye adlı eserinin tahkik ve tahlili. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2018.
- Aydın, Şeyma. Şemseddin ed-Dameğânî ve İtikâdî İslâm Mezheplerine Yaklaşımı. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
- Bağdâdî, Abdulkâhir el-. Ehl-i Sünnet Akâidi : -Kitâbu Usûlü’d-dîn. çev. Ömer Aydın. İstanbul: İşaret Yayınları, 1. Baskı., 2016.
- Bağdâdî, Ebû Mansur Abdülkahir b. Tahir b. Muhammed Temimi Abdülkâhir. Mezhepler Arasındaki Farklar. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 7. baskı., 2014.
- Bağdâdî, Ebû Mansur Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed Temimi Abdülkâhir. Usûlü’d-dîn. İstanbul: Dârülfünun İlâhiyat Fakültesi, 1928.
- Benli, Yusuf. “Rafıza Adlandırılmasının İlk Kullanımına İlişkin Değerlendirmeler”. Hikmet Yurdu 1/1 (2008), 31-69.
- Bulut, Halil İbrahim. Şîa’da Usulîliğin Doğuşu ve Şeyh Müfîd. Ankara: Araştırma Yayınları, 2013.
- Dameğânî, Şemseddin Abdüssamed b Abdullah Alevî. el-Cevheretü’l-hâlisa ani’ş-şevaib fi’l-akaidi’l-menkume ala cemi’l-mezâhib. thk. Abdullah b. Yahyâ es-Süreyhî. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
- Eren, Muhammet Emin. Fırkalaşma Olgusu Bağlamında 73 Fırka Rivayetleri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Doktora, 2014.
- Eş’arî, Ebü’l-Hasan İbn Ebû Bişr Ali b. İsmail b. İshak. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve’htilâfü’l-musallîn. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’n-Nehdati’l-Mısriyye, 2. Baskı, 1969.
- Gökalp, Yusuf. Şii Gelenekte Alternatif Bir İktidar Mücadelesi Erken Dönem Zeydilik. Ankara: Araştırma Yayınları, 2014.
- Hakyemez, Cemil. "Bedâ Düşüncesi ve Şiî İmamet Tartışmalarındaki Yeri". Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi V/10 (2006/2), 29-49.
- Hakyemez, Cemil. “Şiî Takiyye İnancının Teşekkülü”. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/6 (2004/2), 129-146.
- Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b Abdillâh Hamevî Bağdâdî Rûmî Yâkût. Mu’cemü’l-büldân. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, ts.
- Kohlberg, Etan - Bulut, Halil İbrahim. “İmâmiyye Şîası Geleneğinde ‘Râfizî’ Terimi”. Kelâm Araştırmaları Dergisi (Kader) II/2 (2004), 117-124.
- Kohlberg, Etan. “Some Imāmī Shiʿi Views on the Companions”. In Praise of the Few Studies in Shiʿi Thought and History. edit. Amin Ehteshami. 51-84, Leiden: Koninklijke Brill NV, 2020.
- Köktaş, Yavuz. “Kaderiyye ve Mürcie ile İlgili Hadislerin Değerlendirilmesi”. Hadis Tetkikleri Dergisi 1/2 (2003), 113-143.
- Kummî/Nevbahtî. Şii fırkalar = Kitabü’l-makalat ve’l-fırak Fıraku'ş-Şîa. çev. Hasan Onat vd. Ankara : Ankara Okulu, 2004.
- Maviş, Nezir. “Râfıza İsminin Şiî Düşünce ve İmâmiyye ile İltisâkı”. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi 6/1 (2022), 294-316.
- Oktan, Yusuf. “Mehdînin Nesebi Hakkındaki Rivâyetlerin Yorumlamasında Mezhebî Temâyül”. İslâmî İlimler Dergisi 16/2 (2021), 7-30.
- Râzî, Seyyid Murteza b. Dâî Hasan er-. Tabsiratü’l-Avâm fî Marifet-i Makâlâti-l Enâm. thk. Abbas İkbal Aştiyanî. Tahran: Esatir, 2. Baskı, 1383.
- Sarıkaya, Mehmet Saffet - Mehmet Ümit (ed.). İslâm Mezhepleri Tarihi. Ankara: Nobel Yayınları, 2022.
- Seber, Abdulkerim. “Muasır Şii Alimlerin Kur’an’da Tahrif İddialarına Bakışı: Şii Kur’an Tarihleri Çerçevesinde Bazı Tespitler”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/2 (2012), 767-792.
- Şahavatov, Sabuhi. “İmâmiyye Şîası’nın Kur’ân’ın Tahrifi Konusuna Yaklaşımı”. Usûl: İslam Araştırmaları 22 (2014), 43-61.
- Şehristânî, Ebü’l-Feth Taceddin Muhammed b Abdülkerim. el-Milel ve’n-nihal. thk. Ahmed Fehmi Muhammed. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
- Tan, Muzaffer. “Erken Dönem İsmaililik ve Temel Görüşleri”. EKEV Akademi Dergisi 13/39 (2009), 73-86.
- Ümit, Mehmet. “Kur’an’a Yönelik Tahrif İddialarına Zeydî Tepki”. Hitit Üniversitesi (Gazi Üniversitesi) Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/9 (Ocak 2006), 65-80.
- Ümit, Mehmet. “Zeydiler ile Hanefiler Arasındaki İlişkiler Üzerine”. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu 1 (2017), 281-294.
- Ümit, Mehmet. Zeydiyye-Mu’tezîle etkileşimi: Zeyd b. Ali’den Kâsım er-Ressî’nin Ölümüne Kadar. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
- Yaşaroğlu, Hasan. Taberistan Zeydileri. Ankara: Afşar Matbaası, 2012.
- Yoncalık, Yalçın. Tabsiratü’l-Avâm Adlı Eserde Şiî fırkalar ile İlgili Görüşler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
Öz
İslam tarihi boyunca fırkalara dair pek çok eser kaleme alınmıştır. Bu eserlerin önemli bir kısmında, fırka tasniflerinde, eseri kaleme alan âlimlerin mezhebî anlayışına göre farklılıklar olduğu görülmektedir. Dönemindeki mezhepleri tasnife tabi tutan müelliflerden biri olan Şemseddin ed-Dameğânî de 8./13. yüzyılda Irak’ta yaşamıştır. el-Cevheretü’l Hâlisa ani’ş-şevâib fi’l-akâidi’l-menkûme alâ cemîi’l-mezâhib adlı elimizde mevcut olan tek eserinde fırkaları kendi bakış açısıyla değerlendirmiş ve onlara birtakım eleştiriler yöneltmiştir. Ayrıca bu eleştirilerini aklî ve naklî delillerle desteklemiştir. Kendi benimsediği görüşü de ortaya koyan Dameğânî’nin bu alandaki kavramlara bakışı ve tecrübelerinin sonucunda benimsediği görüş, İslam mezhepleri tarihinde çok sık görülen bir yaklaşım değildir. Nitekim Dameğânî, İmâmiyye mezhebi üzere yetişmiştir. Ancak İslâm dünyasına yaptığı seyahatlerde İslâm mezheplerini yerinde gözlemleme fırsatı bulmuştur. Nihayetinde ise içinde yetiştiği mezhepten ayrılmış ancak başka herhangi bir mezhebe de tabi olmamıştır. Bu hususta ilmî yetkinliğe sahip kimseye de herhangi bir mezhebe tabi olmayı tavsiye etmez. Ancak böyle bir yetkinliği olmayan kişinin, tercih edebileceği ve kendisinin de tasvip ettiği bazı mezhepleri zikretmektedir. Bu makalede, Dameğânî’nin Şiî mezheplere yönelik eleştirileri kendi eserinden hareketle betimleyici bir tarzda incelenmektedir. O, Şiî mezhepleri üç ana gruba ayırarak eleştirilerini dile getirir. Bunlar Zeydiyye, İsnaâşeriyye ve İsmâiliyye’dir. İmâmiyye mezhebi üzere yetişip, bu mezhebe artık tabi olmayan bir şahsın içeriden gelmiş bir kişi olarak Şiî mezheplere yönelttiği eleştiriler dikkat çekicidir. Onun mensubu olmasa da takdirle bahsettiği Şiî grup Zeydiyye’nin zâhid olanları, Ehl-i Sünnet içerisinden de Sûfilerdir.
Anahtar Kelimeler
İslâm Mezhepleri Tarihi Şemseddin ed-Dameğânî Şîa Zeydilik İsnâaşeriyye İsmailîlik
Etik Beyan
Bu makale “Şemseddin ed-Dameğânî ve İtikâdî İslâm Mezheplerine Yaklaşımı” başlıklı yüksek lisans tezinden üretilmiştir. Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.
Kaynakça
- Aslan, Ali. Bâkıllânî’nin Keşfü Esrâri’l-Bâtıniyye adlı eserinin tahkik ve tahlili. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora, 2018.
- Aydın, Şeyma. Şemseddin ed-Dameğânî ve İtikâdî İslâm Mezheplerine Yaklaşımı. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
- Bağdâdî, Abdulkâhir el-. Ehl-i Sünnet Akâidi : -Kitâbu Usûlü’d-dîn. çev. Ömer Aydın. İstanbul: İşaret Yayınları, 1. Baskı., 2016.
- Bağdâdî, Ebû Mansur Abdülkahir b. Tahir b. Muhammed Temimi Abdülkâhir. Mezhepler Arasındaki Farklar. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 7. baskı., 2014.
- Bağdâdî, Ebû Mansur Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed Temimi Abdülkâhir. Usûlü’d-dîn. İstanbul: Dârülfünun İlâhiyat Fakültesi, 1928.
- Benli, Yusuf. “Rafıza Adlandırılmasının İlk Kullanımına İlişkin Değerlendirmeler”. Hikmet Yurdu 1/1 (2008), 31-69.
- Bulut, Halil İbrahim. Şîa’da Usulîliğin Doğuşu ve Şeyh Müfîd. Ankara: Araştırma Yayınları, 2013.
- Dameğânî, Şemseddin Abdüssamed b Abdullah Alevî. el-Cevheretü’l-hâlisa ani’ş-şevaib fi’l-akaidi’l-menkume ala cemi’l-mezâhib. thk. Abdullah b. Yahyâ es-Süreyhî. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
- Eren, Muhammet Emin. Fırkalaşma Olgusu Bağlamında 73 Fırka Rivayetleri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Doktora, 2014.
- Eş’arî, Ebü’l-Hasan İbn Ebû Bişr Ali b. İsmail b. İshak. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve’htilâfü’l-musallîn. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’n-Nehdati’l-Mısriyye, 2. Baskı, 1969.
- Gökalp, Yusuf. Şii Gelenekte Alternatif Bir İktidar Mücadelesi Erken Dönem Zeydilik. Ankara: Araştırma Yayınları, 2014.
- Hakyemez, Cemil. "Bedâ Düşüncesi ve Şiî İmamet Tartışmalarındaki Yeri". Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi V/10 (2006/2), 29-49.
- Hakyemez, Cemil. “Şiî Takiyye İnancının Teşekkülü”. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/6 (2004/2), 129-146.
- Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b Abdillâh Hamevî Bağdâdî Rûmî Yâkût. Mu’cemü’l-büldân. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, ts.
- Kohlberg, Etan - Bulut, Halil İbrahim. “İmâmiyye Şîası Geleneğinde ‘Râfizî’ Terimi”. Kelâm Araştırmaları Dergisi (Kader) II/2 (2004), 117-124.
- Kohlberg, Etan. “Some Imāmī Shiʿi Views on the Companions”. In Praise of the Few Studies in Shiʿi Thought and History. edit. Amin Ehteshami. 51-84, Leiden: Koninklijke Brill NV, 2020.
- Köktaş, Yavuz. “Kaderiyye ve Mürcie ile İlgili Hadislerin Değerlendirilmesi”. Hadis Tetkikleri Dergisi 1/2 (2003), 113-143.
- Kummî/Nevbahtî. Şii fırkalar = Kitabü’l-makalat ve’l-fırak Fıraku'ş-Şîa. çev. Hasan Onat vd. Ankara : Ankara Okulu, 2004.
- Maviş, Nezir. “Râfıza İsminin Şiî Düşünce ve İmâmiyye ile İltisâkı”. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi 6/1 (2022), 294-316.
- Oktan, Yusuf. “Mehdînin Nesebi Hakkındaki Rivâyetlerin Yorumlamasında Mezhebî Temâyül”. İslâmî İlimler Dergisi 16/2 (2021), 7-30.
- Râzî, Seyyid Murteza b. Dâî Hasan er-. Tabsiratü’l-Avâm fî Marifet-i Makâlâti-l Enâm. thk. Abbas İkbal Aştiyanî. Tahran: Esatir, 2. Baskı, 1383.
- Sarıkaya, Mehmet Saffet - Mehmet Ümit (ed.). İslâm Mezhepleri Tarihi. Ankara: Nobel Yayınları, 2022.
- Seber, Abdulkerim. “Muasır Şii Alimlerin Kur’an’da Tahrif İddialarına Bakışı: Şii Kur’an Tarihleri Çerçevesinde Bazı Tespitler”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/2 (2012), 767-792.
- Şahavatov, Sabuhi. “İmâmiyye Şîası’nın Kur’ân’ın Tahrifi Konusuna Yaklaşımı”. Usûl: İslam Araştırmaları 22 (2014), 43-61.
- Şehristânî, Ebü’l-Feth Taceddin Muhammed b Abdülkerim. el-Milel ve’n-nihal. thk. Ahmed Fehmi Muhammed. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
- Tan, Muzaffer. “Erken Dönem İsmaililik ve Temel Görüşleri”. EKEV Akademi Dergisi 13/39 (2009), 73-86.
- Ümit, Mehmet. “Kur’an’a Yönelik Tahrif İddialarına Zeydî Tepki”. Hitit Üniversitesi (Gazi Üniversitesi) Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/9 (Ocak 2006), 65-80.
- Ümit, Mehmet. “Zeydiler ile Hanefiler Arasındaki İlişkiler Üzerine”. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu 1 (2017), 281-294.
- Ümit, Mehmet. Zeydiyye-Mu’tezîle etkileşimi: Zeyd b. Ali’den Kâsım er-Ressî’nin Ölümüne Kadar. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
- Yaşaroğlu, Hasan. Taberistan Zeydileri. Ankara: Afşar Matbaası, 2012.
- Yoncalık, Yalçın. Tabsiratü’l-Avâm Adlı Eserde Şiî fırkalar ile İlgili Görüşler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Ortadoğu Çalışmaları, İslam Mezhepleri |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Aralık 2023 |
| Gönderilme Tarihi | 29 Kasım 2023 |
| Kabul Tarihi | 25 Aralık 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023 Cilt: 5 Sayı: 2 |
Turkish Journal of Shiite Studies, Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY NC) ile lisanslanmıştır.