Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi

Öz

Bu çalışma 1999 yılında Yrd. Doç. Dr. Lütfi Şenel danışmanlığında hazırladığımız Yüksek Lisans Semineri’nden özetlenmiştir. Helmut Ritter, “Mukaddimetü’n-Nâşir”, Makâlâtü’l-İslâmiyyîn, en-Neşerâtü’l-İslâmiyye licem’iyyeti’lMüsteşrikîn el-Elmâniyye, Wiesbaden 1980, s. yd rin görüşlerini ve hususiyetlerini tespit edebilmek için, fırkaların doğuşlarından çok sonra ve en erken üçüncü ve dördüncü hicrî yüzyıllar ile daha sonraki dönemlerde kaleme alınmış eserlerle yetinmek zorunda kalıyoruz.3Biz de bu nedenle, Mezhepler Tarihi ilk dönem müellifleri olarak, zorunlu olarak, en erken hicrî üçüncü, dördüncü yüzyıllar ve sonrasında yaşamış âlimleri çalıştık. Bu âlimler ve ilgili eserleri şunlardır: 1. Ebu’l-Hasen Eş’arî (ö. 324/936), Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve’htilâfü’l-Musallîn. 2. Ebû Muhammed Hasan b. Mûsâ Nevbahtî (ö. 300/912’den sonra), Fıraku'ş-Şîa. 3. Ebû Huseyn Malatî (ö. 377/987), et-Tenbîh ve’r-Red alâ Ehli’l-Ehvâi ve’1Bida’. 4. Ebû Mansûr Abdülkâhir Bağdâdî (ö. 429/1037), el-Fark beyne’l-Fırak. 5. Muhammed b. Ali İbn Hazm (ö. 456/1064), el-Fisal fı’l-Milel ve’l-Ehvâi ve'n-Nihal. 6. Ebû Muzaffer İsferâyînî (ö. 471/1078), et-Tebsîr fi’d-Dîn ve Temyîzü’lFıraki’n-Nâciyeti ani’l-Hâlikîn. 7. Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdülkerîm Şehrestânî (ö. 548/1153), elMilel ve’n-Nihal. Eserlerini incelediğimiz müelliflerden, Ebû Muhammed Nevbahtî, Şiî âlimlerden olup, eseri Fıraku’ş-Şîa’da daha çok Şiî fırkalardan bahsetmektedir. Yine Muhammed b. Ali İbn Hazm da, Zâhirî mezhebinin meşhur temsilcisi olup, eseri el-Fisal’de her ne kadar zaman zaman mezhebini övse de genel olarak İslâm fırkalarından ve ağırlıklı olarak Yahudilik ve Hıristiyanlıktan ve bunların çelişkilerinden bahsetmektedir. Geriye kalan beş eserin müellifleri ise Sünnî olup, eserlerinde tüm İslâm fırkalarından bahsederler. Çalışmamızda ilk kaynaklara inmeye çalıştık, ancak faydalı gördüğümüz modern çalışmalardan da istifade ettik. Ancak itiraf etmeliyiz ki, eserlerin muhteva tanıtımlarında oturmuş bir ölçüden söz edilemez. Bunun bizden kaynaklanan kusur bir tarafa, müelliflerin birbirinden farklı tarzlarıdır; o bakımdan, bizim muhteva tanıtımımız, müellifin tarzını da göstermektedir, denebilir