Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi

Öz

Bazı yönlerden felsefe, dinin bizatihi kendisinden doğmuştur. Çünkü din, felsefeye farklı mitolojik düşüncelerin çatışması tarafından meydana getirilen fikri tartışmanın kapısını açmıştır. Antik Yunan'da rahiplerden oluşup din hizmeti veren bir kurum yoktu. Dini mitolojiler ve kutsal inançlar tacirler ve göçmenlerin inançları ile karşılaştığında antik Yunan hayal gücünü harekete geçiyordu. Homeros ve Hesiodos'ta görüldüğü üzere tarih kitaplarında Antik Yunan aklının dinle yakın bir ilişki içinde olduğu açıkça belirtilmektedir. Daha sonraları Antik Yunan düşüncesi mitolojik dinin tasallutundan kurtulmuş ve aklın araştırma yapabileceği bir konuma ulaşmıştır. Modern ve çağdaş felsefe tarihinde din ile felsefe birbirine karşıt iki yapı olarak ele alınır. Tam da burada dinin felsefe ile ilişkisi, ilk filozofların dine bakışını dinin ve felsefenin tezleri ile ilgili sorununu tarihsel açıdan ele alan araştırmamızın önemi ortaya çıkmaktadır. Araştırmamızda felsefe, dine karşıt bir zeminde mi duruyor? İlk felsefeciler dinleri yok etmek ilkesinden mi hareket ettiler, yoksa kendi dinlerini savunmak için mi çabalamışlar? gibi sorulara cevap aranacaktır.
Tarih ve insan fıtratı insanoğlunun psikolojik, içgüdüsel ihtiyaçları nedeniyle, yaşadığı her asırda tanrı inancının onda çeşitli şekillerde var olduğunu, olacağını göstermektedir. İnsanoğlu kendisine tapmak, nefsini tanrı edinmek de dahil bu ihtiyacını farklı yollardan gidermiştir.
Bütün medeni kültürlerin başlangıcında toplumun gözünden eşyaların özünü gizleyen kuvvetli bir dini inanç bulunmaktadır. Daha sonra insanlar tanrıları konusunda şüpheye düşer ve bir çeşit bilgi trajedisi yaşarlar. Kötü gidişattan korunmak için geçici bütün zevklere başvururlar. Nitekim toplumlar stoacı olarak doğar ve epikürcü olarak ölürler. Beşikte din, kabir yolculuğunda felsefe onlara eşlik eder. Tüm bunlar putperest, tahrife uğramış ve ilahi gerçekliğini kaybedip dinin mensuplarını dine hizmet etmek için kullanan dinler için geçerlidir. Halbuki din, inançlı bir insanın hizmetçisidir. Onun iyiliğini ve her iki dünyadaki mutluluğunu ister.
Antik Yunan tarihinde Antik Yunan aklının mitolojik ve putperest ilk düşüncelerinin din ile büyük bir ilişki içerisinde olduğu görülmektedir. Öyle ki mitolojik din sosyal, psikolojik ve siyasi bütün yönleriyle Antik dönemde yaşayan Yunanların hayatlarına hakimdi.
Felsefe bazı yönleri itibarıyla dinin kendisinden ortaya çıkmıştır. Antik Yunan’da din hizmeti, örgütlü bir din adamları topluluğu tarafından yürütülmüyordu. Bu da dinin, sabit ve kesin inançlar kisvesi altında ortaya çıkmadığını ortaya koymaktadır. Ayrıca din, hayal gücünü harekete geçiren, zihni geliştiren ve tefekküre davet eden mitler ve efsanelerle doluydu. Bazı araştırmacılar felsefenin unutulmaya yüz tutmuş bir vahiy olduğuna inanırlar. Bununla birlikte felsefe karışık, değişken, farklı ve çoğu zaman çelişkili, çocukça, kınanabilir ve mantıksızdır.
Bazı eski ilahi vahiylerin izleri, yerli halk ve göçmenlerden oluşan Yunan ulusu da dahil olmak üzere birçok ulusun kültürleri arasında dağılmıştı, ancak bunlar efsane ve hayali yorumlarla boyanmış ve batıl kutsallaştırma karakterinin egemenliğindeydi, içlerinde pek çok çelişki ve tuhaflık bir araya geldi. Antik Yunan diğer uluslara açılınca, dinlerle karşılaşma emareleri ortaya çıkınca, benzerlikler ve farklılıklara dikkat edildiğinde bocalamaya başladı. Böylece toplumların inançlarını incelemek ve onları anlamaya veya eleştirmeye çalışmak için zihinsel bir entelektüel hareket başlatıldı.
Örneğin filozof Ksenophanes, Yunan şehirlerini dolaşıyor, dini-felsefi bir reform tarzında şiirler söyleyerek, Yunanlıların putperestliğini eleştiriyor, Homer ve Hesiodos'un şiirlerinde formüle edilen, davranışlarında ve yaşamlarında insanlara benzetilen tanrılarıyla alay ediyordu. Felsefe, genel davranış kuralları önerdiği veya dünya hakkında teoriler sunduğu sürece, dini bir bakış açısına sahip olmalıdır. Din, felsefenin rasyonalitesine ihtiyaç duyar, felsefe de dinin sorunlarını göz ardı edemez.
Buradaki felsefi tezler, medeni açılımla etkileşime giren dini düşüncenin gelişimine ve Antik Yunan’da hızlanan kültürel etkileşime ayak uydurdu. Buna da ekonomik aktivitenin artması ve göçmenlerin Yunan şehirlerine gelmesi ve Yunanlıların komşu medeniyetlerin şehirlerinde dolaşmaları sebep oldu. Aynı zamanda büyük dini çeşitliliği keşfettiler ve inançlarında, ritüellerinde ve kutsallıklarında kendileri gibi olmayanlarla tanıştılar. Bu nedenle din kavramlarını keşfetmek için eleştirel bir dinler okuması oluşmaya başladı.
Dinin felsefi bir yaklaşımla eleştirisinin bu aşaması, modern ve çağdaş felsefelerde dinin felsefe ile çatışmasını tasvir eden ortak bir önermeyi ortaya koymuş oldu. Araştırmamız dinin felsefenin ortaya çıkışıyla ilişkisini ve ilk din filozoflarının görüşlerini inceleyerek, tarihsel olarak dini ve felsefi söylem arasında var olan sorunsalın derinliklerini keşfetmedeki önemini ortaya koymaktadır.

Öz