Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Makrîzî’nin İsmâilî Fâtımî Halifelerin Nesebi Hakkındaki Görüşlerine Dair Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 1, 32 - 66, 30.06.2024
https://doi.org/10.18403/emakalat.1448620

Öz

Kuzey Afrika, Mısır ve Suriye’de 909-1171 yılları arasında hüküm süren İsmâîlî Fâtımîler, Sünnî Abbâsî hilâfetinin en büyük siyasal rakibi olmuştur. Hâkim oldukları coğrafya üzerinde tesis ettikleri iktidarın temel dayanaklarından biri de şüphesiz Ehl-i Beyt mensubu oldukları yönündeki iddialarıdır. Buna rağmen imâmetlerinin meşrûiyet zeminini oluşturan Hz. Fâtıma soyundan olmaları yönündeki tezleri dönemin birçok tarihçisi tarafından kabul edilmemiştir. Nesebî aidiyetin toplumun zihin dünyasını şekillendirme ve meşrûiyeti temellendirmedeki etkisi muhâlif Abbâsî iktidarının da dikkatinden kaçmamış, Fâtımîler’in soy ağacında uydurma ve tahrifin olduğunu ileri sürmüşlerdir. Bu bağlamda tarihçilerin mezhebi aidiyetlerinin de etkisi altında kalmalarıyla tarihsel süreçte bazı tartışmalar yaşanmıştır.
Orta Çağ İslam tarihçiliğinde en önemli yazarlardan biri ve tarihin farklı dallarında birçok eser kaleme almış olan Makrîzî, bu tartışmaya ışık tutacak hacimli bir eser de yazmıştır. Alışılagelmiş Sünnî tarih tasavvurunun dışında olaylara farklı yönlerden bakabilmeyi başarabilmiş olan Makrîzî İttiʿâẓu’l-Ḥunefâ adlı eserinde Fâtımîler tarihini bütün yönleri ile incelemiştir. Makrîzî, objektif olma anlayışını yansıtmaya çalıştığı eserinde dönemin hâkim anlayışına göre “öteki” durumunda olan Fâtımîlerin neseplerinin sahih olduğunu ispatlamaya çalışması, onun Şiîlikle ithâm edilmesine de sebebiyet vermiştir. Bu noktada Abbâsî halifesinin varlığı üzerine inşâ edilmiş Memlükler döneminde Fâtımîler’in tarihini farklı bir tarzda yazabilmek, Memlük tarihçiliğinin farklı yönlerini görebilmek adına çarpıcı bir örnektir. Çalışmamız Makrîzî'nin temel eserleri merkezinde araştırma ve yayın etiğine uygun olarak yapılmıştır.

Kaynakça

  • Apaydın, H. Yunus. “İbn Hazm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/39-52. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
  • Askalanî, İbn Hacer el-. İnbâʾü’l-ġumr bi-ebnâʾi’l-ʿumr. 4 Cilt. Kahire: Y.y, 1969.
  • Avcu, Ali. “Karmatîler: Ortaya Çıkışları, Fikirleri, Edebiyatı ve İslam Düşüncesine Katkıları”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi X/3 (2010), 199-246.
  • Ayaz, Fatih Yahya. “Memlükler Dönemi (648-923/1250-1517) Tarih ve Tabakât Eserlerine Dair [İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi] X/1 (2020), 147-179.
  • Ayaz, Fatih Yahya. Memlükler’de Tarih ve Tarihçiler. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2020.
  • Bağdâdî, Abdülkahir. Mezhepler Arasındaki Farklar. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2001.
  • Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-. Keşfu esrâri’l-Bâtiniyye. İstanbul: Mektebetu’l- İrşâd, 20211.
  • Brockelman, C. “Makrîzî”. İslam Ansiklopedisi : İslam alemi tarih, coğrafya, etnografya, ve biyografya lugati. 7/206-208. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1970.
  • Büyükkara, Mehmet Ali. “Bir Bilim Dalı Olarak İslâm Mezhepleri Tarihi ile İlgili Metodolojik Problemler”. İslâmî İlimlerde Metodoloji: Usûl Mes’elesi (Sempozyum), 441-491.
  • Cengiz, Osman. Makrîzî’nin İmtâu’l-Esmâ İsimli Eseri. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2010.
  • Chamberlain, Michael. Ortaçağ’da Bilgi ve Sosyal Pratik. çev. Büşra Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
  • Crone, Patricia. Ortaçağ İslam Dünyasında Siyasi Düşünce. çev. Hakan Koni. İstanbul: Kapı Yayınları, 2007.
  • Çelik, Aydın. Fâtımîler Devleti Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2018.
  • Çubukçu, İbrahim Agâh. Gazzali ve Batınîlik. Ankara: Resimli Posta Matbaası, 1964.
  • Daftary, Farhad. Muhalif İslamın 1400 Yılı İsmaililer Tarih ve Kuram. çev. Ercüment Özkaya. Ankara: Raslantı Yayınları, 2001.
  • De Certeau, Michel. Tarih ve Psikanaliz. çev. Ayşegül Sönmezay. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2. Basım, 2017.
  • Ebû Zeyd, Nasr Hâmid. Söylem ve Yorum. çev. Muhammed Coşkun. İstanbul: Mana Yayınları, 2015.
  • El-Katib, Ahmed. Şiada Siyasal Düşüncenin Gelişimi. çev. Mehmet Yolcu. Ankara: Kitabiyat Yayınları, 2005.
  • Evkuran, Mehmet. Sünnî Paradigmayı Anlamak. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2005.
  • Fayda, Mustafa. “Ensâb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/244-249. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
  • Gazâlî, Ebû Hâmid el-. Fedâihu’l-Bâtıniyye. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
  • Golgdziher, Ignaz. Zâhirîler (Sistem ve Tarihleri). çev. Cihad Tunç. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1982.
  • Hamide, Abdülhasîb Taha. Edebü’ş-Şîa ilâ Nihâyeti’L-Karni’s-sâni. Mısır: Matbaatü’s-Saâde, 2. Basım, 1967.
  • Hoseinian Moghaddam, Mohammad M. “Maqrizi relationship with the Fatimids Relative and intellectual contexts in Maghrizi’s attention to the history of the Fatimids”. 10- Speech of History 15/34 (22 Haziran 2021), 7-28. https://doi.org/10.22034/skh.2021.6393
  • Humphreys, R. Stephen. İslam Tarihi Metodolojisi. çev. Murteza Bedir - Fuat Aydın. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2. Basım, 2016.
  • İbn Haldun, Abdurrahmân b. Muhammed. Mukaddime. çev. Süleyman Uludağ. 2 Cilt. İstanbul: Dergah Yayınları, 2004.
  • İbn Haldun, Abdurrahmân b. Muhammed. Mukaddime. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 2020.
  • İbn Kes̱îr, Ebû’l-Fidâʾ İsmâîl b. ʿOmer b. Kes̱îr ed-Dimeşḳî. el-Bidâye ve’n-Nihâye. thk. ʿAbdullah b. ʿAbdulmuḥsin et-Turkî. 21 Cilt. b.y.: Dâru Hicr, 1418/1997.
  • İbnu’n-Nedim, Ebü’l-Ferec Muhammed b. İshak. el-Fihrist. ed. Abdulkadir Coşkun. çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019. İbn Tağrîberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemâlüddîn Yûsuf. el-Menhelü’ṣ-ṣâfî ve’l-müstevfî baʿde’l-Vâfî. 13 Cilt. Kahire: el-Heyetü’l-Mısrıyye, 1984.
  • İbn Tağrîberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemâlüddîn Yûsuf. en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mıṣr ve’l-Ḳāhire. 16 Cilt. Kahire: el-Heyetü’l-Mısrıyye, 1971.
  • İpşirli, Mehmet. “el-Hıtatü’l-Makrîziyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17/402-402. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1998.
  • İpşirli, Mehmet. “Mahzar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/398-401. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
  • Kâdî Abdulcebbâr, İmâduddîn Ebu’l-Hasan b. Abdillah el- Hemedanî Esedabadî. Tesbîtu Delâili’n-Nübüvve: Mucizelerle Hz. Peygamberin Hayatı. çev. M Şerif Eroğlu - Ömer Aydın. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
  • Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
  • Küçükaşcı, Mustafa Sabri. “Kādir-Billâh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/127-128. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
  • Laoust, Henry. İslâm’da Ayrılıkçı Görüşler. çev. Ethem Ruhi Fığlalı - Sabri Hizmetli. İstanbul: Pınar Yayınları, 1. Basım, 1999.
  • Lewis, Bernard. The Political Language of Islam. Chicago: The University of Chicago Press, 1988.
  • Makrîzî, Ebu Muhammed Takıyyüddîn Ahmed b. Alî b. Abdilkâdir b. Muhammed. İttiâzü’l-hunefâʾ bi-ahbâri’l- eʾimmeti’l-Fâtımiyyîn el-hulefâ. thk. Cemâlüddîn eş-Şeyyâl. 3 Cilt. Kahire: el-Meclisü’l-A’lâ li’ş-Şüûni’l- İslâmiyye, ts.
  • Makrîzî, Takıyyüddin Ahmed b. Ali. İttiʿâẓu’l-Ḥunefâ bi Aḫbâri’l-Eimmeti’l-Fâṭımiyyîn el-Ḫulefâ. 3 Cilt. Kahire: Cumhuriyyetü Mısr Vizaretü’l-Evkâf, 1996.
  • Makrîzî, Takiyyüddin Ahmed b. Ali. Dürerü’l-ukûdi’l-ferîde fî terâcimi’l-’ayâni’l-müfîde. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l- Garbi’l-İslâmî, 2002.
  • Makrîzî, Takiyyüddin Ahmed b. Ali. “et-Tenâzu’ ve’t-Teḫâṣum Fîmâ Beyne Benî Ümeyye ve Benî Hâşim”. Resailü’l-Makrîzî. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2006.
  • Makrîzî, Takiyyüddin Ahmed b. Ali el-. “Marifetü mâ yecib li Âli’l-Beyti’n-nebevî mine’l-haḳ ʿalâ men ʿadâhum”. Resâilü’l-Makrîzî. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2006.
  • Mills, C. Wright. Toplumbilimsel Düşün. çev. Ünsal Oskay. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1979.
  • Mîrhând, Muhammed b. Hâvendşâh. Ravzatü’s-Safâ’da Fâtımîler ve İran İsmailîleri. çev. Gündoğdu Serdar - Ali İçer. İstanbul: Selenge Yayınları, 2022.
  • Munslow, Alun. Tarihin Yapısökümü. çev. Abdullah Yılmaz. İstanbul: alBaraka Yayınları, 2021.
  • Narin, Ömer. “Mîrhând’ın Ravzatu’s-Safâ fî Sîreti’l-Enbiyâ’ ve’l-Mülûk ve’l Hulefâ Eserinde Fâtımîlere Dair Satırların Tercümesi”. Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (SEMA) 15 (2021), 293-320.
  • Necmettin, Alkan. “Efsaneden Aydınlanmacı Geleneğe Tarih Düşüncesi”. Tarih Nasıl Yazılır? 1-14. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2021.
  • Özel, Mustafa. “Şerîf er-Radî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/4-5. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
  • Rabbat, Nasser. “Al-Maqrīzī’s Connection to the Fatimids”. The Study of Shi’i Islam: history, theology and law. ed. Farhad Daftary, Gurdofarid Miskinzoda. 67-75. London: I.B.Tauris, 2014.
  • Rosenthal, F. “al-Maḳrīzī”. The Encyclopaedia of Islam. thk. C.E. Basworth - R. Bearman. 6/13-14. Leiden: Brill, 1991.
  • Sehâvî, Şemseddin. eḍ-Ḍavʾü’l-lâmiʿ li-ehli’l-ḳarni’t-tâsiʿ. 12 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1992.
  • Sehâvî, Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân es-. eḍ-Ḍavʾü’l-lâmiʿ li-ehli’l-ḳarni’t-tâsi. 12 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1992. Basım, ts.
  • Seyyid, Eymen Fuâd. “Fâtımîler”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 12/237-240. Türkiye Diyanet Vakfı, 1995. https://islamansiklopedisi.org.tr/fatimiler
  • Seyyid, Eymen Fuâd. “Makrîzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27/448-451. Türkiye Diyanet Vakfı, 2003.
  • Şahin, Hanifi. “Şia Düşüncesinde Ezanın Yapısı ve Geçirdiği Değişimlerin Dini Temeli”. e-Makâlât: Mezhep Araştırmaları V/1 (2012), 35-65.
  • Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdülkerim. el-Milel ve’n-Nihal. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
  • Şulul, Kasım. İslâm Düşüncesinde Tarih Tasavvuru. İstanbul: İnsan Yayınları, 2008.
  • Takkûş, M.Süheyl. Târihu’l-Fâtımiyyîn. Beyrut: Dârü’n-Nefâis, 2007.
  • Teftâzânî, Sadeddin Mesud b. Ömer. Şerhu’l-Meḳāṣıd. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
  • Toru, Ümit. “Eş’ari Geleneğin İsmâilîlik Söylemi ve Sosyo-Politik Temelleri (Bağdadi Örneği)”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 48 (2020), 363-402.
  • Toru, Ümit. Eşʻarî Geleneğin Şiîlik Algısı. Ankara: Astana Yayınları, 2020.
  • Toru, Ümit. “İsmâiliyye’nin İslam Dışı Kökenine Dair Eş’arî İddialar”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XVII/17 (2020), 241-278.
  • Tosh, John. Tarihin Peşinde. çev. Özden Arıkan. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2013.
  • Walker, Paul E. “Al-Maqrīzī and the Fatimids”. Mamlūk Studies Review VII/2 (2003), 83-97. https://doi.org/10.6082/M1CF9N74
  • Yâfiʿî, Ebû Muḥammed ʿAbdullâh b. Esʿad b. ʿAlî b. Suleymân el-. Mirâtu’l-Cenân ve ʿİbretu’l-Yaḳẓân fî Mʿarifeti mâ Yaʿtebir min Ḥavâdis̱i’z-Zamân. Beyrut: y.y., 1417/1997.
  • Yurtalan, Betül - Demir, Habip. “Tesbîtu delâ ili’n-nubuvve Adlı Eseri Bağlamında Kâdî Abdulcebbâr’ın Fâtımîlere Bakışı”. e-Makâlât: Mezhep Araştırmaları XVI/1 (2023), 4-34.
  • Zehebî, Ebu Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîḫu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l- aʿlâm. thk. Beşşâr ʿAvvâd Maʿrûf. XV Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2003.
  • Zorlu, Cem. Abbasilere Yönelik Dini ve Siyasi İsyanlar. Ankara Okulu Yayınları, 2001.

An Evaluation of al-Maqrīzī’s Wievs on the Geneaology of Ismāʿīlī Fātimid Caliphs

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 1, 32 - 66, 30.06.2024
https://doi.org/10.18403/emakalat.1448620

Öz

The Ismāʿīlī Fāṭimids, who ruled in North Africa, Egypt and Syria between 909-1171, was the biggest political rivals of the Sunnī ʿAbbāsid caliphate. One of the main pillars of the power they established over the geography they dominate was undoubtedly their claim that they were members of the Ahl al-Bayt. Despite this, their thesis that their Imams were descendants of Hazrat Fatimah, which constituted the legitimacy of their imāmate, was not accepted by many historians of the period. The impact of lineage affiliation on shaping the mental world of society and legitimizing authority did not escape the attention of the opposing ʿAbbāsid regime, which claimed that there were fabrications and distortions in the Fāṭimids lineage. In this context, some controversies have arisen in the historical process as historians have also been influenced by their sectarian affiliations.
This article deals with al-Maqrīzī's views on these debates. al-Maqrīzī, one of the most important writers in medieval Islamic historiography, and author of many works in different branches of history, also wrote a voluminous work that sheds light on this debate. Al-Maqrīzī, who was able to look at events from different perspectives other than the conventional Sunnī conception of history, analysed the history of Fāṭimids in Sunnī all its aspects in his work called Ittiʿāz al-Ḥunafā. Al-Maqrīzī’s attempt to prove the authenticity of the progeny of the Fāṭimids, who were the “other” according to the dominant understanding of the period, in his work, in which he tried to reflect his understanding of objectivity, also caused him to be accused of Shiʿism. At this point, writing the history of the Fāṭimids in a different style during the Mamluk period, which was built on the existence of the ʿAbbāsid caliph, is a striking example to see different aspects of Mamluk historiography. This study was conducted in accordance with the research and publication ethics, focusing on the main works of al-Maqrīzī.

Kaynakça

  • Apaydın, H. Yunus. “İbn Hazm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/39-52. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
  • Askalanî, İbn Hacer el-. İnbâʾü’l-ġumr bi-ebnâʾi’l-ʿumr. 4 Cilt. Kahire: Y.y, 1969.
  • Avcu, Ali. “Karmatîler: Ortaya Çıkışları, Fikirleri, Edebiyatı ve İslam Düşüncesine Katkıları”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi X/3 (2010), 199-246.
  • Ayaz, Fatih Yahya. “Memlükler Dönemi (648-923/1250-1517) Tarih ve Tabakât Eserlerine Dair [İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi] X/1 (2020), 147-179.
  • Ayaz, Fatih Yahya. Memlükler’de Tarih ve Tarihçiler. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2020.
  • Bağdâdî, Abdülkahir. Mezhepler Arasındaki Farklar. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2001.
  • Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-. Keşfu esrâri’l-Bâtiniyye. İstanbul: Mektebetu’l- İrşâd, 20211.
  • Brockelman, C. “Makrîzî”. İslam Ansiklopedisi : İslam alemi tarih, coğrafya, etnografya, ve biyografya lugati. 7/206-208. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1970.
  • Büyükkara, Mehmet Ali. “Bir Bilim Dalı Olarak İslâm Mezhepleri Tarihi ile İlgili Metodolojik Problemler”. İslâmî İlimlerde Metodoloji: Usûl Mes’elesi (Sempozyum), 441-491.
  • Cengiz, Osman. Makrîzî’nin İmtâu’l-Esmâ İsimli Eseri. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2010.
  • Chamberlain, Michael. Ortaçağ’da Bilgi ve Sosyal Pratik. çev. Büşra Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
  • Crone, Patricia. Ortaçağ İslam Dünyasında Siyasi Düşünce. çev. Hakan Koni. İstanbul: Kapı Yayınları, 2007.
  • Çelik, Aydın. Fâtımîler Devleti Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2018.
  • Çubukçu, İbrahim Agâh. Gazzali ve Batınîlik. Ankara: Resimli Posta Matbaası, 1964.
  • Daftary, Farhad. Muhalif İslamın 1400 Yılı İsmaililer Tarih ve Kuram. çev. Ercüment Özkaya. Ankara: Raslantı Yayınları, 2001.
  • De Certeau, Michel. Tarih ve Psikanaliz. çev. Ayşegül Sönmezay. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2. Basım, 2017.
  • Ebû Zeyd, Nasr Hâmid. Söylem ve Yorum. çev. Muhammed Coşkun. İstanbul: Mana Yayınları, 2015.
  • El-Katib, Ahmed. Şiada Siyasal Düşüncenin Gelişimi. çev. Mehmet Yolcu. Ankara: Kitabiyat Yayınları, 2005.
  • Evkuran, Mehmet. Sünnî Paradigmayı Anlamak. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2005.
  • Fayda, Mustafa. “Ensâb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/244-249. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
  • Gazâlî, Ebû Hâmid el-. Fedâihu’l-Bâtıniyye. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
  • Golgdziher, Ignaz. Zâhirîler (Sistem ve Tarihleri). çev. Cihad Tunç. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1982.
  • Hamide, Abdülhasîb Taha. Edebü’ş-Şîa ilâ Nihâyeti’L-Karni’s-sâni. Mısır: Matbaatü’s-Saâde, 2. Basım, 1967.
  • Hoseinian Moghaddam, Mohammad M. “Maqrizi relationship with the Fatimids Relative and intellectual contexts in Maghrizi’s attention to the history of the Fatimids”. 10- Speech of History 15/34 (22 Haziran 2021), 7-28. https://doi.org/10.22034/skh.2021.6393
  • Humphreys, R. Stephen. İslam Tarihi Metodolojisi. çev. Murteza Bedir - Fuat Aydın. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2. Basım, 2016.
  • İbn Haldun, Abdurrahmân b. Muhammed. Mukaddime. çev. Süleyman Uludağ. 2 Cilt. İstanbul: Dergah Yayınları, 2004.
  • İbn Haldun, Abdurrahmân b. Muhammed. Mukaddime. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 2020.
  • İbn Kes̱îr, Ebû’l-Fidâʾ İsmâîl b. ʿOmer b. Kes̱îr ed-Dimeşḳî. el-Bidâye ve’n-Nihâye. thk. ʿAbdullah b. ʿAbdulmuḥsin et-Turkî. 21 Cilt. b.y.: Dâru Hicr, 1418/1997.
  • İbnu’n-Nedim, Ebü’l-Ferec Muhammed b. İshak. el-Fihrist. ed. Abdulkadir Coşkun. çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019. İbn Tağrîberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemâlüddîn Yûsuf. el-Menhelü’ṣ-ṣâfî ve’l-müstevfî baʿde’l-Vâfî. 13 Cilt. Kahire: el-Heyetü’l-Mısrıyye, 1984.
  • İbn Tağrîberdî, Ebü’l-Mehâsin Cemâlüddîn Yûsuf. en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mıṣr ve’l-Ḳāhire. 16 Cilt. Kahire: el-Heyetü’l-Mısrıyye, 1971.
  • İpşirli, Mehmet. “el-Hıtatü’l-Makrîziyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17/402-402. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1998.
  • İpşirli, Mehmet. “Mahzar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/398-401. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
  • Kâdî Abdulcebbâr, İmâduddîn Ebu’l-Hasan b. Abdillah el- Hemedanî Esedabadî. Tesbîtu Delâili’n-Nübüvve: Mucizelerle Hz. Peygamberin Hayatı. çev. M Şerif Eroğlu - Ömer Aydın. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
  • Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
  • Küçükaşcı, Mustafa Sabri. “Kādir-Billâh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/127-128. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
  • Laoust, Henry. İslâm’da Ayrılıkçı Görüşler. çev. Ethem Ruhi Fığlalı - Sabri Hizmetli. İstanbul: Pınar Yayınları, 1. Basım, 1999.
  • Lewis, Bernard. The Political Language of Islam. Chicago: The University of Chicago Press, 1988.
  • Makrîzî, Ebu Muhammed Takıyyüddîn Ahmed b. Alî b. Abdilkâdir b. Muhammed. İttiâzü’l-hunefâʾ bi-ahbâri’l- eʾimmeti’l-Fâtımiyyîn el-hulefâ. thk. Cemâlüddîn eş-Şeyyâl. 3 Cilt. Kahire: el-Meclisü’l-A’lâ li’ş-Şüûni’l- İslâmiyye, ts.
  • Makrîzî, Takıyyüddin Ahmed b. Ali. İttiʿâẓu’l-Ḥunefâ bi Aḫbâri’l-Eimmeti’l-Fâṭımiyyîn el-Ḫulefâ. 3 Cilt. Kahire: Cumhuriyyetü Mısr Vizaretü’l-Evkâf, 1996.
  • Makrîzî, Takiyyüddin Ahmed b. Ali. Dürerü’l-ukûdi’l-ferîde fî terâcimi’l-’ayâni’l-müfîde. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l- Garbi’l-İslâmî, 2002.
  • Makrîzî, Takiyyüddin Ahmed b. Ali. “et-Tenâzu’ ve’t-Teḫâṣum Fîmâ Beyne Benî Ümeyye ve Benî Hâşim”. Resailü’l-Makrîzî. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2006.
  • Makrîzî, Takiyyüddin Ahmed b. Ali el-. “Marifetü mâ yecib li Âli’l-Beyti’n-nebevî mine’l-haḳ ʿalâ men ʿadâhum”. Resâilü’l-Makrîzî. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2006.
  • Mills, C. Wright. Toplumbilimsel Düşün. çev. Ünsal Oskay. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1979.
  • Mîrhând, Muhammed b. Hâvendşâh. Ravzatü’s-Safâ’da Fâtımîler ve İran İsmailîleri. çev. Gündoğdu Serdar - Ali İçer. İstanbul: Selenge Yayınları, 2022.
  • Munslow, Alun. Tarihin Yapısökümü. çev. Abdullah Yılmaz. İstanbul: alBaraka Yayınları, 2021.
  • Narin, Ömer. “Mîrhând’ın Ravzatu’s-Safâ fî Sîreti’l-Enbiyâ’ ve’l-Mülûk ve’l Hulefâ Eserinde Fâtımîlere Dair Satırların Tercümesi”. Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (SEMA) 15 (2021), 293-320.
  • Necmettin, Alkan. “Efsaneden Aydınlanmacı Geleneğe Tarih Düşüncesi”. Tarih Nasıl Yazılır? 1-14. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2021.
  • Özel, Mustafa. “Şerîf er-Radî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/4-5. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
  • Rabbat, Nasser. “Al-Maqrīzī’s Connection to the Fatimids”. The Study of Shi’i Islam: history, theology and law. ed. Farhad Daftary, Gurdofarid Miskinzoda. 67-75. London: I.B.Tauris, 2014.
  • Rosenthal, F. “al-Maḳrīzī”. The Encyclopaedia of Islam. thk. C.E. Basworth - R. Bearman. 6/13-14. Leiden: Brill, 1991.
  • Sehâvî, Şemseddin. eḍ-Ḍavʾü’l-lâmiʿ li-ehli’l-ḳarni’t-tâsiʿ. 12 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1992.
  • Sehâvî, Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân es-. eḍ-Ḍavʾü’l-lâmiʿ li-ehli’l-ḳarni’t-tâsi. 12 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1992. Basım, ts.
  • Seyyid, Eymen Fuâd. “Fâtımîler”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 12/237-240. Türkiye Diyanet Vakfı, 1995. https://islamansiklopedisi.org.tr/fatimiler
  • Seyyid, Eymen Fuâd. “Makrîzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27/448-451. Türkiye Diyanet Vakfı, 2003.
  • Şahin, Hanifi. “Şia Düşüncesinde Ezanın Yapısı ve Geçirdiği Değişimlerin Dini Temeli”. e-Makâlât: Mezhep Araştırmaları V/1 (2012), 35-65.
  • Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdülkerim. el-Milel ve’n-Nihal. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
  • Şulul, Kasım. İslâm Düşüncesinde Tarih Tasavvuru. İstanbul: İnsan Yayınları, 2008.
  • Takkûş, M.Süheyl. Târihu’l-Fâtımiyyîn. Beyrut: Dârü’n-Nefâis, 2007.
  • Teftâzânî, Sadeddin Mesud b. Ömer. Şerhu’l-Meḳāṣıd. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
  • Toru, Ümit. “Eş’ari Geleneğin İsmâilîlik Söylemi ve Sosyo-Politik Temelleri (Bağdadi Örneği)”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 48 (2020), 363-402.
  • Toru, Ümit. Eşʻarî Geleneğin Şiîlik Algısı. Ankara: Astana Yayınları, 2020.
  • Toru, Ümit. “İsmâiliyye’nin İslam Dışı Kökenine Dair Eş’arî İddialar”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XVII/17 (2020), 241-278.
  • Tosh, John. Tarihin Peşinde. çev. Özden Arıkan. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2013.
  • Walker, Paul E. “Al-Maqrīzī and the Fatimids”. Mamlūk Studies Review VII/2 (2003), 83-97. https://doi.org/10.6082/M1CF9N74
  • Yâfiʿî, Ebû Muḥammed ʿAbdullâh b. Esʿad b. ʿAlî b. Suleymân el-. Mirâtu’l-Cenân ve ʿİbretu’l-Yaḳẓân fî Mʿarifeti mâ Yaʿtebir min Ḥavâdis̱i’z-Zamân. Beyrut: y.y., 1417/1997.
  • Yurtalan, Betül - Demir, Habip. “Tesbîtu delâ ili’n-nubuvve Adlı Eseri Bağlamında Kâdî Abdulcebbâr’ın Fâtımîlere Bakışı”. e-Makâlât: Mezhep Araştırmaları XVI/1 (2023), 4-34.
  • Zehebî, Ebu Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîḫu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l- aʿlâm. thk. Beşşâr ʿAvvâd Maʿrûf. XV Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 2003.
  • Zorlu, Cem. Abbasilere Yönelik Dini ve Siyasi İsyanlar. Ankara Okulu Yayınları, 2001.
Toplam 68 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular İslam Mezhepleri
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Mehmet Sever 0000-0001-6385-6576

Yayımlanma Tarihi 30 Haziran 2024
Gönderilme Tarihi 7 Mart 2024
Kabul Tarihi 24 Haziran 2024
Yayımlandığı Sayı Yıl 2024Cilt: 17 Sayı: 1

Kaynak Göster

ISNAD Sever, Mehmet. “Makrîzî’nin İsmâilî Fâtımî Halifelerin Nesebi Hakkındaki Görüşlerine Dair Bir Değerlendirme”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 17/1 (Haziran 2024), 32-66. https://doi.org/10.18403/emakalat.1448620.

_____________________________________  ISSN 1309-5803 e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi  _______________________________