Öz
This study deals with the discussions about the origin of the work called Ümmü'l-Kitâb, which is claimed to belong to the early period. Our aim is to reveal the findings of the researchers who have worked on this work and to offer a solution proposal on who this work may belong to. The fact that each researcher comes to a different conclusion shows how difficult it is to determine the belonging of Umm al-Kitab. One reason for this is that until the 19th century, when Umm al-Kitab was found, there was neither a reference to this work nor any information mentioning it. The other reason is that Umm al-Kitab does not present a wholeness in terms of content. In order to reveal the origin and the period in which it was written, there is no other way but to express an opinion within the framework of the information conveyed to us in the book. In the article, after the different conclusions reached by the researchers regarding the origin of Umm al-Kitâb were analyzed, our opinion on this issue has been expressed. However, despite all the ambiguity, the Gnostic character of Umm al-Kitab and its relationship with the Extremist Shia should not be ignored.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Anthony, Sean W. “The Legend of Abdallah ibn Saba and the Date of Umm al-Kitab”. 21, 1, 1–30. JRAS. Series 3. (2011).
- Aminrazavi, Mehdi. “Umm al-kitāb”. An Anthology of Philosophy in Persia. ed. Seyyed Hossein Nasr with Mehdi Aminrazavi. London- New York: I. B. Tauris Publishers, 2008. 16-34.
- Asheh, Roha. Zebân-i Fârîsi (Pehlevî): Düstûr-i Zebâni, Vâjehsâzi ve Vâç Şinâsi. çev. Meryem Taçbakış- Büzürgmehr Logmân. Tahran: Kitâb-i Seda, 1399.
- Bausani, Alessandro. Religion in Iran From Zoroaster to Baha’ullah. çev. J. M. Marchesi. New York: Bibliotheca Persica Press, 2000.
- Bull. del’Académie des Sciences de Russie, 359-386. 1917.
- Corbin, Henry. İslam Felsefesi Tarihi. 2 Cilt. çev. Hüseyin Hatemi. İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.
- Daftary, Farhad. İsmaililer Tarihleri ve Öğretileri. çev. Erdal Toprak. Ankara: Doruk Yayınları, 2002.
- el-Eş’arî, Ebû’l-Hasan Ali b. İsmâil. Makâlatu’l-İslamiyyîn ve’ihtilâfu’l-Musallîn. thk. Hellmut Ritter. Beyrut: 2005.
- Filippani-Ronconi, Pio. Ummu’l-Kitāb. Napoli: Istituto Universitario Orientale, 1966.
- Halm, Heinz. Die Islamische Gnosis. Zürich und München: Artemis Verlag, 1982.
- Halm, Heinz. “Das “Buch der Schatten” Die Mufaddal-Tradition der Gulat und die Ursprünge des Nusairiertums”. 58/1: 15-86. Der Islam(1981).
- Ivanow, Wladimir. “Notes sur l’Ummu’l-Kitâb des Ismaéliens de l’Asie Centrale”. REI 6 (1932), 419-481.
- Ivanow, Wladimir. A Guide to Ismaili Literature. London: Royal Asiatic Society, 1933.
- Ivanow, Wladimir. “Ummu’l-Kitāb”.23/1-2: 1-132.Der Islam (1936).
- Ivanow, Wladimir. Studies in Early Persian Ismailism. Leiden: E. J. Brill, 1948.
- Ivanow, Wladimir. Brief Survey of the Evolution of Ismailism. Leiden: E. J. Brill, 1952.
- Jackson, A. V. Williams. Researches in Manichaesim with Special Reference to the Turfan Fragments. New York: Columbia University Press, 1932.
- el-Kummî, Sa’d b. Abdillâh el-Eş’arî- Hasan b. Mûsâ en-Nevbahtî. Şiî Fırkalar: Kitâbu’l-Makâlâtve’l-Fırak/ Fıraku’ş-Şia. çev. Hasan Onat- Sabri Hizmetli- Sönmez Kutlu- Ramazan Şimşek. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2004.
- Madelung, Wilferd. “Ummu’l-Kitāb”. Oriens (1976). 25/26: 352-358.
- Massignon, Louis. “Die Ursprünge und Die Bedeutung Des Gnostizismus im Islam”. 53-77. Eranos Jahrbuch. Zürich: Rhein Verlag, 1938.
- Öz, Mustafa. “Ivanow, Wladimir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23: 487-488. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
- eş-Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdülkerim b. Ahmed. el-Milel ve’n-Nihal. thk. Emîr Ali Muhannâ- Ali Hasan Fâ’ûr. Beyrut: 1993.
- et-Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Câmiʿu’l-Beyân ‘an Te’vîli âyi’l-Kur’ân. nşr. Mahmûd M. Şâkir- Ahmed M. Şâkir. Kahire: 1955. 1969.
- Tan, Muzaffer. Haşşâşîliğin Tarihsel Arka Planı İsmâili Davet Yapılanması. Ankara: Maarif Mektepleri, 2017.
- Tan, Muzaffer. “Tarihsel Süreçte İsmaililik ve Yaşadığı Faklılaşmalar”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2012) 17:2, 111-145.
- “The Mother of Books Umm al-Kitâb”. 18-34. Ismaili Thought in The Classical Age. çev. Latimah Parvin Peerwani. ed. S. H. Nasr- M. Aminrazavi. London- New York: I. B. Tauris, 2008.
- Tijdens, E. F. “Der Mythologisch-Gnostische Hintergrund des Umm al-Kitāb”. Acta Iranica (1977), 7: 241-526.
- Ümmü’l-Kitâb. 125-198. çev. Heinz Halm. Zürich und München: Artemis Verlag, 1982.
- Van Ess, Josef. “Ummuʾl-Kitāb”, Der Islam (1970), 46: 95–100.
Öz
Bu çalışma erken döneme ait olduğu iddia edilen Ümmü’l-Kitâb adlı eserin menşei ile ilgili tartışmaları konu almaktadır. Amacımız bu eser hakkında çalışmalar yapmış olan araştırmacıların tespitlerini ortaya koymak ve bu eserin kime ait olabileceği üzerine bir çözüm önerisi sunmaktır. Her bir araştırmacının farklı bir sonuca varması Ümmü’l-Kitâb’ın aidiyetinin belirlenmesi konusunun ne kadar zor olduğunu göstermektedir. Bunun bir sebebi, Ümmü’l-Kitâb’ın bulunduğu 19. yüzyıla kadar hiçbir kaynakta bu esere ne bir atfın, ne de bundan bahseden herhangi bir bilginin mevcut olmamasıdır. Diğer sebep de Ümmü’l-Kitâb’ın içerik olarak bir bütünlük arz etmemesidir. Menşei ve hangi dönemde kaleme alındığını ortaya koyabilmek için kitabın içinde bize aktarılan bilgiler çerçevesinde bir kanaat bildirmekten başka bir yol kalmamaktadır. Makalede araştırmacıların Ümmü’l-Kitâb’ın menşei ile alakalı vardıkları farklı sonuçlar ela alınıp analiz edildikten sonra bu hususta kendi kanaatimiz dile getirilmiştir. Bununla birlikte tüm muğlaklığa rağmen, Ümmü’l-Kitâb’ın Gnostik karakteri ve Gulât-ı Şia ile ilişiklisi göz ardı edilmemelidir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Anthony, Sean W. “The Legend of Abdallah ibn Saba and the Date of Umm al-Kitab”. 21, 1, 1–30. JRAS. Series 3. (2011).
- Aminrazavi, Mehdi. “Umm al-kitāb”. An Anthology of Philosophy in Persia. ed. Seyyed Hossein Nasr with Mehdi Aminrazavi. London- New York: I. B. Tauris Publishers, 2008. 16-34.
- Asheh, Roha. Zebân-i Fârîsi (Pehlevî): Düstûr-i Zebâni, Vâjehsâzi ve Vâç Şinâsi. çev. Meryem Taçbakış- Büzürgmehr Logmân. Tahran: Kitâb-i Seda, 1399.
- Bausani, Alessandro. Religion in Iran From Zoroaster to Baha’ullah. çev. J. M. Marchesi. New York: Bibliotheca Persica Press, 2000.
- Bull. del’Académie des Sciences de Russie, 359-386. 1917.
- Corbin, Henry. İslam Felsefesi Tarihi. 2 Cilt. çev. Hüseyin Hatemi. İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.
- Daftary, Farhad. İsmaililer Tarihleri ve Öğretileri. çev. Erdal Toprak. Ankara: Doruk Yayınları, 2002.
- el-Eş’arî, Ebû’l-Hasan Ali b. İsmâil. Makâlatu’l-İslamiyyîn ve’ihtilâfu’l-Musallîn. thk. Hellmut Ritter. Beyrut: 2005.
- Filippani-Ronconi, Pio. Ummu’l-Kitāb. Napoli: Istituto Universitario Orientale, 1966.
- Halm, Heinz. Die Islamische Gnosis. Zürich und München: Artemis Verlag, 1982.
- Halm, Heinz. “Das “Buch der Schatten” Die Mufaddal-Tradition der Gulat und die Ursprünge des Nusairiertums”. 58/1: 15-86. Der Islam(1981).
- Ivanow, Wladimir. “Notes sur l’Ummu’l-Kitâb des Ismaéliens de l’Asie Centrale”. REI 6 (1932), 419-481.
- Ivanow, Wladimir. A Guide to Ismaili Literature. London: Royal Asiatic Society, 1933.
- Ivanow, Wladimir. “Ummu’l-Kitāb”.23/1-2: 1-132.Der Islam (1936).
- Ivanow, Wladimir. Studies in Early Persian Ismailism. Leiden: E. J. Brill, 1948.
- Ivanow, Wladimir. Brief Survey of the Evolution of Ismailism. Leiden: E. J. Brill, 1952.
- Jackson, A. V. Williams. Researches in Manichaesim with Special Reference to the Turfan Fragments. New York: Columbia University Press, 1932.
- el-Kummî, Sa’d b. Abdillâh el-Eş’arî- Hasan b. Mûsâ en-Nevbahtî. Şiî Fırkalar: Kitâbu’l-Makâlâtve’l-Fırak/ Fıraku’ş-Şia. çev. Hasan Onat- Sabri Hizmetli- Sönmez Kutlu- Ramazan Şimşek. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2004.
- Madelung, Wilferd. “Ummu’l-Kitāb”. Oriens (1976). 25/26: 352-358.
- Massignon, Louis. “Die Ursprünge und Die Bedeutung Des Gnostizismus im Islam”. 53-77. Eranos Jahrbuch. Zürich: Rhein Verlag, 1938.
- Öz, Mustafa. “Ivanow, Wladimir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23: 487-488. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
- eş-Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdülkerim b. Ahmed. el-Milel ve’n-Nihal. thk. Emîr Ali Muhannâ- Ali Hasan Fâ’ûr. Beyrut: 1993.
- et-Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Câmiʿu’l-Beyân ‘an Te’vîli âyi’l-Kur’ân. nşr. Mahmûd M. Şâkir- Ahmed M. Şâkir. Kahire: 1955. 1969.
- Tan, Muzaffer. Haşşâşîliğin Tarihsel Arka Planı İsmâili Davet Yapılanması. Ankara: Maarif Mektepleri, 2017.
- Tan, Muzaffer. “Tarihsel Süreçte İsmaililik ve Yaşadığı Faklılaşmalar”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2012) 17:2, 111-145.
- “The Mother of Books Umm al-Kitâb”. 18-34. Ismaili Thought in The Classical Age. çev. Latimah Parvin Peerwani. ed. S. H. Nasr- M. Aminrazavi. London- New York: I. B. Tauris, 2008.
- Tijdens, E. F. “Der Mythologisch-Gnostische Hintergrund des Umm al-Kitāb”. Acta Iranica (1977), 7: 241-526.
- Ümmü’l-Kitâb. 125-198. çev. Heinz Halm. Zürich und München: Artemis Verlag, 1982.
- Van Ess, Josef. “Ummuʾl-Kitāb”, Der Islam (1970), 46: 95–100.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Din Araştırmaları |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2022 |
| Gönderilme Tarihi | 20 Şubat 2022 |
| Kabul Tarihi | 17 Haziran 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022Cilt: 15 Sayı: 1 |
_____________________________________ ISSN 1309-5803 e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi _______________________________