The Issue of Sameness of Existence and Essence in al-Ash‘arī: Is it a Periodical Contextual Difference or Fundamental Distinction of Understanding?
Öz
The history of Islamic thought includes various breaks in terms of the dynamics of the development process. These breaks may be related to the conceptual and methodological principles or basic propositions of a certain sect or discipline, or they may occur around the interpretation of the views of a prominent scholar in the tradition of thought. One of the examples of this, which we will examine in this study, is the view attributed to al-Ash‘arī that existence and quiddity are the same things. According to this view, existence is a concept that expresses the truths/ substances of things that exist concretely/singularly; it is not a general and common-sense universal concept that encompasses all beings. In the theological texts written in the Post-Classical period, it is reported that al-Ash‘arī generally supported this view. However, there is no specific expression regarding this problem in al-Ash‘arī’s works or in the works compiled his views. Our aim in this study is to examine the background of the relation of this view to al-Ash‘arī and to try to determine what he means by saying existence and essence are the same things. In the study, in determining al-Ash‘arī’s views, his own works and Ibn Fūrak’s Mujarrad, which compiles his views, were consulted directly.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Abdülkerim Tettân - Muhammed Edib Kilânî. Avnü’l-mürîd li-şerhi Cevhereti't-tevhid fî akideti ehli sünne ve’l- cemâ‘a. Şam: Dârü’l-Beşâir, 1999.
- Âmidî, Seyfüddîn. Ebkârü’l-efkâr. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
- Âmidî, Seyfüddin. Gâyetü’l-merâm. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
- Beycûrî, İbrahim. Tuhfetü’l-mürîd ‘alâ Cevherati’t-tevhîd. Kahire: Dârü’s-Selâm, 2002.
- Beyzâvî. Tavâli‘u’l-envâr. Kahire: Mektebetü’l-Ezheriyye, 1991.
- Buhârî, Alâeddin. Fâzıhatü’l-mülhidîn. Thk. Muhammed el-Ûdî. Fâzıhatü’l-mülhidîn Dirâse ve Tahkîk içinde. Yüksek Lisans Tezi, Ümmü’l-kurâ Üniversitesi, 1414 h.
- Cürcânî, Seyyid Şerif. Şerhu’l-Mevâkıf. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
- Cüveynî, Ebu’l-Me‘âlî. eş-Şâmil. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
- Cüveynî, Ebu’l-Me‘âlî. Kitabü’l-İrşâd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
- Çelebi, İlyas. “Sıfat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37: 100-106. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
- Demir, Osman. Kâdî Abdülcebbârʹda İnsan Psikolojisi. Bursa: Emin Yayınları, 2013.
- Desûkî, Muhammed. Hâşiye ‘alâ Ümmi’l-berâhin. Mısır: Dârü İhyâ-i Kütübi’l-Arabiyye, 1815.
- Ebu’l-Hasan el-Eş‘arî. Risâle ilâ ehli’s-sağr fî bâbi’l-ebvâb. Thk. Abdullah Şâkir. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l- Hikem, 2002.
- Eş‘arî, Ebu’l-Hasan. el-İbâne an usûli’d-diyâne. Thk. Hüseyin Mahmud. Kahire: yy. 1397h.
- Eş‘arî, Ebu’l-Hasan. Makâlâtü’l-islâmiyyîn. Lübnan: Mektebetü’l-‘Asrıyye, 2012.
- Hârezmî, Rukneddin. Kitabü’l-Fâik fî usûliddin. Thk. Faysal Bedîr Avn. Kahire: Dârü’l-Kütüb ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 2010.
- İbn Arafe. Muhtasaru’l-kelâmî. Kuveyt: Dâru’z-Ziyâ, 2014.
- İbn Fûrek. Kitabü’l-hudûd fi’l-usûl. Thk. Muhammed Süleymânî. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l İslâmî, 1999.
- İbn Fûrek. Mücerredü makâlâti’ş-Şeyh Ebi’l-Hasan el-Eş‘arî. Thk. Daniel Gımaret. Beyrut: Dârü’l-Meşrik, 1987.
- Îcî, Adudüddin. el-Mevâkıf fî ilmi’l-kelâm. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, ts.
- Kaya, Veysel. İbn Sînâ’nın Kelâma Etkisi. Ankara: Otto Yayınlar, 2015.
- Koloğlu, Orhan Ş. Cübbâîler’in Kelâm Sistemi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
- Molla Câmî. Dürretü’l-fâhira. Tahran: McGill ve Tahran Üniversitesi, 1358 h.
- Necrânî, Takıyyüddin. el-Kâmil fi’l-istiksâ. Thk. Seyyid Muhammed Şahid. Kahire: Vüzâretü’l-evkâf, 1999.
- Râzî, Fahreddin. el-İşâre fî ilmi’l-kelâm. Thk. Hânî Muhammed Hâmid Muhammed. Kahire: Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-türâs, 2007.
- Râzî, Fahreddin. el-Mebâhisü'l-meşrîkiyye. Kum: Menşûrât-ı Zevi’l-Kurbâ, 1329.
- Râzî, Fahreddin. el-Metâlibü’l-‘âliye mine’l-ilmi’l-ilâhî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
- Râzî, Fahreddin. Muhassal, Telhîsü’l-Muhassal içinde. Beyrut: Dârü’l-Edvâ, 1985.
- Semerkandî, Şemseddin. el-Me‘ârif. Fazıl Ahmet Paşa no. 827/1. Süleymaniye Kütüphanesi.
- Semerkandî, Şemseddin. es-Sahâif. Thk. Ahmed Abdurrahman. Kuveyt: y.y. 1985.
- Shahdeh, Ayman. The Teleological Ethics of Fakhr al-Din al-Razi. Boston: Brill, 2006.
- Şehristânî. Nihâyetü’l-ikdâm. Thk. Alfred Guillaume. Londra: yy. 1934.
- Şirinov, Agil. Nasîrüddin et-Tûsî’de Varlık ve Ulûhiyet. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
- Taşcı, Özcan. Son Mu’tezile Kelamcısı Takiyyüddün Necrani. Bursa: Sentez Yayınları, 2013.
- Teftâzânî, Saduddin. Şerhu’l-Makâsıd. Thk. Abdurrahman Umeyra. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1998.
- Tehânevî. Keşşâfu Istılâhâti’l-funûn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
- Tilimsânî, Şerefüddîn. Şerhu Me‘âlimi usûli’d-dîn. Beyrut: Dârü Mektebeti’l-Meârif, 2011.
- Veliyyüddin Cârullah. Hâşiye ‘alâ Şerhi’l-Makâsıd. Carullah, no. 1172, 1a-115b. Süleymaniye Kütüphanesi.
EŞ‘ARÎ’DE VARLIK İLE MÂHİYETİN AYNİYETİ MESELESİ: DÖNEMSEL BAĞLAM FARKLILIĞI MI ESASA İLİŞKİN BİR AYRIŞMA MI?
Öz
İslam düşünce tarihi gelişim sürecinin dinamikleri itibarıyla muhtelif kırılmaları içinde barındırır. Bu kırılmalar belli bir mezhebin ya da disiplinin kavramsal ve yöntemsel ilkeleriyle ya da temel önermeleriyle ilgili olabileceği gibi, doğrudan düşünce geleneğinde öne çıkan bir ilim adamının görüşlerinin yorumlanması etrafında da gerçekleşebilir. Bunun örneklerinden biri de bu çalışmada inceleyeceğimiz, Eş‘arî’ye nispet edilen, varlık ile mahiyetin aynı şeyler oldukları görüşüdür. Bu görüşe göre varlık tek tek var olan şeylerin hakikatlerini ifade eden bir kavramdır; bütün var olanları kuşatan genel ve ortak anlamlı tümel bir kavram değildir. Müteahhir dönem kelâm metinlerinde genel olarak Eş‘arî’nin bu görüşü savunduğu aktarılır. Ancak Eş‘arî’nin eserlerinde ya da onun görüşlerini derleyen eserlerde bu görüş yönünde belli bir ifade yer almamaktadır. Çalışma Eş‘arî’ye yapılan bu nispetin, mahiyet teorisi kapsamında değil, sıfat ve ahvâlin (niteliksel durumlar) şeylerle ilişkisi bağlamında dikkate alınması gerektiği öne sürmektedir. Çalışmada Eş‘arî’nin görüşlerinin tespitinde doğrudan kendi eserlerine ve onun görüşlerini derleyen İbn Fûrek’in Mücerred adlı eserine başvurulmuştur.
Kaynakça
- Abdülkerim Tettân - Muhammed Edib Kilânî. Avnü’l-mürîd li-şerhi Cevhereti't-tevhid fî akideti ehli sünne ve’l- cemâ‘a. Şam: Dârü’l-Beşâir, 1999.
- Âmidî, Seyfüddîn. Ebkârü’l-efkâr. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
- Âmidî, Seyfüddin. Gâyetü’l-merâm. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
- Beycûrî, İbrahim. Tuhfetü’l-mürîd ‘alâ Cevherati’t-tevhîd. Kahire: Dârü’s-Selâm, 2002.
- Beyzâvî. Tavâli‘u’l-envâr. Kahire: Mektebetü’l-Ezheriyye, 1991.
- Buhârî, Alâeddin. Fâzıhatü’l-mülhidîn. Thk. Muhammed el-Ûdî. Fâzıhatü’l-mülhidîn Dirâse ve Tahkîk içinde. Yüksek Lisans Tezi, Ümmü’l-kurâ Üniversitesi, 1414 h.
- Cürcânî, Seyyid Şerif. Şerhu’l-Mevâkıf. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
- Cüveynî, Ebu’l-Me‘âlî. eş-Şâmil. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
- Cüveynî, Ebu’l-Me‘âlî. Kitabü’l-İrşâd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
- Çelebi, İlyas. “Sıfat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37: 100-106. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
- Demir, Osman. Kâdî Abdülcebbârʹda İnsan Psikolojisi. Bursa: Emin Yayınları, 2013.
- Desûkî, Muhammed. Hâşiye ‘alâ Ümmi’l-berâhin. Mısır: Dârü İhyâ-i Kütübi’l-Arabiyye, 1815.
- Ebu’l-Hasan el-Eş‘arî. Risâle ilâ ehli’s-sağr fî bâbi’l-ebvâb. Thk. Abdullah Şâkir. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l- Hikem, 2002.
- Eş‘arî, Ebu’l-Hasan. el-İbâne an usûli’d-diyâne. Thk. Hüseyin Mahmud. Kahire: yy. 1397h.
- Eş‘arî, Ebu’l-Hasan. Makâlâtü’l-islâmiyyîn. Lübnan: Mektebetü’l-‘Asrıyye, 2012.
- Hârezmî, Rukneddin. Kitabü’l-Fâik fî usûliddin. Thk. Faysal Bedîr Avn. Kahire: Dârü’l-Kütüb ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 2010.
- İbn Arafe. Muhtasaru’l-kelâmî. Kuveyt: Dâru’z-Ziyâ, 2014.
- İbn Fûrek. Kitabü’l-hudûd fi’l-usûl. Thk. Muhammed Süleymânî. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l İslâmî, 1999.
- İbn Fûrek. Mücerredü makâlâti’ş-Şeyh Ebi’l-Hasan el-Eş‘arî. Thk. Daniel Gımaret. Beyrut: Dârü’l-Meşrik, 1987.
- Îcî, Adudüddin. el-Mevâkıf fî ilmi’l-kelâm. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, ts.
- Kaya, Veysel. İbn Sînâ’nın Kelâma Etkisi. Ankara: Otto Yayınlar, 2015.
- Koloğlu, Orhan Ş. Cübbâîler’in Kelâm Sistemi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
- Molla Câmî. Dürretü’l-fâhira. Tahran: McGill ve Tahran Üniversitesi, 1358 h.
- Necrânî, Takıyyüddin. el-Kâmil fi’l-istiksâ. Thk. Seyyid Muhammed Şahid. Kahire: Vüzâretü’l-evkâf, 1999.
- Râzî, Fahreddin. el-İşâre fî ilmi’l-kelâm. Thk. Hânî Muhammed Hâmid Muhammed. Kahire: Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-türâs, 2007.
- Râzî, Fahreddin. el-Mebâhisü'l-meşrîkiyye. Kum: Menşûrât-ı Zevi’l-Kurbâ, 1329.
- Râzî, Fahreddin. el-Metâlibü’l-‘âliye mine’l-ilmi’l-ilâhî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
- Râzî, Fahreddin. Muhassal, Telhîsü’l-Muhassal içinde. Beyrut: Dârü’l-Edvâ, 1985.
- Semerkandî, Şemseddin. el-Me‘ârif. Fazıl Ahmet Paşa no. 827/1. Süleymaniye Kütüphanesi.
- Semerkandî, Şemseddin. es-Sahâif. Thk. Ahmed Abdurrahman. Kuveyt: y.y. 1985.
- Shahdeh, Ayman. The Teleological Ethics of Fakhr al-Din al-Razi. Boston: Brill, 2006.
- Şehristânî. Nihâyetü’l-ikdâm. Thk. Alfred Guillaume. Londra: yy. 1934.
- Şirinov, Agil. Nasîrüddin et-Tûsî’de Varlık ve Ulûhiyet. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
- Taşcı, Özcan. Son Mu’tezile Kelamcısı Takiyyüddün Necrani. Bursa: Sentez Yayınları, 2013.
- Teftâzânî, Saduddin. Şerhu’l-Makâsıd. Thk. Abdurrahman Umeyra. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1998.
- Tehânevî. Keşşâfu Istılâhâti’l-funûn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
- Tilimsânî, Şerefüddîn. Şerhu Me‘âlimi usûli’d-dîn. Beyrut: Dârü Mektebeti’l-Meârif, 2011.
- Veliyyüddin Cârullah. Hâşiye ‘alâ Şerhi’l-Makâsıd. Carullah, no. 1172, 1a-115b. Süleymaniye Kütüphanesi.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Din Araştırmaları |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Aralık 2021 |
| Gönderilme Tarihi | 25 Kasım 2021 |
| Kabul Tarihi | 28 Aralık 2021 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2021Cilt: 14 Sayı: 2 |
_____________________________________ ISSN 1309-5803 e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi _______________________________