Araştırma Makalesi
Yıl 2021,
Cilt: 14 Sayı: 1, 176 - 207, 30.06.2021
Öz
İslâm mezhepleri, dinin anlaşılmasındaki farklılaşmalarla belirli fikirlerin ya da şahısların etrafında teşekkül eden, zamanla kurumsallaşarak Müslümanların din ve hayat anlayışlarını derinden etkileyen beşerî oluşumlardır. Ancak yüzyıllar geçtikçe taraftarlarınca dinin kendisi olarak algılanmaya başlanan mezhepler, siyasi etkenlerle birlikte geçmişten günümüze Müslümanlar arasında anlaşmazlıkların, husumetlerin, çatışmaların ve savaşların sebebi haline gelmiştir. Günümüzde de maalesef İslâm dünyasında Müslümanlar arasında ayrılıklar ve çatışmalar yoğun bir şekilde devam etmektedir.
Bu makalenin amacı, Hasan Onat’ın görüşleri çerçevesinde, İslâm mezhepleri ve Müslümanlar arasındaki ilişkilerde yaşanan sorunların sebeplerini incelemek ve problemlerin çözümü için yapılması gerekenler konusunda öneriler sunmaktır. Makaleye girişte İslâm mezhepleri, taraftarları ve Müslümanların mevcut durumu incelenecek, birinci bölümde genel hatlarıyla itikadî ve siyasi mezhepler ve Müslümanlar arasındaki ilişkilerin bozulmasına, ayrışma ve çatışmaya yol açan belli başlı sebepler ortaya konulacak, ikinci bölümde ise Onat’ın Müslümanlar arasındaki problemlerin çözümü için sunduğu öneriler değerlendirilecektir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Ahmetoğlu, Şahin. “İslam Mezhepleri Tarihi’nde Karizmatik Liderlik Anlayışı ve Hz. Ali Örneği”. Milel ve Nihal 7/3 (Aralık 2010), 167-188.
- Bulut, Halil İbrahim. İslam Mezhepleri Tarihi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2016.
- Dalkıran, Sayın. “Yetmişüç Fırka Hadisi ve Düşündürdükleri”. Ekev Akademi Dergisi 1/1 (Kasım 1997), 97-115.
- Dalkıran, Sayın. Haricilikten Günümüze Ötekileştirme ve Şiddet. İstanbul: OSAV Yayınları, 2019.
- Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl (ö. 255/869). es-Sünen. thk. Nebîl Hâşim el- Ğamrî. Beyrut: Dâru’l-Beşâir, 2013.
- Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as el-Ezdî es-Sicistânî (ö. 275/889). es-Sünen. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, ts.
- Fığlalı, Ethem Ruhi. Günümüz İslâm Mezhepleri. İzmir: İzmir İlâhiyât Vakfı Yayınları, 2. Basım, 2011.
- İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî (ö. 273/887). es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaûtî vd. 5 Cilt. y.y. Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
- Kutlu, Sönmez. “İslâm Mezhebleri Tarihinde Usûl Sorunu”. İslâmî İlimlerde Metodoloji/Usûl Mes’elesi I. 391-440. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
- Kutlu, Sönmez. “İslam’ın Mezhepler Öncesi Tarihsel ve Toplumsal Gerçekliği Sorunu”. Journal of Islamic Research 29/2 (2018), 141-168.
- Kutlu, Sönmez. “Müslümanlar Arasında Barışı Tehdit Eden Mezhep Çatışmasının Temel Dinamikleri ve Çözüm Yolları”. Dini Araştırmalar ve Küresel Barış -Sempozyum-. Konya: Türkiye İmam Hatipliler Vakfı Yayınları, 2016, 169-193.
- Kutlu, Sönmez. Çağdaş İslamî Akımlar ve Sorunları. Ankara: Fecr Yayınları, 4. Basım, 2016.
- Kutlu, Sönmez. Güncel Dinî-Siyasî Meseleler Üzerine Yazılar. Ankara: Fecr Yayınları, 2017.
- Kutlu, Sönmez. İslam Düşüncesinde İlk Gelenekçiler. Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 2. Basım, 2002.
- Kutlu, Sönmez. Mezhepler Tarihine Giriş. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları, 2008.
- Makdisî, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed (380/990). Ahsenu’t-tekâsîm fî maʻrifeti’l-ekâlîm. Kahire: Mektebetu Medbûlî, 3. Basım, 1991.
- Onat, Hasan. “Çorum Aleviliği Üzerine”. Uluslararası Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Çorum Sempozyum. haz. Mehmet Mahfuz Söylemez vd. 2/1083-1091. Çorum: Çorum Belediyesi Yayınları, 2008.
- Onat, Hasan. “Dinsel Terörle Baş Etmede Dinlerarası İşbirliğinin Önemi”. 38. Icanas (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi) Bildiriler. 1/411-420. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, 2008.
- Onat, Hasan. “Elmalılı Hamdi Yazır’ın Din Anlayışı ve Mezheplere Bakışı”. Elmalılı M. Hamdi Yazır Sempozyumu. 140-151. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
- Onat, Hasan. “Hacı Bektaş Veli’nin Din Anlayışındaki Evrensel Boyut ve Bazı Düşünceler”. Kadri Eroğan Hacı Bektaş Veli Armağanı. 37-48. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi, 1997.
- Onat, Hasan. “Hz. Muhammed’i Anlamada Yöntem”. IV. Kutlu Doğum Sempozyumu. 47-56. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2002.
- Onat, Hasan. “Hz. Muhammed’i Doğru Anlamak”. Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı Sempozyumu. haz. Mahfuz Söylemez. 61-66. Çorum: İslâmî İlimler Dergisi Yayınları, 2007.
- Onat, Hasan. “İran İslam Devrimi ve Şiîlik”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi. 6/2 (Güz 2013), 223-256.
- Onat, Hasan. “İslam Ortak Paydası ve Mezhep Gerçeği”. İlahiyat Akademi Dergisi 5 (2017), 11-36.
- Onat, Hasan. “İslam Ortak Paydasını Kaybetmiş Müslümanların Açmazı: Şiʻî-Selefi Kutuplaşması”. Tarihte ve Günümüzde Selefîlik. ed. Ahmet Kavas. 525-551. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
- Onat, Hasan. “İslam’da Yeniden Yapılanma Üzerine”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi - Cumhuriyetin 75. Yıldönümüne Armağan Özel Sayısı- (1999), 197-207.
- Onat, Hasan. “Küreselleşme ve Mezheplerüstü Düşünmek”. Global Strateji. 1/2 (2005), 31-45.
- Onat, Hasan. “Mezhep Kavramı ve Mezheplerin Doğuş Sebepleri”. Oş İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (2004), 7-23.
- Onat, Hasan. “Mezhep Sorununu Doğru Anlamak”. İslam’ın Hakikati ve Mezhep Sorunu. ed. Mehmet Evkuran 97-99. Ankara: Anadolu İlahiyat Akademisi Yayınları, 2016.
- Onat, Hasan. “Mezheplerin İnanç Esaslarının Sistemleşmesinde Kur’an’ın Rolü”, 1. Kur’an Sempozyumu Tebliğler-Müzakereler, haz. Mehmet Akif Ersin vd. 415-439. Ankara: Bilgi Vakfı Yayınları, 1994.
- Onat, Hasan. “Özgürlük Bağlamında Din Anlayışındaki Farklılaşmalar ve Mezhepler”. Journal of Islamic Research 29/2 (2018), 169-192.
- Onat, Hasan. “Şiiliğin Doğuşu Meselesi (Birinci Hicrî Asır)”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 36 (1997), 79-118.
- Onat, Hasan. “Şiîlik ve Siyaset Kavramı”. Din-Devlet İlişkileri ve Türkiye'de Din Hizmetlerinin Yeniden Yapılanması Uluslararası Sempozyumu. 120-131. İstanbul: Cumhuriyetçi Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları, 1998.
- Onat, Hasan. “XVIII. Asırda Sünni-Şii İttifak Arayışları Üzerine”. Erişim 29 Mayıs 2021. http://www.hasanonat.net/index.php/93-xviii-as-rda-suenni-sii-ittifak-aray-slar-uezerine
- Onat, Hasan. “Yirminci Asırda Şiilik ve İran İslam Devrimi”. Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiilik Sempozyumu. 123-157. İstanbul: İslami İlimler Araştırma Vakfı, 1993.
- Onat, Hasan. Emevîler Devri Şiî Hareketleri ve Günümüz Şiîliği. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
- Onat, Hasan. İslam Ortak Paydası ve Mezhep Gerçeği. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2. Basım, 2020.
- Onat, Hasan. Türkiye’de Din Anlayışında Değişim Süreci. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2003.
- Öz, Mustafa. Başlangıçtan Günümüze İslâm Mezhepleri Tarihi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2011.
- Sarıkaya, Mehmet Saffet. İslâm Düşünce Tarihinde Mezhepler. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2. Basım, 2009.
- Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (279/892). es-Sünen, thk. Ahmed Muhammed Şakir vd. 5 Cilt. Mısır: Mektebetu ve Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 2. Basım, 1975.
- Topaloğlu, Fatih. “Eski İran’daki Yarı Tanrı-Kral Anlayışının Şii İmamet İnancına Etkisi”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/6 (Eylül 2016), 72-81.
- Yavuz, Yusuf Şevki. “Tekfir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/350-356. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
- Yıldız, Harun. “Hâricîlik”, İslâm Mezhepleri Tarihi. ed. Mehmet Saffet Sarıkaya – Mehmet Ümit. 33-49. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2020.
Yıl 2021,
Cilt: 14 Sayı: 1, 176 - 207, 30.06.2021
Öz
Islamic sects are human-induced formations that have formed around certain ideas or individuals with the differentiation in the understanding of religion and have deeply influenced Muslims' understanding of religion and life by institutionalizing over time. However, over the centuries, the sects, which began to be perceived as religion by their supporters, have become the cause of disagreements, hostilities, conflicts and wars among Muslims from the past to the present, along with political factors. Unfortunately, today, divisions and conflicts continue intensely between Muslims in the Islamic world.
The aim of this article is to examine the causes of the problems experienced in the relations between Islamic sects and Muslims and to offer suggestions on what to do to solve the problems, within the framework of Hasan Onat's views. In the introduction to the article, the current situation of the Islamic sects, their adherents and Muslims will be examined, in the first part, the main reasons that led to the deterioration of the relations between religious and political sects and Muslims, separation and conflict will be presented, in the second part, Onat's suggestions for the solution of the problems between Islamic sects and Muslims will be evaluated.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Ahmetoğlu, Şahin. “İslam Mezhepleri Tarihi’nde Karizmatik Liderlik Anlayışı ve Hz. Ali Örneği”. Milel ve Nihal 7/3 (Aralık 2010), 167-188.
- Bulut, Halil İbrahim. İslam Mezhepleri Tarihi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2016.
- Dalkıran, Sayın. “Yetmişüç Fırka Hadisi ve Düşündürdükleri”. Ekev Akademi Dergisi 1/1 (Kasım 1997), 97-115.
- Dalkıran, Sayın. Haricilikten Günümüze Ötekileştirme ve Şiddet. İstanbul: OSAV Yayınları, 2019.
- Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl (ö. 255/869). es-Sünen. thk. Nebîl Hâşim el- Ğamrî. Beyrut: Dâru’l-Beşâir, 2013.
- Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as el-Ezdî es-Sicistânî (ö. 275/889). es-Sünen. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, ts.
- Fığlalı, Ethem Ruhi. Günümüz İslâm Mezhepleri. İzmir: İzmir İlâhiyât Vakfı Yayınları, 2. Basım, 2011.
- İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî (ö. 273/887). es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaûtî vd. 5 Cilt. y.y. Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
- Kutlu, Sönmez. “İslâm Mezhebleri Tarihinde Usûl Sorunu”. İslâmî İlimlerde Metodoloji/Usûl Mes’elesi I. 391-440. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
- Kutlu, Sönmez. “İslam’ın Mezhepler Öncesi Tarihsel ve Toplumsal Gerçekliği Sorunu”. Journal of Islamic Research 29/2 (2018), 141-168.
- Kutlu, Sönmez. “Müslümanlar Arasında Barışı Tehdit Eden Mezhep Çatışmasının Temel Dinamikleri ve Çözüm Yolları”. Dini Araştırmalar ve Küresel Barış -Sempozyum-. Konya: Türkiye İmam Hatipliler Vakfı Yayınları, 2016, 169-193.
- Kutlu, Sönmez. Çağdaş İslamî Akımlar ve Sorunları. Ankara: Fecr Yayınları, 4. Basım, 2016.
- Kutlu, Sönmez. Güncel Dinî-Siyasî Meseleler Üzerine Yazılar. Ankara: Fecr Yayınları, 2017.
- Kutlu, Sönmez. İslam Düşüncesinde İlk Gelenekçiler. Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 2. Basım, 2002.
- Kutlu, Sönmez. Mezhepler Tarihine Giriş. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları, 2008.
- Makdisî, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed (380/990). Ahsenu’t-tekâsîm fî maʻrifeti’l-ekâlîm. Kahire: Mektebetu Medbûlî, 3. Basım, 1991.
- Onat, Hasan. “Çorum Aleviliği Üzerine”. Uluslararası Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Çorum Sempozyum. haz. Mehmet Mahfuz Söylemez vd. 2/1083-1091. Çorum: Çorum Belediyesi Yayınları, 2008.
- Onat, Hasan. “Dinsel Terörle Baş Etmede Dinlerarası İşbirliğinin Önemi”. 38. Icanas (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi) Bildiriler. 1/411-420. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, 2008.
- Onat, Hasan. “Elmalılı Hamdi Yazır’ın Din Anlayışı ve Mezheplere Bakışı”. Elmalılı M. Hamdi Yazır Sempozyumu. 140-151. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
- Onat, Hasan. “Hacı Bektaş Veli’nin Din Anlayışındaki Evrensel Boyut ve Bazı Düşünceler”. Kadri Eroğan Hacı Bektaş Veli Armağanı. 37-48. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi, 1997.
- Onat, Hasan. “Hz. Muhammed’i Anlamada Yöntem”. IV. Kutlu Doğum Sempozyumu. 47-56. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2002.
- Onat, Hasan. “Hz. Muhammed’i Doğru Anlamak”. Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı Sempozyumu. haz. Mahfuz Söylemez. 61-66. Çorum: İslâmî İlimler Dergisi Yayınları, 2007.
- Onat, Hasan. “İran İslam Devrimi ve Şiîlik”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi. 6/2 (Güz 2013), 223-256.
- Onat, Hasan. “İslam Ortak Paydası ve Mezhep Gerçeği”. İlahiyat Akademi Dergisi 5 (2017), 11-36.
- Onat, Hasan. “İslam Ortak Paydasını Kaybetmiş Müslümanların Açmazı: Şiʻî-Selefi Kutuplaşması”. Tarihte ve Günümüzde Selefîlik. ed. Ahmet Kavas. 525-551. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
- Onat, Hasan. “İslam’da Yeniden Yapılanma Üzerine”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi - Cumhuriyetin 75. Yıldönümüne Armağan Özel Sayısı- (1999), 197-207.
- Onat, Hasan. “Küreselleşme ve Mezheplerüstü Düşünmek”. Global Strateji. 1/2 (2005), 31-45.
- Onat, Hasan. “Mezhep Kavramı ve Mezheplerin Doğuş Sebepleri”. Oş İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (2004), 7-23.
- Onat, Hasan. “Mezhep Sorununu Doğru Anlamak”. İslam’ın Hakikati ve Mezhep Sorunu. ed. Mehmet Evkuran 97-99. Ankara: Anadolu İlahiyat Akademisi Yayınları, 2016.
- Onat, Hasan. “Mezheplerin İnanç Esaslarının Sistemleşmesinde Kur’an’ın Rolü”, 1. Kur’an Sempozyumu Tebliğler-Müzakereler, haz. Mehmet Akif Ersin vd. 415-439. Ankara: Bilgi Vakfı Yayınları, 1994.
- Onat, Hasan. “Özgürlük Bağlamında Din Anlayışındaki Farklılaşmalar ve Mezhepler”. Journal of Islamic Research 29/2 (2018), 169-192.
- Onat, Hasan. “Şiiliğin Doğuşu Meselesi (Birinci Hicrî Asır)”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 36 (1997), 79-118.
- Onat, Hasan. “Şiîlik ve Siyaset Kavramı”. Din-Devlet İlişkileri ve Türkiye'de Din Hizmetlerinin Yeniden Yapılanması Uluslararası Sempozyumu. 120-131. İstanbul: Cumhuriyetçi Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları, 1998.
- Onat, Hasan. “XVIII. Asırda Sünni-Şii İttifak Arayışları Üzerine”. Erişim 29 Mayıs 2021. http://www.hasanonat.net/index.php/93-xviii-as-rda-suenni-sii-ittifak-aray-slar-uezerine
- Onat, Hasan. “Yirminci Asırda Şiilik ve İran İslam Devrimi”. Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiilik Sempozyumu. 123-157. İstanbul: İslami İlimler Araştırma Vakfı, 1993.
- Onat, Hasan. Emevîler Devri Şiî Hareketleri ve Günümüz Şiîliği. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
- Onat, Hasan. İslam Ortak Paydası ve Mezhep Gerçeği. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2. Basım, 2020.
- Onat, Hasan. Türkiye’de Din Anlayışında Değişim Süreci. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2003.
- Öz, Mustafa. Başlangıçtan Günümüze İslâm Mezhepleri Tarihi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2011.
- Sarıkaya, Mehmet Saffet. İslâm Düşünce Tarihinde Mezhepler. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2. Basım, 2009.
- Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (279/892). es-Sünen, thk. Ahmed Muhammed Şakir vd. 5 Cilt. Mısır: Mektebetu ve Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 2. Basım, 1975.
- Topaloğlu, Fatih. “Eski İran’daki Yarı Tanrı-Kral Anlayışının Şii İmamet İnancına Etkisi”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/6 (Eylül 2016), 72-81.
- Yavuz, Yusuf Şevki. “Tekfir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/350-356. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
- Yıldız, Harun. “Hâricîlik”, İslâm Mezhepleri Tarihi. ed. Mehmet Saffet Sarıkaya – Mehmet Ümit. 33-49. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2020.
Toplam 44 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Din Araştırmaları |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2021 |
| Gönderilme Tarihi | 30 Mayıs 2021 |
| Kabul Tarihi | 21 Haziran 2021 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2021Cilt: 14 Sayı: 1 |
_____________________________________ ISSN 1309-5803 e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi _______________________________