Araştırma Makalesi
Yıl 2017,
Sayı: 48, 119 - 140, 31.12.2017
Öz
Ebû Hanîfe’nin Ehl-i Beyt’e olumlu bakış açısı olmasına rağmen gerek ilk dönem gerekse sonraki
dönem İmâmîyye kaynaklarında Ebû Hanîfe’ye güçlü bir karşı duruş gözlemlenmektedir. Bu karşıtlık,
bazen ona lanet okunarak bazen de hakaret içerikli bir kavram olan nâsibî kavramıyla nitelendirilmesiyle
sonuçlanır. Ebû Hanîfe’nin eleştirilmesinin temel nedeni, dinin anlaşılması ve yorumlanmasında
akla alan açmış olmasıdır. Şiî kaynaklarca “Ali hüküm veriyorsa ben de veririm” şeklinde bir rivayet
Ebû Hanîfe’ye nispet edilmektedir. Bu rivayet üzerinden Ebû Hanîfe dinde keyfi davranmakla
suçlanmakta, bu durumun dinin anlaşılmasında tek otorite olarak görülen imamlardan kopmaya
yol açacağı düşünülerek uzak durulması istenmektedir. Dinde rasyonelleşme, rivayetten kopmak ve
aklın dışında bir otorite arayışını reddetmektir. Bu durum, ontolojisini imamlar üzerine inşa eden
Şiîliğin dine bakışıyla ilgili oldukça ciddi bir kopuşu temsil etmektedir. Bu nedenle Şiî kaynaklarda
Ebû Hanîfe’ye yönelik eleştirilerde sadece onu değil, imamlardan bağımsız hareket etmeyi sonuçlandıracak
her türlü düşünceden uzak durulması istenmektedir. İçtihat ve Kıyas’tan uzak durulması da bu
bakışın bir sonucudur. Bu makalede, Şiî İmâmî kaynaklarda Ebû Hanîfe’ye yönelik eleştirilerin
dayanakları ve gerekçelerine bakılacak, bunun Şiî düşüncedeki sonuçların incelenecektir. Temel referanslarımız
Kütübü Erbaa olacaktır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Aclûnî, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Muhammed. Keşfü’l-Hafâ ve Müzilü’l-İlbâs amma İştehere mine’l-Ehâdîs ala Elsineti’n-Nâs. thk. Abdülhamid Ahmed Yûsuf Hindâvî, Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2000.
- Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. el-İlel ve Ma’rifetü’r-Rical. thk. Vasiyyullah b. Muhammed Abbas, Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1988.
- Atalan, Mehmet. Şiîliğin Farklılaşma Sürecinde Ca’fer es-Sâdık’ın Yeri. Ankara: Araştırma Yay, 2005.
- el-Bâcî, Ebü’l-Velid Süleyman b. Halef b. Sa’d et-Tücibî. el-Müntekâ. Dârü’l-Kitabi’l-Arabi, Beyrut 1983.
- Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. et-Tarihu’s-Sağîr. thk. Mahmud İbrahim Zayed, Kahire: 1977.
- Çiftci, Adem. “İslam Ceza Hukukunda Suça Teşebbüsten Vazgeçme”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19, sy. 1 (Haziran 2015): 23-46.
- Ebû Yusuf. er-Redd Ala Siyeri’l-Evzaı. Beyrut: t.y.
- Ebû Zehrâ, Muhammed. Ebû Hanîfe. trc. Osman Keskioğlu, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2005.
- Ebü’l-Fidâ, İmadüddin el-Melikü’l-Müeyyed İsmail b. Ali. el-Muhtasar fî Ahbâri’l-Beşer, Kahire: Dârü’l-Ma’ârif, t.y.
- Hamidullah, Muhammed. İslam’da Devlet İdaresi. trc. Kemal Kuşçu, İstanbul: Ahmed Said Matbaası, 1963.
- Hatib el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali. Târihu Bağdad. Kahire: 1931.
- Himyerî, Ebü’l-Abbâs Muhammed b. Abdullah b. Cafer. Kurbü’l-İsnad, Beyrut: Müessesetu Ali’l-Beyt, 1993.
- İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemaleddin Yusuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubi. Kitabü’l-İstignâ fi Ma’rifeti’l-Meşhûrîn min Hameleti’l-İlm bi’l-Künâ. thk. Abdullah Merhûl es-Sevâlime, Riyad: Dârü’l-Asıme, 2013.
- İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemaleddin Yusuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubi. el-İntikâ fî Fezaili’l-Eimmeti’s-Selaseti’l-Fukaha. thk. Abdülfettah Ebû Gudde, Beyrut: Dârü’l-Beşairi’l-İslâmiyye, 1997.
- İbn Ebî Şeybe, Abdullah b. Muhammed. Kitabu’l-Musannaf fi’l-Ehadîs ve’l-Asâr. Bombay: 1983.
- İbn Ebü’l-Avâm, Ebü’l-Kâsım Abdullah. Fedâilü Ebî Hanîfe: Ahbâruh ve Menâkıbuh.nşr. Latîfurrahmân el-Behrâicî el-Kâsımî, Mekke: 2010.
- İbn Hacer el-Heytemî, Şehibeddin Ahmed el-Mekkî. el-Hayrâtü’l-Hisân fî Menâkıbi’l-İmâmi’l-A’zam Ebî Hanîfe ün-Nu’mân, thk. Halil el-Meys, Suriye: 2007.
- İbn Hibbân, Muhammed b. Ahmed. Kitabu’l-Mecrûhîn. thk. Mahmud İbrahim Zayed, Mekke: t.y.
- İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dineverî. Te’vilu Muhtelefi’l-Hadis. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1976.
- İbn Teymiye, Ahmed b. Abdilhalim. Mecmûi’l-Fetevâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed, Ribat: Mektebetu’l-Mearif, 1981.
- İbn Şâzân, Ebü’l-Abbas Fazl b. Şâzân b. Halil en-Nisabûrî. el-Îzâh. thk. Seyyid Celâleddin el-Hüseynî el-Urmevî, Tahran: Danişgah-ı Tahran, 1984.
- İşcan, Mehmet Zeki. Selefilik: İslami Köktenciliğin Tarihi Temelleri. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2006.
- el-Kevserî, Muhammed Zahid b. el-Hasan b. Ali Zahid. Te’nibü’l-Hatib ala ma Sakahu fî Ebî Hanîfe mine’l-Ekazib. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1981.
- el-Küleynî, Ebû Cafer Sikatü’l-İslâm Muhammed b. Yakub b. İshak. el-Kâfi. thk. Ali Ekber el-Gaffârî, Tahran: Dâru’l-Kütübi’l-İslamiyye, 1363.
- Mâzenderânî, Mevla Muhammed Salih. Şerhu Usûli’l-Kâfî. thk. Mirzâ Ebü’l-Hasan eş-Şarânî Seyyid Ali Âşûr, Beyrut: Dâru İhyai't-Turâsi'l-Arab, 2000.
- Melchert, Christopher. “The Adversaries of Ahmad Ibn Hanbal”. Arabica, 44/2/1997, 234-253.
- Merttürkmen, M. Hilmi. “Buhârî’nin Ebû Hanîfe’ye İtirazları ve Aralarındaki İhtilaflar”.Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, 1976. Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî. Kitabu’1-Künâ ve’l-Esmâ. Dımaşk: 1989.
- Pala, Ali İhsan. İslam Hukuk Metodolojisinde Emir ve Yasakların Yorumu. Ankara: Fecr Yayınları, 2009.
- Saffâr, Ebû Cafer Muhammed b. Hasan b. Ferruh. Besâiru’d-Derecât el-Kübrâ fî Fedâili Âl-i Muhammed. Beyrut: Şirketu’l-Âlemi li’l-Matbuat, 2010.
- Şahin, Hanifi. Şiîlerin Gözüyle Sünniler: İlk Dönem Şiî Kaynaklarda Sünnî Algısı. İstanbul: Mana Yayınları, 2016.
- Şehristânî, Ebü’l-Feth Taceddin Muhammed b. Abdülkerim, el-Milel ve’n-Nihal, thk. Emir Ali Muhanna - Hasan Ali Faur. Beyrut: 1993.
- Şeyh Müfîd. Tashihu’l-İ’tikad. Tebriz: 1371.
- Taberî, Ebû Cafer İbn Cerir Muhammed b. Cerir b. Yezid. Tarihü’t-Taberi: Tarihü’lümem ve’l-müluk, Kahire: 1967.
- Taftazanî, Ebü’l-Vefa. Kelam İlminin Belli Başlı Meseleleri. trc. Şerafeddin Gölcük, İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1980.
- Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Hasen b. Alî. Tehzîbü’l-Ahkâm (fi Şerhi’l-Muqni’a). thk. Seyyid Hasan Horsan, Tahran: Dârü’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1944.
- Uyar, Mazlum. İmâmîyye Şiası’nda Ahbârîilik. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2000.
- Uzunpostalcı, Mustafa. “Ebû Hanîfe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10: 131-138. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
- Ümit, Mehmet. Zeydiyye-Mu’tezile Etkileşimi Zeyd b. Ali’den Kâsım er-Ressî’nin Ölümüne Kadar. İSAM Yayınları, İstanbul: 2010.
- Ümit, Mehmet. “Mihne Sürecinde Hanefiler”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9, sy. 17 (2010/1): 101-130.
- Ünal, İsmail Hakkı. İmam Ebû Hanîfe’nin Hadis Anlayışı ve Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2012.
- Yavuz, Yusuf Şevki. “Ebû Hanîfe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10: 138-143. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
- ez-Zehebî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osman. Menâkıbü’l-İmâm Ebî Hanîfe ve sahıbeyh Ebî Yusuf ve Muhammed b. el-Hasen. thk. Muhammed Zahid
- el-Kevserî-Ebü’l-Vefâ el-Efgânî, Kahire: 1419.
Yıl 2017,
Sayı: 48, 119 - 140, 31.12.2017
Öz
Abu Hanifah, even though, had a positive view of the Ahl al-Bayt, there is a strong opposition to
Abu Hanifah in both the first period’s and the next period's Imamiyya sources. This contrast would
result in his damnation and described as nâsibî. The basic reason for the criticism of Abu Hanifah is
that, he opened the mind to the understanding and interpretation of religion. In the Shiite sources,
rhetoric is given to Abu Hanifah in the form of “If Ali judges, I will also judge”. With this narration,
they are accusing Abu Hanifah being arbitrary and this idea should be vigilantly distracted from the
Imams accepted as the only authority in understanding religion. Rationalization in religious thought
is to break from being connected with narrations and not to recognize an authority except the reason.
This represents a very serious break with the view of Shi'i, that it was built his ontology on Imams.
For this reason, the Shi'i wants to avoid not only Abu Hanifah's thoughts, but also the thought of
every thought which will result in acting independently of Imams. The fact that the Shiites stay away
from the Ijtihad and Qiyas is also a result of this view. In this paper, we will look at the grounds and
reasons for the criticism of Abu Hanifah in Shiite Imamiyya sources and we will try to examine its
consequences in the Shi'a thought. Our basic references will be al-Kutub al-Arbaa.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Aclûnî, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Muhammed. Keşfü’l-Hafâ ve Müzilü’l-İlbâs amma İştehere mine’l-Ehâdîs ala Elsineti’n-Nâs. thk. Abdülhamid Ahmed Yûsuf Hindâvî, Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2000.
- Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. el-İlel ve Ma’rifetü’r-Rical. thk. Vasiyyullah b. Muhammed Abbas, Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1988.
- Atalan, Mehmet. Şiîliğin Farklılaşma Sürecinde Ca’fer es-Sâdık’ın Yeri. Ankara: Araştırma Yay, 2005.
- el-Bâcî, Ebü’l-Velid Süleyman b. Halef b. Sa’d et-Tücibî. el-Müntekâ. Dârü’l-Kitabi’l-Arabi, Beyrut 1983.
- Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. et-Tarihu’s-Sağîr. thk. Mahmud İbrahim Zayed, Kahire: 1977.
- Çiftci, Adem. “İslam Ceza Hukukunda Suça Teşebbüsten Vazgeçme”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19, sy. 1 (Haziran 2015): 23-46.
- Ebû Yusuf. er-Redd Ala Siyeri’l-Evzaı. Beyrut: t.y.
- Ebû Zehrâ, Muhammed. Ebû Hanîfe. trc. Osman Keskioğlu, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2005.
- Ebü’l-Fidâ, İmadüddin el-Melikü’l-Müeyyed İsmail b. Ali. el-Muhtasar fî Ahbâri’l-Beşer, Kahire: Dârü’l-Ma’ârif, t.y.
- Hamidullah, Muhammed. İslam’da Devlet İdaresi. trc. Kemal Kuşçu, İstanbul: Ahmed Said Matbaası, 1963.
- Hatib el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali. Târihu Bağdad. Kahire: 1931.
- Himyerî, Ebü’l-Abbâs Muhammed b. Abdullah b. Cafer. Kurbü’l-İsnad, Beyrut: Müessesetu Ali’l-Beyt, 1993.
- İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemaleddin Yusuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubi. Kitabü’l-İstignâ fi Ma’rifeti’l-Meşhûrîn min Hameleti’l-İlm bi’l-Künâ. thk. Abdullah Merhûl es-Sevâlime, Riyad: Dârü’l-Asıme, 2013.
- İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemaleddin Yusuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubi. el-İntikâ fî Fezaili’l-Eimmeti’s-Selaseti’l-Fukaha. thk. Abdülfettah Ebû Gudde, Beyrut: Dârü’l-Beşairi’l-İslâmiyye, 1997.
- İbn Ebî Şeybe, Abdullah b. Muhammed. Kitabu’l-Musannaf fi’l-Ehadîs ve’l-Asâr. Bombay: 1983.
- İbn Ebü’l-Avâm, Ebü’l-Kâsım Abdullah. Fedâilü Ebî Hanîfe: Ahbâruh ve Menâkıbuh.nşr. Latîfurrahmân el-Behrâicî el-Kâsımî, Mekke: 2010.
- İbn Hacer el-Heytemî, Şehibeddin Ahmed el-Mekkî. el-Hayrâtü’l-Hisân fî Menâkıbi’l-İmâmi’l-A’zam Ebî Hanîfe ün-Nu’mân, thk. Halil el-Meys, Suriye: 2007.
- İbn Hibbân, Muhammed b. Ahmed. Kitabu’l-Mecrûhîn. thk. Mahmud İbrahim Zayed, Mekke: t.y.
- İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dineverî. Te’vilu Muhtelefi’l-Hadis. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1976.
- İbn Teymiye, Ahmed b. Abdilhalim. Mecmûi’l-Fetevâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed, Ribat: Mektebetu’l-Mearif, 1981.
- İbn Şâzân, Ebü’l-Abbas Fazl b. Şâzân b. Halil en-Nisabûrî. el-Îzâh. thk. Seyyid Celâleddin el-Hüseynî el-Urmevî, Tahran: Danişgah-ı Tahran, 1984.
- İşcan, Mehmet Zeki. Selefilik: İslami Köktenciliğin Tarihi Temelleri. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2006.
- el-Kevserî, Muhammed Zahid b. el-Hasan b. Ali Zahid. Te’nibü’l-Hatib ala ma Sakahu fî Ebî Hanîfe mine’l-Ekazib. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1981.
- el-Küleynî, Ebû Cafer Sikatü’l-İslâm Muhammed b. Yakub b. İshak. el-Kâfi. thk. Ali Ekber el-Gaffârî, Tahran: Dâru’l-Kütübi’l-İslamiyye, 1363.
- Mâzenderânî, Mevla Muhammed Salih. Şerhu Usûli’l-Kâfî. thk. Mirzâ Ebü’l-Hasan eş-Şarânî Seyyid Ali Âşûr, Beyrut: Dâru İhyai't-Turâsi'l-Arab, 2000.
- Melchert, Christopher. “The Adversaries of Ahmad Ibn Hanbal”. Arabica, 44/2/1997, 234-253.
- Merttürkmen, M. Hilmi. “Buhârî’nin Ebû Hanîfe’ye İtirazları ve Aralarındaki İhtilaflar”.Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, 1976. Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî. Kitabu’1-Künâ ve’l-Esmâ. Dımaşk: 1989.
- Pala, Ali İhsan. İslam Hukuk Metodolojisinde Emir ve Yasakların Yorumu. Ankara: Fecr Yayınları, 2009.
- Saffâr, Ebû Cafer Muhammed b. Hasan b. Ferruh. Besâiru’d-Derecât el-Kübrâ fî Fedâili Âl-i Muhammed. Beyrut: Şirketu’l-Âlemi li’l-Matbuat, 2010.
- Şahin, Hanifi. Şiîlerin Gözüyle Sünniler: İlk Dönem Şiî Kaynaklarda Sünnî Algısı. İstanbul: Mana Yayınları, 2016.
- Şehristânî, Ebü’l-Feth Taceddin Muhammed b. Abdülkerim, el-Milel ve’n-Nihal, thk. Emir Ali Muhanna - Hasan Ali Faur. Beyrut: 1993.
- Şeyh Müfîd. Tashihu’l-İ’tikad. Tebriz: 1371.
- Taberî, Ebû Cafer İbn Cerir Muhammed b. Cerir b. Yezid. Tarihü’t-Taberi: Tarihü’lümem ve’l-müluk, Kahire: 1967.
- Taftazanî, Ebü’l-Vefa. Kelam İlminin Belli Başlı Meseleleri. trc. Şerafeddin Gölcük, İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1980.
- Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Hasen b. Alî. Tehzîbü’l-Ahkâm (fi Şerhi’l-Muqni’a). thk. Seyyid Hasan Horsan, Tahran: Dârü’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1944.
- Uyar, Mazlum. İmâmîyye Şiası’nda Ahbârîilik. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2000.
- Uzunpostalcı, Mustafa. “Ebû Hanîfe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10: 131-138. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
- Ümit, Mehmet. Zeydiyye-Mu’tezile Etkileşimi Zeyd b. Ali’den Kâsım er-Ressî’nin Ölümüne Kadar. İSAM Yayınları, İstanbul: 2010.
- Ümit, Mehmet. “Mihne Sürecinde Hanefiler”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9, sy. 17 (2010/1): 101-130.
- Ünal, İsmail Hakkı. İmam Ebû Hanîfe’nin Hadis Anlayışı ve Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2012.
- Yavuz, Yusuf Şevki. “Ebû Hanîfe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10: 138-143. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
- ez-Zehebî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osman. Menâkıbü’l-İmâm Ebî Hanîfe ve sahıbeyh Ebî Yusuf ve Muhammed b. el-Hasen. thk. Muhammed Zahid
- el-Kevserî-Ebü’l-Vefâ el-Efgânî, Kahire: 1419.
Toplam 43 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Konular | Din Araştırmaları |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Aralık 2017 |
| Gönderilme Tarihi | 18 Ağustos 2017 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2017 Sayı: 48 |
Kaynak Göster
Cited By
Reʾy Ehlinin Fakihinden Bir “Muhaddis” İnşa Etmek: ʿAbdulḳādir el-Ḳuraşī’nin (ö.775/1373) Ebū Ḥanīfe Biyografisinin Tahlili
Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
https://doi.org/10.33227/auifd.989333
- Makale Dosyaları
İlahiyat Tetkikleri Dergisi Creative Commons Alıntı-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.