İlahiyat Akademi

Öz

Tefsir alanındaki lisansüstü eğitimin üst düzey çalışmaları olarak bilinen doktora tezlerinde araştırma yöntemlerinin kullanılması meselesi tartışma konusu haline gelmiştir. Diğer sosyal bilimlerle mukayese edildiğinde tefsir alanında ihtisas yapanların araştırma yöntemlerinden yeterince istifade etmediği ileri sürülmektedir. Sadece tefsir değil genel olarak Temel İslam Bilimleri’nin her bir alanı, araştırma yöntem ve tekniklerinin kullanılması açısından sorunlu görülmektedir. Bu araştırmada 2018-2021 yılları arasındaki tefsir doktora tezlerinin yöntem açısından durumu ortaya koyulmaktadır. Araştırmada YÖKTEZ veri tabanından tefsir anabilim dalında tamamlanmış 116 doktora tezi örneklem olarak incelenmektedir. Böylelikle tefsir tezlerinde kullanılan yöntemlerin ve geliştirilmeyi bekleyen hususların ortaya çıkarılması amaçlanmaktadır. Araştırmada veri toplamak için tezlerin yöntem bölümlerinin incelendiği kapsamlı bir form oluşturulmuştur. Tefsir doktora tezlerini inceleme sürecinde ise betimsel inceleme ve kesitsel tarama yöntemi kullanılmıştır. Öncelikle araştırmada incelenen tezlerin betimsel durumu ortaya koyulmaktadır. Bu minvalde öne çıkan üniversitelere, öğrencilerin yerli veya yabancı olmasına ve danışmanların unvanlarına işaret edilmektedir. Ardından tefsir tezlerinin yöntem kısımları bilimsel araştırmanın temel unsurları açısından ele alınmaktadır. Bu bağlamda tefsir doktora tezlerinde problem, konu, amaç, önem ve sınırlılıklar tez inceleme formundan elde edilen sonuçlara göre istatiksel olarak analiz edilmektedir. Araştırma problemi kısmında temel araştırma sorusu ve alt araştırma sorularının bulunması esas alınmıştır. Bununla birlikte amaç, önem ve sınırlılıklar hakkındaki eksiklikler üzerinde durulmaktadır. Ayrıca bilimsel araştırmanın temel unsurları kapsamında tezlerde literatür değerlendirmesi, evren ve örneklemin belirtilmesi incelenmektedir. Bu aşamada literatüre hiç temas etmeyen ya da kaynakları zikredip değerlendirme yapmayan çalışmalar ayrı ayrı analiz edilmektedir. Kaynakları zikretmesine rağmen literatür değerlendirmesi yapmayan tezler “kısmen” başlığında değerlendirilmektedir. Son olarak ilgili tezler araştırma yöntem ve tekniklerine göre ele alınmaktadır. Doktora tezleri tahlil edilirken tez inceleme formundan elde edilen bulgulara göre araştırma yöntemlerinin belirtilip belirtilmemesine temas edilmektedir. Söz konusu tezlerde kullanılan yöntemler döküman inceleme, gözlem, literatür tarama, betimsel analiz, içerik analizi, söylem analizi, tarihi araştırma, mukayese, nitel, nicel, karma ve teorik/uygulamalı yöntemler gibi başlıklarda değerlendirilmektedir. Bunların yanı sıra etimolojik inceleme, dilbilimsel tefsir, belagat, konulu tefsir, edebi tefsir, bilimsel tefsir, tahkik ve semantik gibi diğer yöntemlere de dikkat çekilmektedir. Bu yöntemeler genel olarak sosyal bilimlerde kullanılmadığından söz konusu yöntemler “diğer” başlığı kapsamında ele alınmaktadır. Nihayetinde tefsir doktora tezleri yöntemlerle ilgili sorunların yanı sıra veri toplama ve veri çözümleme teknikleri açısından değerlendirilmektedir. Bununla birlikte tezlerin geliştirilmesine yönelik öneriler sunulmaktadır. Veri toplama teknikleri kapsamında doktora tezleri tez inceleme formunda anket, başarı testi, döküman inceleme formu, literatür tarama ve ölçek gibi teknikler açısından değerlendirilmektedir. Veri çözümleme hususunda doktora tezleri anova, betimsel analiz, frekans/yüzde, ki-kare, korelasyon, t-testi ve Tukey gibi teknikler açısından değerlendirmeler yapılmaktadır. Veri toplama teknikleri hususunda tefsir doktora tezlerinde en çok kullanılan teknikler ile hiç kullanılmayan teknikler tespit edilmektedir. Veri çözümleme tekniklerinde de tefsir doktora tezlerinde kullanılmamış olmasına rağmen istifade edilebileceği öngörülen tekniklere özel olarak işaret edilmektedir. Nihayetinde tefsir doktora tezlerinin mevcut durumu belirli örnekler açısından ortaya koyulurken tezlerin durumlarındaki eksikliklerin telafisi ve tezlerin geliştirilmesine yönelik öneriler sunulmaktadır.