Abu Nasr Muhammad b. Sahl (d. 388/998) and the First Manifestations of the Interaction between Hanafism and Mu'tazila in Khorasan
Öz
This
study examines the first examples of the Hanafite-Mu'tazilite interaction in
Khorasan on the principle of deepening on individuals. For this reason,
individual examples are emphasized rather than the general situation of the
period. Abu Nasr Muhammad b. Sahl (d. 388/998) is chosen as a sample in order
to understand the first manifestations of this situation in the region. Abu
Nasr Muhammad b. Sahl, one of the first manifestations of Hanafite-Mu'tazilite
interaction outside Iraq, has an important scholarly influence in Khorasan and
the Iraq and is considered in the Mu'tazilite biographical works among the fuqaha
who adopted the idea of i'tizal. Abu Nasr, who conducted the sessions of
knowledge in Nishabur region for a long time, was influential in the scholarly
life of some individuals who came to prominence and became the teachers of
Jushami and he was complimented by these individuals. He is also known to
Hanafite-Mu'tazilite persons in Iraq, and it is reported that individuals in
Iraqi Hanafism, such as Abu Abdullah al-Saymari and Abu'l-Qasim al-Tannukhi,
learned from him. It is remarkable for the Hanafite-Mutazilite identity of Abu
Nasr that he took part in the sessions of the vizier Sahib b. Abbad (d.385 /
995) who acted in favor of Mutazilites in the Buwayhid period and that he is
recorded to have taken Office in the Samanid period. For this reason, it is aimed,
by investigating the scholarly and political grounds that developed around Sahl
Abu Nasr Muhammad b. Sahl, to show the first manifestations of the Hanafite and
Mu'tazilite interaction in Khorasan.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Akoğlu, M. (2008). Büveyhîler Döneminde Mu'tezile. Ankara: İlâhiyât.
- Alibekiroğlu, F. (2018). Tarihsel Süreçte Hanefîlik Mu'tezile İlişkisi. Yayımlanmamış Doktora tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
- Aydınlı, O. (2018). Doğuşundan Büyük Selçuklulara Mu'tezile Ekolü Tarihi ve Öğretisi. İstanbul: Endülüs.
- Başoğlu, T. (2009). “Saymerî, Hüseyin b. Ali”. İçinde DİA (C.36). İstanbul: TDV yay.
- Bebek A. (2001). “Kâ’bî”. İçinde DİA (C.24). İstanbul: TDV yay.
- Cüşemî. E.S. Uyûnu’l-Mesâil. Mektebetu’l-Bedir. Abdullah el-Vecîh Koleksiyonu.
- Cüşemî. E.S. (1986). “Şerhu’l-Uyûn”. Fadlu’l-İtizâl ve Tabakâtu’l-Mu’tezile. (Tahk. Fuad Seyyîd). Tunus: Dâru’t-Tunusiyye.
- Hâkim en-Nîsâbûrî. E.A. Târîhu Nîsâbur Telhîsu Ahmed b. Muhammed b. Hasan b. Ahmed el-Ma’rûf. Tahran: Kitâbhane İbn Sinâ.
- Hatîb el-Bağdâd. E.A. (2001). Târihu Bağdâd. thk.Beşşâr Avvâd Ma’rûf. Beyrut: Dâru’l-Garb el-İslâmî.
- İbn Yahyâ el-Bâsegânî. Şerhu Cümelü Usûlu’d-Din. Süleymaniye Ktp. Şehid Ali Paşa, no. 1648/2.
- İbn Murtazî, A.A. (1987). Tabakâtu’l-Mu'tezile. (Thk. S.D. Wilzer), Beyrut.İbnü’n-Nedîm. E.F. (1971). el-Fihrist. (Tahk. Rızâ Teceddüd). Tahran: Marvi Ofset.
- Kâdî Abdülcebbâr. A.A. (1986). Fadlu’l-İ’tizâl ve Tabakâtu’l-Mu’tezile. (Tahk. Fuad Seyyid). Tunus: Dâru’t-Tunusiyye.
- Kandemir, Y. (1995). “Ebü’l-Abbas, Esam”. İçinde DİA (C.11). İstanbul: TDV yay.
- Kefevî, M.S. Ketâibu’l-A’lâmi’l-Ahyâr. Meclis-i Şûrâyı Millî. nr. 1385.
- Kureşî, E.M. (1993). el-Cevâhiru’l-Mudiyye fî Tabakâti’l-Hanefîyye. (Tahk. Abdulfettah Muhammed el-Hulv). Kahire: Hicr Li’t-Tıbaa ve’n-Neşr.
- Kutlu, S. (2012). Tarihsel Din Söylemleri Üzerine Zihniyet Çözümlemeleri, Ankara: Otto.
- Koloğlu, O. (2010). Mu'tezile’nin Felsefe Eleştirisi Harezmli Mu'tezilî İbnü’l-Melâhimî’nin Felsefeye Reddiyesi. Bursa: Emin yay.
- Leknevî, A. (1324). Fevâidu’l-Behiyye fi Terâcimi’l-Hanefiyye. (Tahk. M. Bedreddin Ebû Firâs). Kahire: Dâru’l-Mektebi’l-İslâmî.
- Madelung, W.(2011). “Maturidiliğin Yayılışı ve Türkler”. İmam Mâturîdi ve Maturidilik (ss.325-391) içinde. (Çev. Muzaffer Tan). (Ed. Sönmez Kutlu). Ankara: Otto.
- Makdisî, M.A. (1906). Ahsenü’t-Tekâsim. Leiden: Brill.
- Müeyyed Billah, İ.K. (2001). Tabakatu’z-Zeydiyyeti’l-Kübra (Bulugu’l-Murad ila Ma’rifeti’l-İsnad). (Tahk. Abdüsselam b. Abbas el-Vecih). Amman: Müessesetü’l-İmam Zeyd b. Ali es-Sakafî.
- Öz, M. (2001). “Tenûhî, Ali b. Muhassin”. İçinde DİA (C.40). İstanbul: TDV yay.
- Özen, Ş. (2003). “IV. (X.) Yüzyılda Mâveraünnehir’de Ehl-i Sünnet-Mu'tezile Mücadelesi ve Bir Ehl-i Sünnet Beyânnamesi”. İslam Araştırmaları Dergisi, 9, 49-85.
- Saymerî, E.A. (1974). Ahbâru Ebî Hanîfe ve Ashâbihî. Beyrut: Dâru’l-Mektebeti’l-Arabî.
- Şirâzi, E.A. Tabakâtu’l-Fukahâ. (Tahk. İhsan Abbas). Beyrut; Dârü’r-Raid el-Arabî.
- Zehebî, E.A. (1983). Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ. (Tahk. Şuayb el-Arnavût, Ali Ebû Zeyd). Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
- Zehebî, E.A. (1988). Târihu’l-İslam. (Tahk. Ömer Abdusselam Tedmürî). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî. Yıldırım, R. (2012). Mutezîle’nin Kelamî Polemikleri Hakim el-Cüşemî Örneği. İstanbul: İşaret yay.
Ebû Nasr Muhammed b. Sehl (ö.388/998) ve Horasan’da Hanefîlik-Mu'tezile Etkileşiminin İlk Tezahürleri
Öz
Bu
çalışma, Horasan’daki Hanefîlik-Mu'tezile etkileşiminin ilk örneklerini
şahıslar üzerinde derinleşme prensibi ekseninde ele almaktadır. Bunun için de
dönemin genel yapısından ziyade bireysel örnekler üzerinde durulmuştur. Ebû
Nasr Muhammed b. Sehl (ö.388/998), bu
yapının bölgedeki ilk tezahürlerini anlayabilmek için örneklem olarak
seçilmiştir. Hanefîlik-Mu'tezile etkileşimin Irak dışındaki ilk tezahürlerinden
biri olan Ebû Nasr Muhammed b. Sehl Horasan’da ve Irak bölgesinde önemli bir
ilmî nüfuza sahip olup, Mu'tezilî tabakatlarda i'tizâl fikrini benimseyen
fukaha içerisinde sayılmaktadır. Uzun müddet Nişabur bölgesinde eğitim
meclislerini yönlendiren Ebû Nasr, burada mütekellim kimlikleri öne çıkan ve
Cüşemî’nin de hocası konumunda olan bazı şahısların ilim hayatında etkili olmuş
ve bu şahıslar tarafından iltifata tabi tutulmuştur. Ayrıca o Irak’taki
Hanefî-Mu'tezilî şahıslar nezdinde de tanınmakta, Ebû Abdullah es-Saymerî ve
Ebû’l-Kâsım et-Tenûhî gibi Irak Hanefîliği içerisindeki şahısların ondan ilim
tahsil ettiği rivayet edilmektedir. Ebû Nasr’ın Büveyhiler döneminde Mu'tezilî
şahıslar lehine uygulamalarda bulunan vezir Sahib b. Abbad’ın (ö.385/995)
meclislerinde yer alması ve Samanîler döneminde görev aldığının kaydedilmesi de
Hanefî-Mu'tezilî kimliği açısından dikkat çekicidir. Bu sebeple Ebû Nasr
Muhammed b. Sehl’in etrafında gelişen ilmî, siyasî zeminin araştırılması ile
Hanefîlik-Mu'tezile etkileşiminin Horasan’daki ilk tezahürlerin aydınlatılması
amaçlanmaktadır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Akoğlu, M. (2008). Büveyhîler Döneminde Mu'tezile. Ankara: İlâhiyât.
- Alibekiroğlu, F. (2018). Tarihsel Süreçte Hanefîlik Mu'tezile İlişkisi. Yayımlanmamış Doktora tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
- Aydınlı, O. (2018). Doğuşundan Büyük Selçuklulara Mu'tezile Ekolü Tarihi ve Öğretisi. İstanbul: Endülüs.
- Başoğlu, T. (2009). “Saymerî, Hüseyin b. Ali”. İçinde DİA (C.36). İstanbul: TDV yay.
- Bebek A. (2001). “Kâ’bî”. İçinde DİA (C.24). İstanbul: TDV yay.
- Cüşemî. E.S. Uyûnu’l-Mesâil. Mektebetu’l-Bedir. Abdullah el-Vecîh Koleksiyonu.
- Cüşemî. E.S. (1986). “Şerhu’l-Uyûn”. Fadlu’l-İtizâl ve Tabakâtu’l-Mu’tezile. (Tahk. Fuad Seyyîd). Tunus: Dâru’t-Tunusiyye.
- Hâkim en-Nîsâbûrî. E.A. Târîhu Nîsâbur Telhîsu Ahmed b. Muhammed b. Hasan b. Ahmed el-Ma’rûf. Tahran: Kitâbhane İbn Sinâ.
- Hatîb el-Bağdâd. E.A. (2001). Târihu Bağdâd. thk.Beşşâr Avvâd Ma’rûf. Beyrut: Dâru’l-Garb el-İslâmî.
- İbn Yahyâ el-Bâsegânî. Şerhu Cümelü Usûlu’d-Din. Süleymaniye Ktp. Şehid Ali Paşa, no. 1648/2.
- İbn Murtazî, A.A. (1987). Tabakâtu’l-Mu'tezile. (Thk. S.D. Wilzer), Beyrut.İbnü’n-Nedîm. E.F. (1971). el-Fihrist. (Tahk. Rızâ Teceddüd). Tahran: Marvi Ofset.
- Kâdî Abdülcebbâr. A.A. (1986). Fadlu’l-İ’tizâl ve Tabakâtu’l-Mu’tezile. (Tahk. Fuad Seyyid). Tunus: Dâru’t-Tunusiyye.
- Kandemir, Y. (1995). “Ebü’l-Abbas, Esam”. İçinde DİA (C.11). İstanbul: TDV yay.
- Kefevî, M.S. Ketâibu’l-A’lâmi’l-Ahyâr. Meclis-i Şûrâyı Millî. nr. 1385.
- Kureşî, E.M. (1993). el-Cevâhiru’l-Mudiyye fî Tabakâti’l-Hanefîyye. (Tahk. Abdulfettah Muhammed el-Hulv). Kahire: Hicr Li’t-Tıbaa ve’n-Neşr.
- Kutlu, S. (2012). Tarihsel Din Söylemleri Üzerine Zihniyet Çözümlemeleri, Ankara: Otto.
- Koloğlu, O. (2010). Mu'tezile’nin Felsefe Eleştirisi Harezmli Mu'tezilî İbnü’l-Melâhimî’nin Felsefeye Reddiyesi. Bursa: Emin yay.
- Leknevî, A. (1324). Fevâidu’l-Behiyye fi Terâcimi’l-Hanefiyye. (Tahk. M. Bedreddin Ebû Firâs). Kahire: Dâru’l-Mektebi’l-İslâmî.
- Madelung, W.(2011). “Maturidiliğin Yayılışı ve Türkler”. İmam Mâturîdi ve Maturidilik (ss.325-391) içinde. (Çev. Muzaffer Tan). (Ed. Sönmez Kutlu). Ankara: Otto.
- Makdisî, M.A. (1906). Ahsenü’t-Tekâsim. Leiden: Brill.
- Müeyyed Billah, İ.K. (2001). Tabakatu’z-Zeydiyyeti’l-Kübra (Bulugu’l-Murad ila Ma’rifeti’l-İsnad). (Tahk. Abdüsselam b. Abbas el-Vecih). Amman: Müessesetü’l-İmam Zeyd b. Ali es-Sakafî.
- Öz, M. (2001). “Tenûhî, Ali b. Muhassin”. İçinde DİA (C.40). İstanbul: TDV yay.
- Özen, Ş. (2003). “IV. (X.) Yüzyılda Mâveraünnehir’de Ehl-i Sünnet-Mu'tezile Mücadelesi ve Bir Ehl-i Sünnet Beyânnamesi”. İslam Araştırmaları Dergisi, 9, 49-85.
- Saymerî, E.A. (1974). Ahbâru Ebî Hanîfe ve Ashâbihî. Beyrut: Dâru’l-Mektebeti’l-Arabî.
- Şirâzi, E.A. Tabakâtu’l-Fukahâ. (Tahk. İhsan Abbas). Beyrut; Dârü’r-Raid el-Arabî.
- Zehebî, E.A. (1983). Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ. (Tahk. Şuayb el-Arnavût, Ali Ebû Zeyd). Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
- Zehebî, E.A. (1988). Târihu’l-İslam. (Tahk. Ömer Abdusselam Tedmürî). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî. Yıldırım, R. (2012). Mutezîle’nin Kelamî Polemikleri Hakim el-Cüşemî Örneği. İstanbul: İşaret yay.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 9 Aralık 2019 |
| Kabul Tarihi | 19 Ekim 2019 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2019 Güz |
- Makale Dosyaları
IBAD Sosyal Bilimler Dergisi / IBAD Journal of Social Sciences