Öz
اختلف علماء السنة والشيعة على مدى
التاريخ في بعض المسائل، ومسألة مسح أو غسل الرجلين من تلك المسائل التي اختلفوا فيها،
ويرجع سبب هذا الاختلاف إلى اختلاف القراءات في آية الوضوء وإلى الأحاديث المتعلقة
بالمسح أو الغسل، وهذا البحث مُعدّ لدراسة الأحاديث المتعلقة بالمسح، إذ إن قضية
غسل القدمين في الوضوء كانت موضوعا للعديد من الأبحاث الفقهية أو بحوث التفسير،
ولكني لم أقف على دراسة متعلقة بصحة أحاديث مسح أو غسل القدمين. لذلك سنحاول في
البحث أن نصل إلى الترجيح بين الأقوال من خلال دراسة الأحاديث المتعلقة بمسح
القدمين سنداً ومتناً، أما الأحاديث المتعلقة بغسلهما فسيكتفي الباحث بالإشارة
إليها.
من المعلوم أن وضوء النبي صلي الله على
وسلم قد وردت تفاصيله في كتب الحديث، فقد نقل الصحابة وضوء النبي بأدق التفاصيل،
ومما لا شك فيه أن القدم قد ذكرت في آية الوضوء، ولكن لم يتفق السنة والشيعة في
كيفية طهورها، ومن الضروري الكشف عن المراد في الآية هل المراد غسلها أم مسحها،
وذلك من خلال الأحاديث المروية في هذا الباب والتي أدت إلى نزاع عميق بين السنة
والشيعة، وهذا البحث يُراد منه أن يضيف جوابا يملأ الفجوة العلمية المذكورة بينهما
مع البعد المتعلق بالفقه والتفسير، وسيحاول الباحث أن يبين أرجح القولين _الغسل أم
المسح_ من خلال السنة النبوية.
ومن الكلمات المهمة في هذا البحث: كلمة
الكعب، والسنة والشيعة أعطوا الكعب معان مختلفة ثم شرحوا الآية والأحاديث وفقا
لهذه المعاني، لذلك فإن للوقوف على المعنى الصحيح للكعب أهمية كبيرة لتأثير ذلك في
آلية بحث الموضوع. وعلماء السنة لم يُعلُّوا أحاديث غسل الرجلين ولكنهم جرحوا
أحاديث المسح وضعفوها، وهذا ظاهر في كتبهم، وكذلك علماء الشيعة أعلوا أحاديث
الغسل. وسنبين في ثنايا البحث كل الانتقادات والآراء مع ترجيح القول الصائب الصحيح
في المسألة.
وللوصول
إلى النتائج الموضوعية من خلال دراسة الأحاديث قام الباحث بدراسة سند الحديث مبينا
المجروحين منهم والثقات المختلف في توثيقهم والمتفق على ذلك.
وقد
ضم هذا البحث سبعة عشر حديثا متعلقا بالمسح على الرجلين؛ اثنان منها رويا من غير
سند، وثلاثة منها منقطعة، وأربعة منها ضعيفة، وحديثان لهما درجة حسن الإسناد، وستة
منها صحيحة السند.
أما
الأحاديث الصحيحة الستة رويت عن عثمان وعلي وابن عمر رضي الله عنهم ولكن لا علاقة
لها بمسح القدمين. والحديث الصحيح الذي رواه تميم بن غزية الانصاري فيه أنه رأى رسول الله صلى الله عليه وسلم توضأ ومسح بالماء على لحيته
ورجليه.
أما الأحاديث الحسنة فقد رويت عن رفاعة بن رافع وأوس بن أوس الثقفي؛
أما رواية أوس بن أوس الثقفي فهي محتملة وليست قطعية الدلالة على أن النبي صلي
الله عليه وسلم مسح على نعليه أو مسح على قدميه، وأما رواية رفاعة بن رافع فغير
واضح فيها المعطوف عليه؛ هل عطف الأرجل على الأيدي أم على الرأس.
وفي
مبحث دلالة آية الوضوء على الغسل أو المسح درسنا اختلاف القراءات في الآية وأدلة
من رجح قراءة النصب أو الجر من جهة اللغة العربية.
الأحاديث المتعلقة بغسل الرجلين في الوضوء وردت عن واحد وخمسين
صحابيا، سبعة وعشرين منها في الكتب الستة. وأحاديث الغسل التي نقلت عن جمع كبير من
الأصحاب صحيحة عند علماء السنة وبلغت مبلغ التواتر عند بعضهم، وقال علماء السنة
بوجوب غسل الرجلين مستدلين بالأحاديث الصحيحة المتعلقة بالغسل.
عندما قارننا أحاديث الغسل بأحاديث المسح رأينا أن أحاديث الغسل قد
رويت عن جمع كبير من الأصحاب وتلقتها الأمة بالقبول والصحة سندا ومتنا. وعلى ذلك
فيترجح لدى الباحث أن أحاديث الغسل أصح من أحاديث المسح.
وردت الأحاديث التي تفيد أن
النبي صلي الله عليه وسلم مسح على قدميه عن عشرة من الصحابة، ولكن سبعة منهم رووا
أن النبي صلي الله عليه وسلم غسل قدميه في الوضوء أيضا. والأحاديث الثلاثة الأخرى
المتعلقة بالمسح نقلت عن رفاعة بن رافع وأوس بن أوس الثقفي وعن
تميم بن غزية الانصاري؛ أما حديث أوس فهو متعلق بالمسح على النعلين وليس على
القدمين، وأما حديث رفاعة فغير واضح فيه هل عطف الأرجل
على الأيدي أم علي الرأس، وأما رواية تميم فانه رأي النبي يمسح على لحيته ورجليه.
نعم
إن الأحاديث الثلاثة المتعلقة بالمسح هي أحاديث صحيحة أو حسنة من حيث الاسناد،
ولكنها ليست قطعية الدلالة في المسح، ولو ثبت ذلك لتمكنا من الوصول الي الترجيح
بين الغسل والمسح، ولكن تحذير النبي صلي الله علي وسلم لرجل تَرَكَ مَوْضِعَ
ظُفُرٍ عَلَى قَدَمِهِ قائلا له: "ارْجِعْ فَأَحْسِنْ وُضُوءَكَ" ولعدم
وضوح دلالة الأحاديث على المسح رجحنا تأويل الغسل في الأحاديث لكونه أصح وأبين،
ومن ذلك كله يتضح أن أحاديث الغسل صحيحة وهي تدل على الغسل قطعا.
رجح الشيعة قراءة الجر، ورجح أهل السنة قراءة النصب وفسروا القراءة
الأخرى وفقا لآرائهم، واستطاعوا ان يجدوا في اللغة العربية أدلة كافية دالة على ما
ذهبوا إليه.
قراءة النصب والجر قراءة متواترة لذلك يجب قبولهما وإن اختلف في
تأويلها. ومع ذلك اتُهم من يؤول قراءة النصب أو الجر وفقا لرأيه بالتعصب لمذهبه،
ولذلك كله يجب علينا مراجعة السنة لترجيح القراءة.
وقد اتضح من خلال هذا البحث أن أحاديث الغسل صحيحة، ومما يؤيد هذا
الرأي أن مذاهب أهل السنة بأجمعهم وعلى رأسهم أهل الحديث يقولون بوجوب غسل
الرجلين، وبالتالي فان أحاديث الغسل التي سيقت دليلا في المراجع صحيحة. وقد أثبتنا
أن بعض الأحاديث المتعلقة بالمسح ليس لديها علاقة بالمسح على الرجلين، وأما
الأحاديث الأخرى المتعلقة بالمسح وإن كانت صحيحة أو حسنة الإسناد لكنها لا تدل على
المسح دلالة واضحة.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Abdurrezzâk b. Hemmâm, Ebû Bekir es-San’ânî. el Mûsânnef. Nşr. Habîbürrahman el Azâmî. 11 Cilt. Beyrut: 1983.
- Ahmed b. Hanbel. Müsned. Nşr. Şuayb Arnavud. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
- Ahmed el-Advî, Safâü’d-Davvî Ahmed el-Advî. İhdâü’d-dîbâce şerhü süneni İbn Mâce. Nşr. Mektebetu Dâri’l-Yakin, 5 Cilt. Bahreyn: 2001.
- Alûsî, Şihabuddin Seyyid Mahmud Ebu’l Fadl Âlusî. Rûhu’l-meânî fi tefsiri’l-Kur’âni’l-azîm ve’s-Seb’i’l-Mesânî. 15 Cilt. Beyrut: 1987.
- Ateş, Süleyman. “Kur'ân ve Sünnetin ışığında abdestte ayakları mesh etme veya yıkamanın hükmü”, İslami Araştırmalar. 3/4, (1989): 188-193.
- Aynî, Bedreddîn. Umdetü’l-kārî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 19 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
- Azîmâbâdî, Ebû Tayyib Muhammed Şemsülhak Azîmabâdî. Avnü’l-Ma’bûd şerhu süneni Ebî Dâvûd. Nşr. Abdurrahman Muhammed Osman. 14 Cilt. Beyrut: 1968.
- Bâcî, Süleyman b. Halef. et-Ta’dil ve’t-tecrîh limen harrece lehu’l-Buhârî fi’l-Câmi’s-Sahîh. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Livâ, 1986.
- Beydâvî, Nasıruddin Ebu Said Abdullah b. Ömer b. Muhammed el-Beydavî. Envaru’t- tenzîl ve esraru’t- te’vîl. 2 Cilt. Beyrut: Daru’l- Kütübi’l- İlmiye, 2003.
- Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Huseyin. es-Sünenü’l-kübrâ. Nşr. Muhammed Abdulkadir. 11 Cilt. Beyrut: 1994.
- Bezzâr, Ebû Bekir Ahmed b. Amr el-Basrî, Müsned. Nşr. Ali b. Nâfi eş-Şuhûd. 14 Cilt. Beyrut: ts.
- Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, et-Târîhü’l-kebîr. Nşr. es-Seyyid Hâşim en-Nedvî. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
- Dârekutnî, Ebu’l Hasan Ali b. Ömer b. Ahmed, Sünen. Nşr. Abdullah Haşim Yemânî. 4 Cilt. Medine: 1996.
- Ebû Nuaym el-İsbahânî. Ma’riftü’s-sahâbe. Nşr. Adil b. Yusuf Ğazâlî. 7 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1998.
- Ertürk, Mustafa. Hadis çözümlemeleri. İstanbul: İFAV Yayınları, 2004.
- İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî el-İstîâb fî ma’rifeti’l- ashâb. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1992.
- İbn Adiyy, Abdullah b. Adiy b. Abdullah b. Muhammed Ebû Muhammed, el Kâmil fî Duafâi’r-Ricâl. Nşr. Yahya Muhtar. 7 Cilt. Beyrut: 1988.
- İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed. Musannef. 26 Cilt. Cidde: Dâru’l-Kıble, 2006.
- İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris. el-Cerh ve't-ta’dîl. 9 Cilt. Beyrut: 1952.
- İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Hacer Ebü’l-Fadl el-Askalânî. Tehzîbü’t-tehzîb. 12 Cilt. Beyrut, 1984.
- İbn Hacer, Takrîbü’t-tehzîb. Nşr. Muhammed Avvâme. Haleb: 1986.
- İbn Hacer, el- İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1412.
- İbn Hacer, Tabkātü’l-müdellisîn, Amman: 1983.
- İbn Hibbân, Muhammed b. Hıbbân b. Ahmed Ebû Hâtim el-Büstî, es-Sikât. Nşr. Seyyid Şerefeddin Ahmed. 9 Cilt. Beyrut: Dârül-Fikr, 1975.
- İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk b. Huzeyme es-Sülemî en-Nîsâbûrî. Sahîh. Nşr. Mustafa A’zamî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1970.
- İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd. Sünen, Nşr. Şuayb Arnavud. Beyrut: Dâru Risâleti’l-Âlemiyye, 2001.
- İbn Maîn, Ebû Zekeriyyâ Yahya b. Maîn, Tarihü İbn Maîn. Nşr. Ahmed Muhammed Nur. 4 Cilt. Beyrut: 1979.
- İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa'd b. Meni' ez-Zührî. et-Tabakātü’l kübrâ. 8 Cilt. Beyrut: ts.
- İbn Şahin, Ömer b. Ahmed Ebû Hafs el-Vâiz. Tarihü esmai’s-sikât. Nşr. Subhî es-Sâmeraî. Beyrut: 1984.
- İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. ed-Duafâ ve’l-metrûkîn. Nşr. Abdullah el-Kâdî. 4 Cilt: Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
- İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. Üsdü’l-gābe fî ma’rifeti’s-sahâbe. Nşr. Adil Ahmed Abdulmevcûd. Beyrut: 1994.
- Iclî, Ebü'l-Hasan Ahmed b. Abdullah b. Sâlih. Ma'rifetü's-sikât. Nşr. Abdülalim Abdülazim Bestevî. 2 Cilt. Medine: 1985.
- Kaya, Remzi. “Kıraat açısından abdest âyeti”. Uludağ Ünv. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5/5. (1993): 257.
- Kirâcikî, Ebû Feth Muhammed b. Ali. el Kavlü’l mübîn an vucûbi meshi’l kademeyn. Nşr. Ali Mûsâ Ka’bi. Tahran: ts.
- Kettânî, Ebû Abdullah Ca’fer el-Hasenî. Nazmü’l mütenâsır min’el-ehâdîsi’l-Mütevâtir. Beyrut: 1987.
- Kocabaş, Savaş. “Ka’b kelimesinin İslâm Hukukundaki kullanı ve abdest âyetindeki anlamı”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi. 24. (2014): 371/392.
- Kuleynî, el-Kâfî. 7 Cilt. Tahran: Dârü’l Kütübi’l İslâmiyye, 1365.
- Mizzî, Ebü'l-Haccâc Cemaleddîn Yusuf b. Abdurrahman b. Yusuf, Tehzîbü’l-kemâl fi esmâi’r-ricâl. Nşr. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 35 Cilt. Beyrut: 1980.
- Mubârekfûrî, Muhammed b. Abdurrahman b. Abdurrahim. Tuhfetü’l-ahvezî. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l Kütübi’l- İlmiyye, ts.
- Muhammed b. Abdulğanî el-Bağdâdî. et-Takyîd li ma’rifeti ruvvâti’s-sünen ve’l-mesânîd. Nşr. Kemal Yusuf Hût. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1408.
- Muhammed Yusuf Sâlih. Sübülü’l-hedyi ve’r-raşâd. Nşr. Âdil Ahmed Abdulmevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1993.
- Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürrauf b. Tacilarifin b. Ali Münâvî. Feyzü'l-kadîr şerhü'l -Câmii's-Sağîr. Nşr. Hamdi ed-Demirdaş. 6 Cilt. Mekke: 1998.
- Nenevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref b. Nuri Nevevi. el-Mecmu’ şerhu’l-Mühezzeb li’ş-Şirâzî. Nşr. Muhammed Necib Mutî. 20 Cilt. Riyad: 2003.
- Okçu, Abdulmecit. “Taberî tefsirinde abdest ayetinin yorumu ve Taberî’nin konuyla ilgili görüşleri üzerine bazı mülahazalar”. Atatürk Ünv. İlahiyat Fak. Dergisi. 19, (2003): 219/248.
- Râvendî, Kutbuddîn. Fıkhü’l Kur’ân. Nşr. Mektebetü Ayet’il Marâşî. 3 Cilt. Tahran: 1405.
- Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu’cemü’l kebîr. Nşr. Hamdi b. Abdulmecid. 20 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l ulûm, 1983.
- Seharenfûrî, Halîl Ahmed. Bezlü'l mechûd. Nşr. Muhammed Zekeriyâ b. Yahyâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1996.
- Suyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekir. el-Hasâisü’l-kübrâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1985.
- Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed. Şerhü meâni’l âsâr. 4 Cilt. Kahire: 1968.
- Tûsî, eş-Şeyh Tûsî. Tehzîbü’l Ahkâm. 10 Cilt. Tahran: Dârü’l Kütübü’l İslamiyye, 1365.
- Tûsî, el-İstibsâr. 4 Cilt. Tahran: Dârü’l Kütübi’l Îslâmiyye, 1390.
- Uğur, Mücteba. “ Kur'ân ve Sünnete Göre Abdestte Ayakların Yıkanması”. İslami Araştırmalar. 3/2 (1989) 19/22.
- Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Tezkiretü'l-Huffaz. 4 Cilt. Beyrut: 1992.
- Zehebî, Siyer’i a’lâmi’n-nubelâ, Nşr. Şuayb Arnaut. 25 Cilt. Beyrut: 1981.
- Zehebî, el-Kâşif fi ma'rifeti men lehu rivâye fi'l-Kütübi's-Sitte. Muhammed Avvâme. 2 Cilt. Cidde: 1992.
- Zehebî, Mîzânü'l-i'tidal fi nakdi'r-ricâl. Nşr. Ali Muhammed Muavvad. 6 Cilt. Beyrut: 1995.
- Zehebî, Zikr’ü esmâi men tukullime fîhi ve huve mûsikün. Nşr. Muhammed Şekûr. Beyrut: Mektebetü’l-Menâr, 1986.
Öz
The
scholars of Ahl-al-Sunna and Shiite have been in conflict on various issues.
One of these issues is about the wipe of naked foot. The reason of this
conflict between Ahl-al-Sunna and Shiite sources from two different recitations
of a verse in Surat Al-Ma’idah and different narrations. In this study, hadiths
related to wiping of naked foot were analyzed in terms of document and text and
validity of these hadiths was revealed. The issue of washing feet in wudu has
been a subject to many research in relation to its fiqh and tafsir sides.
However validity assessment of hadiths expressing wipe has not been carried out
yet. In this study a healthy assessment of these hadiths is tried to be done by
including the isnad with the analysis and criticism of the matn. Hadiths
expressing the washing of the feet in wudu is not included in our study’s
subject. Therefore hadiths related to this subject will only be refered
to.
The way
the Prophet performed wudu was widely appeared in the first term hadith
recourses and the companions of the Prophet passed down the way Rasul Allah
performed wudu down to the last detail. It is imperative that what is meant by
narratives about washing/waking which is between the fards of wudu and has
caused a deep dispute between Ahl-al-Sunna and Shia about how it is done is
discovered. To fill the mentioned scientific void, in this study the subject
will be examined in aspect to tafsir and fiqh and it will be discussed whether
the wiping or the washing of the feet in wudu is truer according to Sunnah.
Another
point that must be addressed about washing of the feet in wudu is terms of
ka’b. Ahl-al-Sunna and Shiite gave the word ka’b different meanings and
interpreted the verses and hadiths according to these given meanings. That’s
why the explanation of the term ka’b has a big importance in clarification of
this subject.
As we can see while the scholars of Ahl-al-Sunna
have not criticized the validation of the narrations that express the washing
of the feet, some Shiite have objected to these narrations. Narrations that
indicate wiping of the feet have been criticized by scholars of Ahl-al-Sunna
and according to the expressions with the best intentions they have been
acknowledged as exceptional. With these criticisms during the evaluation of the
matn we will try to tell for certain whether washing of the feet or wiping of
the feet in wudu is more accurate.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Abdurrezzâk b. Hemmâm, Ebû Bekir es-San’ânî. el Mûsânnef. Nşr. Habîbürrahman el Azâmî. 11 Cilt. Beyrut: 1983.
- Ahmed b. Hanbel. Müsned. Nşr. Şuayb Arnavud. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
- Ahmed el-Advî, Safâü’d-Davvî Ahmed el-Advî. İhdâü’d-dîbâce şerhü süneni İbn Mâce. Nşr. Mektebetu Dâri’l-Yakin, 5 Cilt. Bahreyn: 2001.
- Alûsî, Şihabuddin Seyyid Mahmud Ebu’l Fadl Âlusî. Rûhu’l-meânî fi tefsiri’l-Kur’âni’l-azîm ve’s-Seb’i’l-Mesânî. 15 Cilt. Beyrut: 1987.
- Ateş, Süleyman. “Kur'ân ve Sünnetin ışığında abdestte ayakları mesh etme veya yıkamanın hükmü”, İslami Araştırmalar. 3/4, (1989): 188-193.
- Aynî, Bedreddîn. Umdetü’l-kārî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 19 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
- Azîmâbâdî, Ebû Tayyib Muhammed Şemsülhak Azîmabâdî. Avnü’l-Ma’bûd şerhu süneni Ebî Dâvûd. Nşr. Abdurrahman Muhammed Osman. 14 Cilt. Beyrut: 1968.
- Bâcî, Süleyman b. Halef. et-Ta’dil ve’t-tecrîh limen harrece lehu’l-Buhârî fi’l-Câmi’s-Sahîh. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Livâ, 1986.
- Beydâvî, Nasıruddin Ebu Said Abdullah b. Ömer b. Muhammed el-Beydavî. Envaru’t- tenzîl ve esraru’t- te’vîl. 2 Cilt. Beyrut: Daru’l- Kütübi’l- İlmiye, 2003.
- Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Huseyin. es-Sünenü’l-kübrâ. Nşr. Muhammed Abdulkadir. 11 Cilt. Beyrut: 1994.
- Bezzâr, Ebû Bekir Ahmed b. Amr el-Basrî, Müsned. Nşr. Ali b. Nâfi eş-Şuhûd. 14 Cilt. Beyrut: ts.
- Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, et-Târîhü’l-kebîr. Nşr. es-Seyyid Hâşim en-Nedvî. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
- Dârekutnî, Ebu’l Hasan Ali b. Ömer b. Ahmed, Sünen. Nşr. Abdullah Haşim Yemânî. 4 Cilt. Medine: 1996.
- Ebû Nuaym el-İsbahânî. Ma’riftü’s-sahâbe. Nşr. Adil b. Yusuf Ğazâlî. 7 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1998.
- Ertürk, Mustafa. Hadis çözümlemeleri. İstanbul: İFAV Yayınları, 2004.
- İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî el-İstîâb fî ma’rifeti’l- ashâb. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1992.
- İbn Adiyy, Abdullah b. Adiy b. Abdullah b. Muhammed Ebû Muhammed, el Kâmil fî Duafâi’r-Ricâl. Nşr. Yahya Muhtar. 7 Cilt. Beyrut: 1988.
- İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed. Musannef. 26 Cilt. Cidde: Dâru’l-Kıble, 2006.
- İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris. el-Cerh ve't-ta’dîl. 9 Cilt. Beyrut: 1952.
- İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Hacer Ebü’l-Fadl el-Askalânî. Tehzîbü’t-tehzîb. 12 Cilt. Beyrut, 1984.
- İbn Hacer, Takrîbü’t-tehzîb. Nşr. Muhammed Avvâme. Haleb: 1986.
- İbn Hacer, el- İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1412.
- İbn Hacer, Tabkātü’l-müdellisîn, Amman: 1983.
- İbn Hibbân, Muhammed b. Hıbbân b. Ahmed Ebû Hâtim el-Büstî, es-Sikât. Nşr. Seyyid Şerefeddin Ahmed. 9 Cilt. Beyrut: Dârül-Fikr, 1975.
- İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk b. Huzeyme es-Sülemî en-Nîsâbûrî. Sahîh. Nşr. Mustafa A’zamî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1970.
- İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd. Sünen, Nşr. Şuayb Arnavud. Beyrut: Dâru Risâleti’l-Âlemiyye, 2001.
- İbn Maîn, Ebû Zekeriyyâ Yahya b. Maîn, Tarihü İbn Maîn. Nşr. Ahmed Muhammed Nur. 4 Cilt. Beyrut: 1979.
- İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa'd b. Meni' ez-Zührî. et-Tabakātü’l kübrâ. 8 Cilt. Beyrut: ts.
- İbn Şahin, Ömer b. Ahmed Ebû Hafs el-Vâiz. Tarihü esmai’s-sikât. Nşr. Subhî es-Sâmeraî. Beyrut: 1984.
- İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. ed-Duafâ ve’l-metrûkîn. Nşr. Abdullah el-Kâdî. 4 Cilt: Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
- İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. Üsdü’l-gābe fî ma’rifeti’s-sahâbe. Nşr. Adil Ahmed Abdulmevcûd. Beyrut: 1994.
- Iclî, Ebü'l-Hasan Ahmed b. Abdullah b. Sâlih. Ma'rifetü's-sikât. Nşr. Abdülalim Abdülazim Bestevî. 2 Cilt. Medine: 1985.
- Kaya, Remzi. “Kıraat açısından abdest âyeti”. Uludağ Ünv. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5/5. (1993): 257.
- Kirâcikî, Ebû Feth Muhammed b. Ali. el Kavlü’l mübîn an vucûbi meshi’l kademeyn. Nşr. Ali Mûsâ Ka’bi. Tahran: ts.
- Kettânî, Ebû Abdullah Ca’fer el-Hasenî. Nazmü’l mütenâsır min’el-ehâdîsi’l-Mütevâtir. Beyrut: 1987.
- Kocabaş, Savaş. “Ka’b kelimesinin İslâm Hukukundaki kullanı ve abdest âyetindeki anlamı”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi. 24. (2014): 371/392.
- Kuleynî, el-Kâfî. 7 Cilt. Tahran: Dârü’l Kütübi’l İslâmiyye, 1365.
- Mizzî, Ebü'l-Haccâc Cemaleddîn Yusuf b. Abdurrahman b. Yusuf, Tehzîbü’l-kemâl fi esmâi’r-ricâl. Nşr. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 35 Cilt. Beyrut: 1980.
- Mubârekfûrî, Muhammed b. Abdurrahman b. Abdurrahim. Tuhfetü’l-ahvezî. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l Kütübi’l- İlmiyye, ts.
- Muhammed b. Abdulğanî el-Bağdâdî. et-Takyîd li ma’rifeti ruvvâti’s-sünen ve’l-mesânîd. Nşr. Kemal Yusuf Hût. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1408.
- Muhammed Yusuf Sâlih. Sübülü’l-hedyi ve’r-raşâd. Nşr. Âdil Ahmed Abdulmevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1993.
- Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürrauf b. Tacilarifin b. Ali Münâvî. Feyzü'l-kadîr şerhü'l -Câmii's-Sağîr. Nşr. Hamdi ed-Demirdaş. 6 Cilt. Mekke: 1998.
- Nenevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref b. Nuri Nevevi. el-Mecmu’ şerhu’l-Mühezzeb li’ş-Şirâzî. Nşr. Muhammed Necib Mutî. 20 Cilt. Riyad: 2003.
- Okçu, Abdulmecit. “Taberî tefsirinde abdest ayetinin yorumu ve Taberî’nin konuyla ilgili görüşleri üzerine bazı mülahazalar”. Atatürk Ünv. İlahiyat Fak. Dergisi. 19, (2003): 219/248.
- Râvendî, Kutbuddîn. Fıkhü’l Kur’ân. Nşr. Mektebetü Ayet’il Marâşî. 3 Cilt. Tahran: 1405.
- Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu’cemü’l kebîr. Nşr. Hamdi b. Abdulmecid. 20 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l ulûm, 1983.
- Seharenfûrî, Halîl Ahmed. Bezlü'l mechûd. Nşr. Muhammed Zekeriyâ b. Yahyâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1996.
- Suyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekir. el-Hasâisü’l-kübrâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1985.
- Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed. Şerhü meâni’l âsâr. 4 Cilt. Kahire: 1968.
- Tûsî, eş-Şeyh Tûsî. Tehzîbü’l Ahkâm. 10 Cilt. Tahran: Dârü’l Kütübü’l İslamiyye, 1365.
- Tûsî, el-İstibsâr. 4 Cilt. Tahran: Dârü’l Kütübi’l Îslâmiyye, 1390.
- Uğur, Mücteba. “ Kur'ân ve Sünnete Göre Abdestte Ayakların Yıkanması”. İslami Araştırmalar. 3/2 (1989) 19/22.
- Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Tezkiretü'l-Huffaz. 4 Cilt. Beyrut: 1992.
- Zehebî, Siyer’i a’lâmi’n-nubelâ, Nşr. Şuayb Arnaut. 25 Cilt. Beyrut: 1981.
- Zehebî, el-Kâşif fi ma'rifeti men lehu rivâye fi'l-Kütübi's-Sitte. Muhammed Avvâme. 2 Cilt. Cidde: 1992.
- Zehebî, Mîzânü'l-i'tidal fi nakdi'r-ricâl. Nşr. Ali Muhammed Muavvad. 6 Cilt. Beyrut: 1995.
- Zehebî, Zikr’ü esmâi men tukullime fîhi ve huve mûsikün. Nşr. Muhammed Şekûr. Beyrut: Mektebetü’l-Menâr, 1986.
Öz
Ehl-i sünnet ve
Şia’ya mensup âlimler, tarih boyunca birçok konuda ihtilaf etmişlerdir. İhtilaf
edilen konulardan biri de çıplak ayağa mesh meselesidir. Ehl-i sünnet ve Şiîler
arasındaki bu ihtilafın sebebi, Mâide suresindeki âyetin kıraat farklılığı ve
konu hakkında gelen farklı rivayetlerdir. Bu makalede çıplak ayağa meshi ifade
eden hadisler, sıhhat değerlendirmesine tabi tutulacaktır. Abdestte ayakların
yıkanması meselesi, fıkıh ve tefsiri ilgilendiren yanlarıyla birçok araştırmaya
konu olmuştur. Fakat meshi ifade eden hadislerin sıhhat değerlendirmesi henüz
yapılmamıştır. Araştırmada isnâdla birlikte metin tahlil ve tenkidine de yer
verilerek sağlıklı bir değerlendirme ortaya konulmaya çalışılacaktır. Abdestte
ayakların yıkanmasını ifade eden hadisler, araştırmamızın konusuna dâhil
değildir. Bu sebeple konuyla ilgili hadislere atıf yapmakla yetinilecektir. Hz.
Peygamberin abdest alış şekli ilk dönem hadis kaynaklarında geniş bir şekilde
yer almış, sahâbîler, Resûlullah’ın abdest alış şeklini en ince ayrıntılarına
kadar sonraki nesillere aktarmıştır.
Abdestin farzları arasında sayılan, fakat nasıl yapılacağı noktasında
Ehl-i sünnet ve Şia arasında derin bir ihtilafa yol açan yıkama/mesh
rivayetlerinden kastın ne olduğunun ortaya konması zaruridir. Bahsedilen ilmi
boşluğu doldurmak için hazırlanan bu araştırmada konu, tefsir ve fıkhı
ilgilendiren boyutuyla irdelenip, abdestte ayakların yıkanmasının mı, yoksa
mesh edilmesinin mi sünnet açısından daha doğru olduğunun tespitine
çalışılacaktır. Abdestte ayakların yıkanması konusunda üzerinde durulacak konulardan
biri de ka’b kelimesidir. Ehl-i sünnet
ve Şiîler, ka’b kelimesine farklı manalar verip, âyet ve hadisleri verilen bu
manaya göre yorumlamıştır. Bu sebeple
ka’b’ın açıklanması konunun vuzuha kavuşması açısından büyük bir önem arz
etmektedir. Görebildiğimiz kadarıyla Ehl-i sünnet âlimleri arasında ayakları
yıkamayı ifade eden rivayetlerin sıhhatine yönelik bir eleştiri bulunmadığı
halde, bazı Şiîler bu rivayetlere itiraz etmişlerdir. Mesh etmeyi ifade eden
rivayetler ise Ehl-i sünnet âlimleri tarafından tenkide tabi tutulmuş, en iyi
niyetli ifadelere göre zayıf kabul edilmiştir. Metnin değerlendirilmesi
esnasında, bu eleştirilerle beraber abdestte ayakları yıkamanın mı, yoksa mesh
etmenin mi daha doğru olacağı ortaya koyulmaya çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Abdurrezzâk b. Hemmâm, Ebû Bekir es-San’ânî. el Mûsânnef. Nşr. Habîbürrahman el Azâmî. 11 Cilt. Beyrut: 1983.
- Ahmed b. Hanbel. Müsned. Nşr. Şuayb Arnavud. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
- Ahmed el-Advî, Safâü’d-Davvî Ahmed el-Advî. İhdâü’d-dîbâce şerhü süneni İbn Mâce. Nşr. Mektebetu Dâri’l-Yakin, 5 Cilt. Bahreyn: 2001.
- Alûsî, Şihabuddin Seyyid Mahmud Ebu’l Fadl Âlusî. Rûhu’l-meânî fi tefsiri’l-Kur’âni’l-azîm ve’s-Seb’i’l-Mesânî. 15 Cilt. Beyrut: 1987.
- Ateş, Süleyman. “Kur'ân ve Sünnetin ışığında abdestte ayakları mesh etme veya yıkamanın hükmü”, İslami Araştırmalar. 3/4, (1989): 188-193.
- Aynî, Bedreddîn. Umdetü’l-kārî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 19 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
- Azîmâbâdî, Ebû Tayyib Muhammed Şemsülhak Azîmabâdî. Avnü’l-Ma’bûd şerhu süneni Ebî Dâvûd. Nşr. Abdurrahman Muhammed Osman. 14 Cilt. Beyrut: 1968.
- Bâcî, Süleyman b. Halef. et-Ta’dil ve’t-tecrîh limen harrece lehu’l-Buhârî fi’l-Câmi’s-Sahîh. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Livâ, 1986.
- Beydâvî, Nasıruddin Ebu Said Abdullah b. Ömer b. Muhammed el-Beydavî. Envaru’t- tenzîl ve esraru’t- te’vîl. 2 Cilt. Beyrut: Daru’l- Kütübi’l- İlmiye, 2003.
- Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Huseyin. es-Sünenü’l-kübrâ. Nşr. Muhammed Abdulkadir. 11 Cilt. Beyrut: 1994.
- Bezzâr, Ebû Bekir Ahmed b. Amr el-Basrî, Müsned. Nşr. Ali b. Nâfi eş-Şuhûd. 14 Cilt. Beyrut: ts.
- Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, et-Târîhü’l-kebîr. Nşr. es-Seyyid Hâşim en-Nedvî. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
- Dârekutnî, Ebu’l Hasan Ali b. Ömer b. Ahmed, Sünen. Nşr. Abdullah Haşim Yemânî. 4 Cilt. Medine: 1996.
- Ebû Nuaym el-İsbahânî. Ma’riftü’s-sahâbe. Nşr. Adil b. Yusuf Ğazâlî. 7 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1998.
- Ertürk, Mustafa. Hadis çözümlemeleri. İstanbul: İFAV Yayınları, 2004.
- İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî el-İstîâb fî ma’rifeti’l- ashâb. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1992.
- İbn Adiyy, Abdullah b. Adiy b. Abdullah b. Muhammed Ebû Muhammed, el Kâmil fî Duafâi’r-Ricâl. Nşr. Yahya Muhtar. 7 Cilt. Beyrut: 1988.
- İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed. Musannef. 26 Cilt. Cidde: Dâru’l-Kıble, 2006.
- İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris. el-Cerh ve't-ta’dîl. 9 Cilt. Beyrut: 1952.
- İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Hacer Ebü’l-Fadl el-Askalânî. Tehzîbü’t-tehzîb. 12 Cilt. Beyrut, 1984.
- İbn Hacer, Takrîbü’t-tehzîb. Nşr. Muhammed Avvâme. Haleb: 1986.
- İbn Hacer, el- İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1412.
- İbn Hacer, Tabkātü’l-müdellisîn, Amman: 1983.
- İbn Hibbân, Muhammed b. Hıbbân b. Ahmed Ebû Hâtim el-Büstî, es-Sikât. Nşr. Seyyid Şerefeddin Ahmed. 9 Cilt. Beyrut: Dârül-Fikr, 1975.
- İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk b. Huzeyme es-Sülemî en-Nîsâbûrî. Sahîh. Nşr. Mustafa A’zamî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1970.
- İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd. Sünen, Nşr. Şuayb Arnavud. Beyrut: Dâru Risâleti’l-Âlemiyye, 2001.
- İbn Maîn, Ebû Zekeriyyâ Yahya b. Maîn, Tarihü İbn Maîn. Nşr. Ahmed Muhammed Nur. 4 Cilt. Beyrut: 1979.
- İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa'd b. Meni' ez-Zührî. et-Tabakātü’l kübrâ. 8 Cilt. Beyrut: ts.
- İbn Şahin, Ömer b. Ahmed Ebû Hafs el-Vâiz. Tarihü esmai’s-sikât. Nşr. Subhî es-Sâmeraî. Beyrut: 1984.
- İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. ed-Duafâ ve’l-metrûkîn. Nşr. Abdullah el-Kâdî. 4 Cilt: Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
- İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. Üsdü’l-gābe fî ma’rifeti’s-sahâbe. Nşr. Adil Ahmed Abdulmevcûd. Beyrut: 1994.
- Iclî, Ebü'l-Hasan Ahmed b. Abdullah b. Sâlih. Ma'rifetü's-sikât. Nşr. Abdülalim Abdülazim Bestevî. 2 Cilt. Medine: 1985.
- Kaya, Remzi. “Kıraat açısından abdest âyeti”. Uludağ Ünv. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5/5. (1993): 257.
- Kirâcikî, Ebû Feth Muhammed b. Ali. el Kavlü’l mübîn an vucûbi meshi’l kademeyn. Nşr. Ali Mûsâ Ka’bi. Tahran: ts.
- Kettânî, Ebû Abdullah Ca’fer el-Hasenî. Nazmü’l mütenâsır min’el-ehâdîsi’l-Mütevâtir. Beyrut: 1987.
- Kocabaş, Savaş. “Ka’b kelimesinin İslâm Hukukundaki kullanı ve abdest âyetindeki anlamı”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi. 24. (2014): 371/392.
- Kuleynî, el-Kâfî. 7 Cilt. Tahran: Dârü’l Kütübi’l İslâmiyye, 1365.
- Mizzî, Ebü'l-Haccâc Cemaleddîn Yusuf b. Abdurrahman b. Yusuf, Tehzîbü’l-kemâl fi esmâi’r-ricâl. Nşr. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 35 Cilt. Beyrut: 1980.
- Mubârekfûrî, Muhammed b. Abdurrahman b. Abdurrahim. Tuhfetü’l-ahvezî. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l Kütübi’l- İlmiyye, ts.
- Muhammed b. Abdulğanî el-Bağdâdî. et-Takyîd li ma’rifeti ruvvâti’s-sünen ve’l-mesânîd. Nşr. Kemal Yusuf Hût. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1408.
- Muhammed Yusuf Sâlih. Sübülü’l-hedyi ve’r-raşâd. Nşr. Âdil Ahmed Abdulmevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1993.
- Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürrauf b. Tacilarifin b. Ali Münâvî. Feyzü'l-kadîr şerhü'l -Câmii's-Sağîr. Nşr. Hamdi ed-Demirdaş. 6 Cilt. Mekke: 1998.
- Nenevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref b. Nuri Nevevi. el-Mecmu’ şerhu’l-Mühezzeb li’ş-Şirâzî. Nşr. Muhammed Necib Mutî. 20 Cilt. Riyad: 2003.
- Okçu, Abdulmecit. “Taberî tefsirinde abdest ayetinin yorumu ve Taberî’nin konuyla ilgili görüşleri üzerine bazı mülahazalar”. Atatürk Ünv. İlahiyat Fak. Dergisi. 19, (2003): 219/248.
- Râvendî, Kutbuddîn. Fıkhü’l Kur’ân. Nşr. Mektebetü Ayet’il Marâşî. 3 Cilt. Tahran: 1405.
- Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu’cemü’l kebîr. Nşr. Hamdi b. Abdulmecid. 20 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l ulûm, 1983.
- Seharenfûrî, Halîl Ahmed. Bezlü'l mechûd. Nşr. Muhammed Zekeriyâ b. Yahyâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1996.
- Suyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekir. el-Hasâisü’l-kübrâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1985.
- Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed. Şerhü meâni’l âsâr. 4 Cilt. Kahire: 1968.
- Tûsî, eş-Şeyh Tûsî. Tehzîbü’l Ahkâm. 10 Cilt. Tahran: Dârü’l Kütübü’l İslamiyye, 1365.
- Tûsî, el-İstibsâr. 4 Cilt. Tahran: Dârü’l Kütübi’l Îslâmiyye, 1390.
- Uğur, Mücteba. “ Kur'ân ve Sünnete Göre Abdestte Ayakların Yıkanması”. İslami Araştırmalar. 3/2 (1989) 19/22.
- Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Tezkiretü'l-Huffaz. 4 Cilt. Beyrut: 1992.
- Zehebî, Siyer’i a’lâmi’n-nubelâ, Nşr. Şuayb Arnaut. 25 Cilt. Beyrut: 1981.
- Zehebî, el-Kâşif fi ma'rifeti men lehu rivâye fi'l-Kütübi's-Sitte. Muhammed Avvâme. 2 Cilt. Cidde: 1992.
- Zehebî, Mîzânü'l-i'tidal fi nakdi'r-ricâl. Nşr. Ali Muhammed Muavvad. 6 Cilt. Beyrut: 1995.
- Zehebî, Zikr’ü esmâi men tukullime fîhi ve huve mûsikün. Nşr. Muhammed Şekûr. Beyrut: Mektebetü’l-Menâr, 1986.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Din Araştırmaları |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 31 Aralık 2018 |
| Gönderilme Tarihi | 3 Aralık 2018 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2018 Sayı: 1 |
Hadith Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY NC) ile lisanslanmıştır.