Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Alevi-Bektaşi Yolunda Dört Kapı Kavramı

Yıl 2020, Cilt: 13 Sayı: 1, 249 - 283, 30.06.2020
https://doi.org/10.18403/emakalat.726623

Öz

Aleviliğin eğitim müfredatının merkezinde yer alan Dört Kapı, bireysel olduğu kadar toplumsal eğitimin de mihenk taşıdır. İnsanı, olgun yani kâmil hâle getirmeyi, toplumu ise rızalık temelinde inşa etmeyi hedefleyen bu eğitim programı, inancın içselleştirilmesi ve davranışa dönüştürülmesi için takip edilen süreci ifade eder.
Bu çalışmada Aleviliğin yazılı kaynakları, yani buyruk adı altında toplanan eserler, erkânnâmeler, velayetnâmeler, icazetnâmeler, şecereler ile Alevi ariflerine ait risaleler ve şiirler esas alınarak Alevilikteki Dört Kapı programı incelenmiştir. Programın kaynakları, temel özellikleri, ana çerçevesi, hangi mecazlarla ifade edildiği gibi birçok konu Aleviliğin iç metinlere bakılarak karşılaştırılmış, benzer ve farklı yönleri ortaya konulmuştur.
Makalede cevabı aranan sorular şunlardır: Aleviliğin yazılı kaynaklarında Dört Kapı kavramının kökeni nereye dayandırılmıştır? Dört Kapı programının temel özellikleri nelerdir? Dört Kapı kavramı hangi mecazlarla ifade edilmiştir? Dört Kapı kavramının ana hatları nasıl çizilmiştir? Dört Kapı ile kişinin hangi hedeflere ulaşması öngörülmüştür? Şeriat, Tarikat, Marifet ve Hakikat (Sırr-ı Hakikat) kapıları birbirinden bağımsız mı, yoksa birbirini takip eden süreçler şeklinde mi ele alınmıştır?
Çalışmada Aleviliğin yazılı kaynaklarında Dört Kapı’nın dayanakları, temel özellikleri, mecazları, hedefleri ve ana çerçevesi hakkında birbirini tamamlayan genel bir uyum olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Teşekkür

Çalışmayı okuyarak değerli önerilerde bulunan Özlem Özdemir, Ali Tanrıverdi, Ali Timurtaş Özmen, Metin Küçük, Hüseyin Dedekargınoğlu, Cevat Gök, Yılmaz Arı ve Erkan Doğan’a teşekkür ederim.

Kaynakça

  • Bisati. Şeyh Safi Buyruğu. Nşr. Ahmet Taşğın. Konya: Çizgi Ya-yınları, 2003.
  • Buyruk. Nşr. Sefer Aytekin. Ankara: Emek Yayımevi, 1958.
  • Demir Baba Velâyetnâmesi İnceleme-Tenkitli Metin. Nşr. Filiz Kılıç - Tuncay Bülbül. Ankara: Grafiker Yayıncılık, 2011.
  • Durbilmez, Bayram. Muhyiddin Abdal Divanı İnceleme-Tenkitli Metin. Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi, 1998.
  • Eraslan, Kemal. Yesevî’nin Fakr-nâmesi. Ankara: Hoca Ahmet Yesevî Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları, 2016.
  • Erdem, Cem-Topuzkanamış, Ersoy. “Hacı Kırzade Hüseyin Hüsnü Baba Erkânnâmesi”, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 10 (2014): 115-139.
  • Erden, Münire. Eğitim Bilimlerine Giriş. Ankara: Arkadaş Yayınları, 2011.
  • Erkânnâme-1. Nşr. Doğan Kaplan. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
  • Gümüşoğlu, Dursun - Yıldırım, Rıza. Bir Bektaşi Erkânnamesi: 1313 Tarihli Bir Erkânname Metni. İstanbul: Horasan Yayınları, 2006.
  • Güzel, Abdurrahman. Hacı Bektaş Veli El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları, 2011.
  • Hünkâr Hacı Bektaş Veli. Makâlât. Nşr. Ali Yılmaz-Mehmet Ak-kuş-Ali Öztürk, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2015.
  • Koçak, Yunus. “Arnavutluk Devlet Arşivlerinde Bulunan Türkçe Yazma Eserler/Erkânname: 2”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 33 (2005): 71-144.
  • Koçak, Yunus. “Şah İbrahim Ocağı’ndan Gelen Bir Şeyh Safi Buyruğu”. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 30 (2004): 63-118.
  • Otman Baba Velâyetnâmesi (Tenkitli Metin). Nşr. Filiz Kılıç - Mustafa Arslan - Tuncay Bülbül. Ankara: Grafiker Yayıncılık, 2007.
  • Oytan, M. Tevfik. Bektaşiliğin İçyüzü: Dibi, Köşesi, Yüzü ve Astarı Nedir?. İstanbul: İstanbul Maarif Kitaphanesi ve Matbaası, 1956.
  • Özmen, İsmail. Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi 1-4 Ciltler. Anka-ra: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998.
  • Rençber, Fevzi. Hakk Muhammed Ali Aşkı, Adıyaman Alevileri. Ankara: Gece Kitaplığı, 2016.
  • Rençber, Fevzi. Oryantalistlere Göre Alevîlik ve Bektaşîlik. Ankara: Gece Kitaplığı, 2018.
  • Şeyh Safi Buyruğu. Nşr. Doğan Kaplan. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2015.
  • Taşğın, Ahmet. “İrfanın Anlam Kaybı ve Belirsizliği – Yesevîlikte Sofra Tutmak”, Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî Uluslararası Sempozyumu Bildirileri- C. 1 (Ed. Ömer Kul vd.), İstanbul: ?, 2016.
  • Taşğın, Ahmet. Irak’ta Mezhep Çatışmaları Arasında Alevîler ve Bektaşîler, İstanbul: Önsöz Yayıncılık, 2012.
  • Üçer, Cenksu. Alevî Nitelemeli Ocak / Gruplara Ait Tekke, Zâviye ve Dergâhlardaki Cami ve Mescidler, e-makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi, 11 (Güz 2018): 271-307
  • Yalçın, Alemdar-Yılmaz, Hacı. “Bir Ocağın Tarihi: Seyyid Hacı Ali Türabi Ocağı’na Ait Yeni Bilgiler”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 26 (2003): 83-120
  • Yalçın, Yunus. Türk Edebiyatında Velâyetnâmeler ve Otman Baba Velâyetnâmesi. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, 2007.

The Concept of Four-Gate on the Road of the Alevi-Bektashi Belief

Yıl 2020, Cilt: 13 Sayı: 1, 249 - 283, 30.06.2020
https://doi.org/10.18403/emakalat.726623

Öz

The concept of Four-Gate (Dört Kapı) is the cornerstone of both community and individual education and located at the center of the educational curriculum of Alevism. This educational program, which aims to make people mature, that is, to build a society on the basis of consent, expresses the process followed to internalize belief and turn it into behavior.
This study aims at examining the Four-Gate program in Alevism based on the written sources of Alevism, namely the tales and poems belonging to the Alevi scholars, the works collected under the name of the Buyruk, Erkânnâme, Velayetnâme, Icazetnâme, and Şecere. Many aspects such as the sources, basic features, main framework and the metaphors of the program were compared by looking at the inner texts of Alevism, and the similar and different aspects were revealed.
The article tries to answer the following questions: Where did the concept of the Four-Gate originate in the written sources of Alevism? What are the main features of the Four-Gate program? In which metaphors is the concept of the Four-Gate have been expressed? How was the Four-Gate concept outlined? Which goals are the individuals foreseen to be achieved by the concept of Four-Gate? Are Şeriat, Tarikat, Marifet, and Hakikat (Sırr-ı Hakikat) doors handled independently or as successive processes?
The study concludes that the written sources of Alevism complemented each other with respect to the foundations, basic features, metaphors, goals of the concept of Four-Gate.

Kaynakça

  • Bisati. Şeyh Safi Buyruğu. Nşr. Ahmet Taşğın. Konya: Çizgi Ya-yınları, 2003.
  • Buyruk. Nşr. Sefer Aytekin. Ankara: Emek Yayımevi, 1958.
  • Demir Baba Velâyetnâmesi İnceleme-Tenkitli Metin. Nşr. Filiz Kılıç - Tuncay Bülbül. Ankara: Grafiker Yayıncılık, 2011.
  • Durbilmez, Bayram. Muhyiddin Abdal Divanı İnceleme-Tenkitli Metin. Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi, 1998.
  • Eraslan, Kemal. Yesevî’nin Fakr-nâmesi. Ankara: Hoca Ahmet Yesevî Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları, 2016.
  • Erdem, Cem-Topuzkanamış, Ersoy. “Hacı Kırzade Hüseyin Hüsnü Baba Erkânnâmesi”, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 10 (2014): 115-139.
  • Erden, Münire. Eğitim Bilimlerine Giriş. Ankara: Arkadaş Yayınları, 2011.
  • Erkânnâme-1. Nşr. Doğan Kaplan. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
  • Gümüşoğlu, Dursun - Yıldırım, Rıza. Bir Bektaşi Erkânnamesi: 1313 Tarihli Bir Erkânname Metni. İstanbul: Horasan Yayınları, 2006.
  • Güzel, Abdurrahman. Hacı Bektaş Veli El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları, 2011.
  • Hünkâr Hacı Bektaş Veli. Makâlât. Nşr. Ali Yılmaz-Mehmet Ak-kuş-Ali Öztürk, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2015.
  • Koçak, Yunus. “Arnavutluk Devlet Arşivlerinde Bulunan Türkçe Yazma Eserler/Erkânname: 2”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 33 (2005): 71-144.
  • Koçak, Yunus. “Şah İbrahim Ocağı’ndan Gelen Bir Şeyh Safi Buyruğu”. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 30 (2004): 63-118.
  • Otman Baba Velâyetnâmesi (Tenkitli Metin). Nşr. Filiz Kılıç - Mustafa Arslan - Tuncay Bülbül. Ankara: Grafiker Yayıncılık, 2007.
  • Oytan, M. Tevfik. Bektaşiliğin İçyüzü: Dibi, Köşesi, Yüzü ve Astarı Nedir?. İstanbul: İstanbul Maarif Kitaphanesi ve Matbaası, 1956.
  • Özmen, İsmail. Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi 1-4 Ciltler. Anka-ra: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998.
  • Rençber, Fevzi. Hakk Muhammed Ali Aşkı, Adıyaman Alevileri. Ankara: Gece Kitaplığı, 2016.
  • Rençber, Fevzi. Oryantalistlere Göre Alevîlik ve Bektaşîlik. Ankara: Gece Kitaplığı, 2018.
  • Şeyh Safi Buyruğu. Nşr. Doğan Kaplan. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2015.
  • Taşğın, Ahmet. “İrfanın Anlam Kaybı ve Belirsizliği – Yesevîlikte Sofra Tutmak”, Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî Uluslararası Sempozyumu Bildirileri- C. 1 (Ed. Ömer Kul vd.), İstanbul: ?, 2016.
  • Taşğın, Ahmet. Irak’ta Mezhep Çatışmaları Arasında Alevîler ve Bektaşîler, İstanbul: Önsöz Yayıncılık, 2012.
  • Üçer, Cenksu. Alevî Nitelemeli Ocak / Gruplara Ait Tekke, Zâviye ve Dergâhlardaki Cami ve Mescidler, e-makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi, 11 (Güz 2018): 271-307
  • Yalçın, Alemdar-Yılmaz, Hacı. “Bir Ocağın Tarihi: Seyyid Hacı Ali Türabi Ocağı’na Ait Yeni Bilgiler”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 26 (2003): 83-120
  • Yalçın, Yunus. Türk Edebiyatında Velâyetnâmeler ve Otman Baba Velâyetnâmesi. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, 2007.
Toplam 24 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Din Araştırmaları
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Aliriza Özdemir 0000-0002-9046-3169

Yayımlanma Tarihi 30 Haziran 2020
Gönderilme Tarihi 25 Nisan 2020
Kabul Tarihi 26 Haziran 2020
Yayımlandığı Sayı Yıl 2020Cilt: 13 Sayı: 1

Kaynak Göster

ISNAD Özdemir, Aliriza. “Alevi-Bektaşi Yolunda Dört Kapı Kavramı”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 13/1 (Haziran 2020), 249-283. https://doi.org/10.18403/emakalat.726623.

_____________________________________  ISSN 1309-5803 e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi  _______________________________