Araştırma Makalesi
Yıl 2017,
Cilt: 10 Sayı: 2, 269 - 314, 30.12.2017
Öz
The Buwayhīds period has
a great importance due to the fact that Imamiyye Shi'a has reached the state
power and possibilities for the first time in its history. The Buwayhīds didn’t
pursue a policy that only preceded Shi'ism; they have always put forward
pragmatic policies and practices that take Sunnism into account as a
requirement of social and political conditions. However, this period has a
great importance in terms of the development of Imami/Shi'i thought in both the
religious and the political aspects. In this article, we will try to deal with
the Buwayhīds period which are so important for the development of Shi'ism, in
terms of great scholars and theologians who have lived this period and have
played a significant role in the development of Shi'ism. We have done the
following, Great Shi’ite scholars and theologians such as Ibn Cunayd al-Iskâfî,
Shaykh al-Sadūq, Shaykh al-Mufīd, Sharīf al-Radī, Sharīf al-Murtazā,
an-Najāshī, Abu Ca'fer al-Tûsî who lived in this period adhering to the
historical order. In this context, the life stories of these thinkers are expressed
in their main sections, then basic ideas are taken into consideration and some
evaluations are made on their contributions of the development of Imamiyye
Shi'a.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Abdu’r-Rahîm, Ahmed Kûştî, es-Sırâ’ beyne’l-Ahbâriyyîn ve’l-Usûliyyîn Dâhıli’l-Mezhebi’ş- Şîî el-İsnâ Aşerî, Tekvîn li’d-Dirâsât ve’l-Ebhâs, London, 1436/2010.
- Akhtar, Syed Waheed, The Early Shi’ite Imamiyyah Thinkers, Ashish Publishing House, New Delhi, 1988.
- Akoğlu, Muharrem, “Büveyhîler’in Mezhebî Eğilimleri/Politikaları Üzerine”, Bilimname, XVII, Kayseri, 2009/2, (ss. 123-138).
- Ateş, Süleyman, “İmamiyye Şîasının Tefsir Anlayışı”, AÜİFD., XX, Ank., 1972, (ss. 147-172).
- Azimli, Mehmet, “Sünni Hilafete Tahakküm Kurmuş Bir Şîî Hanedan: Büveyhîler’’, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7/2, Diyarbakır, 2005, (ss. 19-32).
- el-Bahrânî, Yahyâ b. Huseyn, Risâle fî Meşâyihi’ş-Şîa, (Thk., Nizâr el-Hasen), Müessesetu’l-Belâğ, Beyrut, 1430/2009.
- Bozkuş, Metin, Büveyhîler ve Şiîlik, Vizyon Matbaacılık, Sivas, 2003.
- Bulut, Halil İbrahim, Şeyh Müfîd ve Şîa’da Usûlî Farklılaşma Süreci, Yeni Akademi Yay., İzmir, 2005.
- Cennet, M. Zülfi, Şiî/Usûlî Geleneğin Kur’an Yorumu (Şerif Murtaza Örneği), Fecr Yay., Ank., 2016.
- Donaldson, Dwight M., The Shi’ite Religion, Luzac Company, London, 1933.
- el-Bağdâdî, Muhammed b. Nu’mân, Muallimu’ş-Şîa eş-Şeyh el-Müfîd, (Thk., Muhammed Hâdî el-Emînî), Dâru’t-Teâruf li’l-Matbûât, Beyrut, 1413/1993.
- et-Tûsî, Ebû Ca’fer, el-Fihrist, (Thk. Cevâd el-Kayyûmî), Müessesetu Neşri’l-Fekâhe, Kum, 1429/2008.
- Fığlalı, E. Rûhi, İmâmiyye Şîası, Selçuk Yay., İstanbul, 1984.
- Fyzee, Asaf A. A., A Siite Creed, Oxford University Press, Calcutta 1942.
- Gleave, Robert, Scripturalist Islam The History and Doctrines of the Akhbārī Shī'ī School, Brill, Leiden, 2007.
- Güner, Ahmet, Büveyhîler’in Şiî-Sünnî Siyaseti, Tibyan Yay., İzmir, 1999.
- Hakyemez, Cemil, “Şiî İmâmiyye Fıkhının Teşekkül Süreci ve İmamet”, Hitit Üniv. İlahiyat Fakültesi Dergisi, VII/13, Çorum 2008, (ss. 7-36).
- Hatîb el-Bağdâdî, Târîhu Bağdâd ev Medînetu’s-Selâm, Beyrut, Trz.
- Hitti, Philip K., Siyâsî ve Kültürel İslam Tarihi, (Çev. Salih Tuğ), Boğaziçi Yay., İst., 1989.
- Hodgson, Marshall, İslam’ın Serüveni, (Çev. Alp Aker, Birol Çetinkaya), İz Yay., İst., 1995.
- İbn Hallikân, Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed, Vefeyâtu’l-A’yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zemân, (Thk., İhsân Abbâs), Dâru Sâdır, Beyrut, 1970.
- İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İsmâîl, el-Bidâye ve’n-Nihâye, (Nşr. Ahmed Abdullah Fetîh), Kahire, 1992/1413.
- İbn Nedîm, Ebû’l-Ferac Muhammed b. İshak, el-Fihrist, (Nşr. İbrâhîm Ramadân), Beyrut, 1994.
- İbnu’l-Esîr, Ebû’l-Hasan Ali b. Muhammed, el-Kâmil fî’l-Târîh, (Thk., Muhammed Yûsuf ed- Dekâk), Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut, 1407/1987.
- İbnu’l-İmâd, Ebû’l-Felâh Abdu’l-Hayy, Şezerâtu’z-Zeheb, (Thk., Abdülkadîr el-Arnaûd), Beyrut, 1989.
- İlhan, Avni İlhan, “Şeyh Müfîd”, DİA, XXXI, İst., 2006, (ss. 502-503).
- Kazvînî, Ağa Radiyuddin, “Tarih-i Meşâhir-i İmamiyye (İmamiyye’nin Önde Gelen Alimleri), (Çev. Metin Bozan), Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VIII/2, Diyarbakır, 2006, (ss. 338-345).
- Korkmaz, Sıddık, “Nehcu’l-Belâğâ’nın Müellifi ve Metni ile İlgili Problemler”, Selçuk Üniv. İlahiyat fakültesi Dergisi, 23, Konya, 2007, (ss. 165-184).
- Köktaş, Yavuz, “Hadislerin Anlaşılmasında Mecâz Bilgisi: eş-Şerîf er-Radî ve el- Mecâzâtü’n-Nebeviyye”, EKEV Akademi Dergisi, III/2, Erzurum, 2001, (ss. 175-189).
- Laoust, Henry, İslâm’da Ayrılıkçı Görüşler, (Çev. E. Ruhi Fığlalı, Sabri Hizmetli), Pınar Yay., İst., 1999.
- Madelung, Wilfred, “A Treatise of the Sharif al-Murtada on the Legality of Working for the Government”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, XLIII, London, 1980, (ss. 22-30).
- Mâverdî, Ebû’l-Hasan, el-Ahkâmü’s-Sultâniyye ve’l-Velâyâtü’d-Dîniyye, Kahire, 1393/1973.
- Merçil, Erdoğan, “Büveyhîler”, DİA, VI, İst., 1992, (ss. 496-500).
- Meşkûr, M. Cevâd, Mezhepler Tarihi Sözlüğü, (Çev. M. Mahfuz Söylemez, Mehmet Ümit, Cemil Hakyemez), Ankara Okulu Yay., Ank., 2011.
- Muhsîn el-Emîn, A’yânü’ş-Şîa, (Thk., Hasan el-Emîn), Dâru’t-Teâruf li’l-Matbûât, Beyrut, 1406/1986.
- en-Necâşî, Ahmed b. Ali, Kitâbu’r-Ricâl, (Nşr., M. Cevâd en-Nâinî), Beyrut, 1408/1988.
- Öz, Mustafa, Mezhepler Tarihi ve Terimleri Sözlüğü, Ensar Neşriyat, İst., 2012.
- Öz, Mustafa, “Ahmed b. Ali Necâşî”, DİA, XXXII, İst., 2006.
- Öz, Mustafa, “Ebû Ca’fer et-Tûsî’’, DİA, XLI, İst., 2012, (ss. 433-435).
- Öz, Mustafa, “Şerîf el-Murtazâ”, DİA, XXXVIII, İst., 2010, (ss. 586-588).
- Özel, Mustafa, “Şerîf er-Radî”, DİA, IXL, İst., 2010, (ss. 4-5).
- Sarıcık, Murat, Osmanlı İmparatorluğu’nda Nakîbü’l-Eşrâflık Müessesesi, Türk Tarih Kurumu Yay., Ank. 2003.
- Şehravî, Ali Rıza, et-Tûsî Şeyhu’t-Tâife, (Arapça Çev. Kemâl Seyyid), Müessesetu Ensâriyân, 1416/1995.
- Şerîf el-Murtazâ, ez-Zerîa fî Usûli’l-Fıkh, (Thk., Ebû’l-Kâsım Çerçî), Müessesetu Âli Beyt, Beyrut, 1346. Şeyh Müfîd, Evâilu’l-Makâlât, (Thk., Şeyh İbrâhîm el-Ensârî), Dâru’l-Müfîd, Beyrut, 1414/1993.
- Şeyh Sadûk, Risâletu’l-İ’tikâdât, (Thk., Isâm Abdi’s-Seyyid), Dâru’l-Müfîd li’t-Tıbâa ve’n-Neşr ve’t-Tevzî, Beyrut, 1414/1993.
- Şeyh Sadûk, Risâletu’l-İ’tikâdâti’l-İmâmiyye (Şîî-İmâmiyye’nin İnanç Esasları), (Önsöz ve Notlarla Çev. E. Rûhi Fığlalı), Ankara Üniv. İlahiyat Fakültesi Yay., Ank., 1978.
- Uyar, Mazlum, İmâmiyye Şîası’nda Düşünce Ekolleri Ahbârîlik, Ayışığı Kitapları, İstanbul, 2000.
- Uyar, Mazlum, Şiî Ulemanın Otoritesinin Temelleri, Kaknüs Yay., İst., 2004.
- Yâkût el-Hamevî, Mu’cemu’l-Buldân, Dâru Sâdır, Beyrut, 1397/1977.
- Yurdagür, Metin, “Ahbâriyye”, DİA, I, İst., 1988, (ss. 490-491).
Yıl 2017,
Cilt: 10 Sayı: 2, 269 - 314, 30.12.2017
Öz
Büveyhîler dönemi
(932-1062), Şîîliğin, özellikle İmâmiyye Şîası’nın tarihinde ilk defa devlet
güç ve imkanına ulaşmış olduğu bir dönem olmasından büyük bir öneme sahiptir.
Büveyhîler, sosyal ve siyasi şartların bir gereği olarak sadece Şîîliği
önceleyen bir politika takip etmemişler; Sünnîliği de her zaman dikkate alan
pragmatik politika ve uygulamalar ortaya koymuşlardır. Bununla birlikte bu
dönem, İmâmî/Şîî düşüncesinin hem itikâdî hem de siyasi yönlerden gelişimi
açısından oldukça önemlidir. Şîîliğin gelişimi açısından böylesine önemli olan
Büveyhîler dönemini, bu makalede, özellikle bu dönemi yaşamış olan ve Şîîliğin
gelişiminde ciddi rolleri bulunan düşünürler açısından ele almaya çalışacağız.
Bu amaçla, tarihsel sıralamaya bağlı kalınarak aşağıda, İbn Cüneyd el-İskâfî,
Şeyh Sadûk, Şeyh Müfîd, Şerîf er-Radî, Şerîf el-Murtazâ, Necâşî ve Ebû Ca’fer
et-Tûsî gibi düşünürler üzerinde durulmuştur. Bu çerçevede bu düşünürlerin
öncelikle hayat hikayeleri ana kesitleriyle ifade edildikten sonra temel fikir
yapıları ele alınarak İmâmîyye Şîası’nın gelişimine yönelik katkıları üzerinde
bazı değerlendirmeler yapılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Abdu’r-Rahîm, Ahmed Kûştî, es-Sırâ’ beyne’l-Ahbâriyyîn ve’l-Usûliyyîn Dâhıli’l-Mezhebi’ş- Şîî el-İsnâ Aşerî, Tekvîn li’d-Dirâsât ve’l-Ebhâs, London, 1436/2010.
- Akhtar, Syed Waheed, The Early Shi’ite Imamiyyah Thinkers, Ashish Publishing House, New Delhi, 1988.
- Akoğlu, Muharrem, “Büveyhîler’in Mezhebî Eğilimleri/Politikaları Üzerine”, Bilimname, XVII, Kayseri, 2009/2, (ss. 123-138).
- Ateş, Süleyman, “İmamiyye Şîasının Tefsir Anlayışı”, AÜİFD., XX, Ank., 1972, (ss. 147-172).
- Azimli, Mehmet, “Sünni Hilafete Tahakküm Kurmuş Bir Şîî Hanedan: Büveyhîler’’, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7/2, Diyarbakır, 2005, (ss. 19-32).
- el-Bahrânî, Yahyâ b. Huseyn, Risâle fî Meşâyihi’ş-Şîa, (Thk., Nizâr el-Hasen), Müessesetu’l-Belâğ, Beyrut, 1430/2009.
- Bozkuş, Metin, Büveyhîler ve Şiîlik, Vizyon Matbaacılık, Sivas, 2003.
- Bulut, Halil İbrahim, Şeyh Müfîd ve Şîa’da Usûlî Farklılaşma Süreci, Yeni Akademi Yay., İzmir, 2005.
- Cennet, M. Zülfi, Şiî/Usûlî Geleneğin Kur’an Yorumu (Şerif Murtaza Örneği), Fecr Yay., Ank., 2016.
- Donaldson, Dwight M., The Shi’ite Religion, Luzac Company, London, 1933.
- el-Bağdâdî, Muhammed b. Nu’mân, Muallimu’ş-Şîa eş-Şeyh el-Müfîd, (Thk., Muhammed Hâdî el-Emînî), Dâru’t-Teâruf li’l-Matbûât, Beyrut, 1413/1993.
- et-Tûsî, Ebû Ca’fer, el-Fihrist, (Thk. Cevâd el-Kayyûmî), Müessesetu Neşri’l-Fekâhe, Kum, 1429/2008.
- Fığlalı, E. Rûhi, İmâmiyye Şîası, Selçuk Yay., İstanbul, 1984.
- Fyzee, Asaf A. A., A Siite Creed, Oxford University Press, Calcutta 1942.
- Gleave, Robert, Scripturalist Islam The History and Doctrines of the Akhbārī Shī'ī School, Brill, Leiden, 2007.
- Güner, Ahmet, Büveyhîler’in Şiî-Sünnî Siyaseti, Tibyan Yay., İzmir, 1999.
- Hakyemez, Cemil, “Şiî İmâmiyye Fıkhının Teşekkül Süreci ve İmamet”, Hitit Üniv. İlahiyat Fakültesi Dergisi, VII/13, Çorum 2008, (ss. 7-36).
- Hatîb el-Bağdâdî, Târîhu Bağdâd ev Medînetu’s-Selâm, Beyrut, Trz.
- Hitti, Philip K., Siyâsî ve Kültürel İslam Tarihi, (Çev. Salih Tuğ), Boğaziçi Yay., İst., 1989.
- Hodgson, Marshall, İslam’ın Serüveni, (Çev. Alp Aker, Birol Çetinkaya), İz Yay., İst., 1995.
- İbn Hallikân, Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed, Vefeyâtu’l-A’yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zemân, (Thk., İhsân Abbâs), Dâru Sâdır, Beyrut, 1970.
- İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İsmâîl, el-Bidâye ve’n-Nihâye, (Nşr. Ahmed Abdullah Fetîh), Kahire, 1992/1413.
- İbn Nedîm, Ebû’l-Ferac Muhammed b. İshak, el-Fihrist, (Nşr. İbrâhîm Ramadân), Beyrut, 1994.
- İbnu’l-Esîr, Ebû’l-Hasan Ali b. Muhammed, el-Kâmil fî’l-Târîh, (Thk., Muhammed Yûsuf ed- Dekâk), Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, Beyrut, 1407/1987.
- İbnu’l-İmâd, Ebû’l-Felâh Abdu’l-Hayy, Şezerâtu’z-Zeheb, (Thk., Abdülkadîr el-Arnaûd), Beyrut, 1989.
- İlhan, Avni İlhan, “Şeyh Müfîd”, DİA, XXXI, İst., 2006, (ss. 502-503).
- Kazvînî, Ağa Radiyuddin, “Tarih-i Meşâhir-i İmamiyye (İmamiyye’nin Önde Gelen Alimleri), (Çev. Metin Bozan), Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VIII/2, Diyarbakır, 2006, (ss. 338-345).
- Korkmaz, Sıddık, “Nehcu’l-Belâğâ’nın Müellifi ve Metni ile İlgili Problemler”, Selçuk Üniv. İlahiyat fakültesi Dergisi, 23, Konya, 2007, (ss. 165-184).
- Köktaş, Yavuz, “Hadislerin Anlaşılmasında Mecâz Bilgisi: eş-Şerîf er-Radî ve el- Mecâzâtü’n-Nebeviyye”, EKEV Akademi Dergisi, III/2, Erzurum, 2001, (ss. 175-189).
- Laoust, Henry, İslâm’da Ayrılıkçı Görüşler, (Çev. E. Ruhi Fığlalı, Sabri Hizmetli), Pınar Yay., İst., 1999.
- Madelung, Wilfred, “A Treatise of the Sharif al-Murtada on the Legality of Working for the Government”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, XLIII, London, 1980, (ss. 22-30).
- Mâverdî, Ebû’l-Hasan, el-Ahkâmü’s-Sultâniyye ve’l-Velâyâtü’d-Dîniyye, Kahire, 1393/1973.
- Merçil, Erdoğan, “Büveyhîler”, DİA, VI, İst., 1992, (ss. 496-500).
- Meşkûr, M. Cevâd, Mezhepler Tarihi Sözlüğü, (Çev. M. Mahfuz Söylemez, Mehmet Ümit, Cemil Hakyemez), Ankara Okulu Yay., Ank., 2011.
- Muhsîn el-Emîn, A’yânü’ş-Şîa, (Thk., Hasan el-Emîn), Dâru’t-Teâruf li’l-Matbûât, Beyrut, 1406/1986.
- en-Necâşî, Ahmed b. Ali, Kitâbu’r-Ricâl, (Nşr., M. Cevâd en-Nâinî), Beyrut, 1408/1988.
- Öz, Mustafa, Mezhepler Tarihi ve Terimleri Sözlüğü, Ensar Neşriyat, İst., 2012.
- Öz, Mustafa, “Ahmed b. Ali Necâşî”, DİA, XXXII, İst., 2006.
- Öz, Mustafa, “Ebû Ca’fer et-Tûsî’’, DİA, XLI, İst., 2012, (ss. 433-435).
- Öz, Mustafa, “Şerîf el-Murtazâ”, DİA, XXXVIII, İst., 2010, (ss. 586-588).
- Özel, Mustafa, “Şerîf er-Radî”, DİA, IXL, İst., 2010, (ss. 4-5).
- Sarıcık, Murat, Osmanlı İmparatorluğu’nda Nakîbü’l-Eşrâflık Müessesesi, Türk Tarih Kurumu Yay., Ank. 2003.
- Şehravî, Ali Rıza, et-Tûsî Şeyhu’t-Tâife, (Arapça Çev. Kemâl Seyyid), Müessesetu Ensâriyân, 1416/1995.
- Şerîf el-Murtazâ, ez-Zerîa fî Usûli’l-Fıkh, (Thk., Ebû’l-Kâsım Çerçî), Müessesetu Âli Beyt, Beyrut, 1346. Şeyh Müfîd, Evâilu’l-Makâlât, (Thk., Şeyh İbrâhîm el-Ensârî), Dâru’l-Müfîd, Beyrut, 1414/1993.
- Şeyh Sadûk, Risâletu’l-İ’tikâdât, (Thk., Isâm Abdi’s-Seyyid), Dâru’l-Müfîd li’t-Tıbâa ve’n-Neşr ve’t-Tevzî, Beyrut, 1414/1993.
- Şeyh Sadûk, Risâletu’l-İ’tikâdâti’l-İmâmiyye (Şîî-İmâmiyye’nin İnanç Esasları), (Önsöz ve Notlarla Çev. E. Rûhi Fığlalı), Ankara Üniv. İlahiyat Fakültesi Yay., Ank., 1978.
- Uyar, Mazlum, İmâmiyye Şîası’nda Düşünce Ekolleri Ahbârîlik, Ayışığı Kitapları, İstanbul, 2000.
- Uyar, Mazlum, Şiî Ulemanın Otoritesinin Temelleri, Kaknüs Yay., İst., 2004.
- Yâkût el-Hamevî, Mu’cemu’l-Buldân, Dâru Sâdır, Beyrut, 1397/1977.
- Yurdagür, Metin, “Ahbâriyye”, DİA, I, İst., 1988, (ss. 490-491).
Toplam 50 adet kaynakça vardır.
Ayrıntılar
| Konular | Din Araştırmaları |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Aralık 2017 |
| Gönderilme Tarihi | 30 Ekim 2017 |
| Kabul Tarihi | 18 Aralık 2017 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2017Cilt: 10 Sayı: 2 |
Cited By
Muharrem Mâtem Merasimlerinin Ortaya Çıkışı ve Osmanlı’da Yaşayan İranlıların Mâtem Merasimleri
Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi
https://doi.org/10.21021/osmed.1293022
Selçuklu Devleti İle Büveyhi Devleti Arasında Yaşanan İktidar Mücadelesinin Bağdat’ta Yaşayan Sünnilerin Ve Şiilerin Üzerine Etkisi
JOURNAL OF HISTORY AND FUTURE
Murat ERKOÇ
https://doi.org/10.21551/jhf.753223
_____________________________________ ISSN 1309-5803 e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi _______________________________