İslam Birliği İnşâsında Bir Engel Olarak Mezhep-Cemaat Taassubu ve Çözüm Yolları

Fevzi Rençber

doi:10.18403/emakalat.303020

Araştırma Makalesi

SECT-COMMUNITY FANATICISM” AS A BARRIER TO BUILDING ISLAM UNITY AND SOLUTION WAYS

Yıl 2017, Cilt: 10 Sayı: 1, 77 - 102, 30.06.2017

Fevzi Rençber

https://doi.org/10.18403/emakalat.303020

Cited By: 11

Öz

Muslims could not maintain the unity despite
many calls of Allah to them “to be united”. Today, Muslims have encountered
wars of sects (wars of religion) used to keep the westerners busy for hundreds
of years. At this point, it has become
necessary to scrutinize the occurrence and development process of such
conflicts of sect breaking the unity of the Muslims with academic studies. In this sense in our study, the historical
process of sect fanaticism, the origins of such process, and their negative
effects on building of Islam unity are emphasized, the importance of unity and
collaboration will be discussed based on the Quran and the hadiths; followed by
discussion on healthy methods to overcome the cited fanaticism. In this sense, it is defined what the fanaticism
is (e.g. its conceptual framework, opposite of fanaticism, historical samples
etc.), how fanaticism and unity as opposed to it are defined in the Book and
the sunnah of the Prophet, which issues are emphasized related to this topic in
the fundamental resources of Islam, and appearance of fanaticism in today,
internal-external elements causing such or establishing barriers against unity,
and then solution proposals are discussed. In our article, “fanaticism” as an
important concept being an actual subject also having effect on the future
shall be analyzed within the context of Department of History of Islamic Sects.
Actual illustrations and partial structures rather than the generalizations and
universal principles shall be emphasized based on the events experienced in the
Islamic world today.

Anahtar Kelimeler

Islam, Unity, Sect, Community

Kaynakça

Agitoğlu, Nurullah, Hadis ve Bağlam, Kitabi Yayınları, İstanbul, 2015.
Ak, Ahmet, “İmam-ı Azam Ebû Hanife’nin Hayatı ve İtikadi Görüşleri”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 14, Sayı: 27, 2016, s. 1-27.
Akoğlu, Muharrem, “Hâriciliğin Ortaya Çıkmasında Etkili Olan Sosyo-Kültürel Faktörler”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2000, S. 9, s. 510-522.
Akoğlu, Muharrem, Cahiliyye Dönemi Arap Kültürünün Mezheplerinin Doğuşuna Etkisi, Yayınlanmamış Yüksek Lisan Tezi, Kayseri, 1995.
Apak, Adem, Asabiyet ve Erken Dönem İslam Siyasi Tarihindeki Etkileri, İstanbul, 2004.
Atalan, Mehmet, “Hz. Muhammed’in Vefatından Sonraki Hilafet Tartışmaları”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2004, IX, S. 2, s. 55-68.
Aydın, Mahmut, “Dini Referanslı Şiddeti Engellemenin Yolu: Çoğulcu Din Algısı”, Din ve Şiddet Sempozyumu, Rize, 2015, s. 627-643.
Bağdadi, Ebû Mansur Abdülkahir b. Tahir, el-Fark Beyne'l-Firak ve Beyanü'l-Firkati'n-Naciye Minhum, thk. Muhammed Fethi en-Nâdî, Dârü’s-Selâm, Kahire, 2010.
Barlak, Muzaffer Husün-Kubuh İyilik ve Kötülüğün Kaynağı, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2016.
Barlak, Muzaffer, “İslâm İlim Tarihi İçinde Kelam Disiplininin Oluşum ve Gelişim Merhaleleri”, Kelâm Araştırmaları Dergisi, C. 14, S. 2, Yıl: 2016, s. 502.
Bulut, Halil İbrahim, “Dini Şiddetin Fikri Arka Planı Olarak Haricilik ve Günümüze Yansımaları”, Usûl: İslam Araştırmaları, 2009, S. 11, s. 51.
Cürcanî, Seyyid Şerif, et-Te’rîfât, Beyrut, 1980.
Çağrıcı, Mustafa, “Taassup”, DİA, XXXIX, s. 285-286.
Dalkılıç, Mehmet, “Ehl-i Sünnet Mezhebinin İman ve İslam Tanımının Toplumsal Barış ve Hoşgörü Bakımından Günümüzdeki Anlamı”, Din ve Dünya Barışı: Uluslararası Sempozyum, İstanbul, 2008, s. 463-476.
Dalkılıç, Mehmet, “Eş’arî’ye Göre Mürcie Mezhebinin Görüşleri ve Mürcie Fırkalarının Ayrılık Noktaları”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2004, S. 9, s. 87-119.
Ekinci, Mustafa, “Vahdet Çalışmaları Çerçevesinde Tarih Boyunca Sünnî-Şiî İttifakı Teşebbüsleri”, Şanlıurfa Uluslararası X. Kutlu Doğum Sempozyumu “Hz. Peygamber, Tevhid ve Vahdet, 2016, s. 118.
el-Ferâhidî, Halil b. Ahmed, Kitâbu’l-Ayn, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 2003.
el-İsfahanî, Hüseyin b. Muhammed Ragıb, el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’an, Beyrut, tsz.
Ergin, Murat, Siyasi ve İtikadi Mezheplerin Doğuşunda Kabile Asabiyetinin Rolü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Şanlıurfa, 2000.
Erkan, Ümit, “Din ve Şiddet Bağlamında Osmanlı-Kızılbaş (Alevi) İlişkileri”, Din ve Şiddet Sempozyumu, Rize, 2015, s. 481.
Esen, Muammer, “Bir Şiddet Söylemi Olarak Tekfir”, Din ve Şiddet Sempozyumu, Rize, 2015, s. 547-555.
Eş’ari, Ebü'l-Hasan İbn Ebu Bişr Ali b. İsmail b. İshak, İlk Dönem İslam Mezhepleri, çev. Mehmet Dalkılıç, Ömer Aydın, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2005.
Eş'ari, Ebü'l-Hasan İbn Ebu Bişr Ali b. İsmail b. İshak, Makâlâtü'l-İslamiyyin ve İhtilafü'l-Musallin, thk. Neîm Hüseyin Zerzûr, El mektebetü’l-Asriyye, Beyrut, 2009.
Evkuran, Mehmet, “Çağdaş İslam Düşüncesinde “Mezhep” Krizi: Mezheplerin Dinsel/Teolojik Meşruiyeti ve Sosyolojik Anlamı Üzerine”, Kelam Araştırmaları Dergisi, 2015, XIII, S. 2, s. 617-618.
Firuzâbâdî, Ebu’t-Tahrir Mecduddin Muhammed, Besâiru Zevi’t-Tebsîr fî Letâifi Kitâbi’l-Azîz, Beyrut, 1975.
Güneş, Hüseyin, “Müslümanlararası Şiddet Karşısında Muhammed b. Hanefiyye’nin Tutumu ve Çözüm Önerileri”, Rahmet ve Çatışma Bağlamında İslam Mezhepleri, Konya, 2016, s. 311-319.
Hakyemez, Cemil, “Ehl-i Sünnetin Şiîlik Algısı ve Temel İlkeleri”, Ortadoğu’nun Geleceği Açısından Şiî-Sünnî İlişkileri, Çorum, 2014 s. 105-118.
Hakyemez, Cemil, “Sünnî Şiî İlişkilerinde Temel Sorunlar ve Çözüm Önerileri”, İç Tehdit ve Riskler Işığında İslam Dünyasının Geleceği, İstanbul, 2016.
Harun Yıldız, Kendi Kaynakları Işığında Hariciliğin Doğuşu ve Gelişimi, Araştırma Yayınları, Ankara, 2010.
İbn Manzur, Ebu Fazl Muhammed b. Mükrim el-İfrikî, Lisânu’l-Arab, Beyrut, 1985.
İsferâyîni, Ebü’l-Muzaffer, et-Tabsîr fi’d-din ve temyîzü’l fırkati’n-nâciye ani’l-fırakı’l-hâlikin, thk. Kemal Yusuf el-Hût, Alemu’l-Kutub, Beyrut, 1983.
İşcan, Mehmet Zeki, “Taassuba Dayalı Din Anlayışı Karşısında Ebu Hanife Örneği”, Ekev Akademi Dergisi- Sosyal Bilimler, 2004, VIII, S. 20, s. 59-78.
Korkmaz, Sıddık, “Selefîliğe Karşı Reddiyeler”, Tarihte ve Günümüzde Selefîlik Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı, 2014, s. 452-477.
Kutlu, Sönmez, “Mürcie Mezhebi: Doğuşu, Fikirleri, Edebiyatı ve İslâm Düşüncesine Katkıları”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2002/1, I, S. I, s. 168-210.
Meşkûr, Cevad, Mezhepler Tarihi Sözlüğü, çev. Mehmet Mahfuz Söylemez, Mehmet Ümit, Cemil Hakyemez, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2011.
Omar, A. Rashied, “İslâm ve Şiddet”, çev: Yusuf Gökalp, Dinî Araştırmalar, 2004, VII, S. 20, s. 357-360.
Onat, Hasan, “İran Devrimi’nin Mezhebi Yansımaları ve Takrib Çalışmaları”, Ortadoğu’nun Geleceği Açısından Şiî-Sünnî İlişkileri, Çorum, 2014, s. 159.
Onat, Hasan, “Mezhep Çatışmasını Önlemek Mümkündür”, İslam Mezhepleri Tarihi Selefilik Çalıstayı, 05-06 Eylül 2015, s. 17-20.
Onat, Hasan, “Mezheplerin Stratejik Boyutu ve Mezhep Çatışması”, Din ve Şiddet Sempozyumu, Rize, 2015, s. 411-419.
Pakalın, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri, MEB, İstanbul, 1993.
Sarıkaya, M. Saffet, “Matüridi’nin Din Anlayışında Hoşgörü (Diğer Mezheplere Bakışı)”, Büyük Türk Bilgini İmam Matüridi ve Matüridilik -Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı, İstanbul, 2009, s. 108-121.
Şehristânî, Ebü'l-Feth Tâcüddîn Muhammed b. Abdülkerîm b. Ahmed, el-Milel ve’n-nihal, thk. Muhammed Abdulkadir el-Fadil, Beyrut, Elmektebetü’l-Asriyye, 2011, I.
Tatar, Burhanettin, “Formasyon-Deformasyon-Transformasyon Diyalektiği Olarak Şiddet Bağlamında Din Dili”, Din ve Şiddet Sempozyumu, Rize, 2015, s. 371-378.
Uzundağ, Mehmet Sait, “Kütüb-i Sitte’de Cemaat ve Tefrika Konusundaki Bazı Hadisler Üzerine Bir Değerlendirme”, Şanlıurfa Uluslararası X. Kutlu Doğum Sempozyumu “Hz. Peygamber, Tevhid ve Vahdet, Şanlıurfa, 2016, s. 97.
Zebîdî, Muhammed Murtaza, Tâcu’l-Arûs, Beyrut, t.y.

İslam Birliği İnşâsında Bir Engel Olarak Mezhep-Cemaat Taassubu ve Çözüm Yolları

Yıl 2017, Cilt: 10 Sayı: 1, 77 - 102, 30.06.2017

Fevzi Rençber

https://doi.org/10.18403/emakalat.303020

Cited By: 11

Öz

Müslümanlar, ‘birlik içinde olmaları’ yönünde Allah tarafından çok
sayıda hitaba muhatap olmalarına rağmen bu birliği muhafaza edememişlerdir.
Günümüzde Müslümanlar, daha önce Batı toplumunu yüzyıllarca meşgul eden mezhep
savaşlarıyla karşı karşıya kalmışlardır. Bu noktada Müslümanların birliğini
bozan bu mezhep çatışmalarının ortaya çıkış ve gelişim sürecinin akademik
çalışmalarla ele alınarak detaylı bir şekilde incelenmesi büyük bir zaruret
olarak ortaya çıkmaktadır. Bu bağlamda çalışmamızda mezhep taassubunun tarihsel
süreci, söz konusu sürecin kaynakları ve İslam birliği inşasına yönelik olumsuz
etkileri üzerinde durularak Kur’an-ı Kerim ve hadislerde birlik ve beraberliğin
önemi ele alınacak; ardından söz konusu taassubu aşmanın sağlıklı yolları
üzerinde durulacaktır. Bu bağlamda taassup ne olduğu (anlam çerçevesi,
taassubun zıddı, tarihi örnekleri vs.), Kitap ve sünnette taassubun ve zıddı
olan birliğin nasıl dile getirildiği, İslam’ın temel kaynaklarında bu konuyla
ilgili hangi hususlara dikkat çekildiği, günümüzde taassubun görüntüsü, bunu
doğuran veya birliğe engel teşkil eden iç-dış unsurlar ve ardından çözüm
önerileri dile getirilecektir. Makalemizde hem tarihi hem güncel hem de
geleceğe etkisi olan önemli bir kavram olarak “taassup” İslam Mezhepleri Tarihi
Anabilim Dalı bağlamında analiz edilecektir.
Günümüz İslam dünyasında yaşanan hadiseler göz önünde bulundurularak
genellemeler ve tümel ilkelerden ziyade güncel örneklemeler ve tikel yapılar
üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam, Birlik, Mezhep, Cemaat

Kaynakça

Agitoğlu, Nurullah, Hadis ve Bağlam, Kitabi Yayınları, İstanbul, 2015.
Ak, Ahmet, “İmam-ı Azam Ebû Hanife’nin Hayatı ve İtikadi Görüşleri”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 14, Sayı: 27, 2016, s. 1-27.
Akoğlu, Muharrem, “Hâriciliğin Ortaya Çıkmasında Etkili Olan Sosyo-Kültürel Faktörler”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2000, S. 9, s. 510-522.
Akoğlu, Muharrem, Cahiliyye Dönemi Arap Kültürünün Mezheplerinin Doğuşuna Etkisi, Yayınlanmamış Yüksek Lisan Tezi, Kayseri, 1995.
Apak, Adem, Asabiyet ve Erken Dönem İslam Siyasi Tarihindeki Etkileri, İstanbul, 2004.
Atalan, Mehmet, “Hz. Muhammed’in Vefatından Sonraki Hilafet Tartışmaları”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2004, IX, S. 2, s. 55-68.
Aydın, Mahmut, “Dini Referanslı Şiddeti Engellemenin Yolu: Çoğulcu Din Algısı”, Din ve Şiddet Sempozyumu, Rize, 2015, s. 627-643.
Bağdadi, Ebû Mansur Abdülkahir b. Tahir, el-Fark Beyne'l-Firak ve Beyanü'l-Firkati'n-Naciye Minhum, thk. Muhammed Fethi en-Nâdî, Dârü’s-Selâm, Kahire, 2010.
Barlak, Muzaffer Husün-Kubuh İyilik ve Kötülüğün Kaynağı, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2016.
Barlak, Muzaffer, “İslâm İlim Tarihi İçinde Kelam Disiplininin Oluşum ve Gelişim Merhaleleri”, Kelâm Araştırmaları Dergisi, C. 14, S. 2, Yıl: 2016, s. 502.
Bulut, Halil İbrahim, “Dini Şiddetin Fikri Arka Planı Olarak Haricilik ve Günümüze Yansımaları”, Usûl: İslam Araştırmaları, 2009, S. 11, s. 51.
Cürcanî, Seyyid Şerif, et-Te’rîfât, Beyrut, 1980.
Çağrıcı, Mustafa, “Taassup”, DİA, XXXIX, s. 285-286.
Dalkılıç, Mehmet, “Ehl-i Sünnet Mezhebinin İman ve İslam Tanımının Toplumsal Barış ve Hoşgörü Bakımından Günümüzdeki Anlamı”, Din ve Dünya Barışı: Uluslararası Sempozyum, İstanbul, 2008, s. 463-476.
Dalkılıç, Mehmet, “Eş’arî’ye Göre Mürcie Mezhebinin Görüşleri ve Mürcie Fırkalarının Ayrılık Noktaları”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2004, S. 9, s. 87-119.
Ekinci, Mustafa, “Vahdet Çalışmaları Çerçevesinde Tarih Boyunca Sünnî-Şiî İttifakı Teşebbüsleri”, Şanlıurfa Uluslararası X. Kutlu Doğum Sempozyumu “Hz. Peygamber, Tevhid ve Vahdet, 2016, s. 118.
el-Ferâhidî, Halil b. Ahmed, Kitâbu’l-Ayn, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 2003.
el-İsfahanî, Hüseyin b. Muhammed Ragıb, el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’an, Beyrut, tsz.
Ergin, Murat, Siyasi ve İtikadi Mezheplerin Doğuşunda Kabile Asabiyetinin Rolü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Şanlıurfa, 2000.
Erkan, Ümit, “Din ve Şiddet Bağlamında Osmanlı-Kızılbaş (Alevi) İlişkileri”, Din ve Şiddet Sempozyumu, Rize, 2015, s. 481.
Esen, Muammer, “Bir Şiddet Söylemi Olarak Tekfir”, Din ve Şiddet Sempozyumu, Rize, 2015, s. 547-555.
Eş’ari, Ebü'l-Hasan İbn Ebu Bişr Ali b. İsmail b. İshak, İlk Dönem İslam Mezhepleri, çev. Mehmet Dalkılıç, Ömer Aydın, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2005.
Eş'ari, Ebü'l-Hasan İbn Ebu Bişr Ali b. İsmail b. İshak, Makâlâtü'l-İslamiyyin ve İhtilafü'l-Musallin, thk. Neîm Hüseyin Zerzûr, El mektebetü’l-Asriyye, Beyrut, 2009.
Evkuran, Mehmet, “Çağdaş İslam Düşüncesinde “Mezhep” Krizi: Mezheplerin Dinsel/Teolojik Meşruiyeti ve Sosyolojik Anlamı Üzerine”, Kelam Araştırmaları Dergisi, 2015, XIII, S. 2, s. 617-618.
Firuzâbâdî, Ebu’t-Tahrir Mecduddin Muhammed, Besâiru Zevi’t-Tebsîr fî Letâifi Kitâbi’l-Azîz, Beyrut, 1975.
Güneş, Hüseyin, “Müslümanlararası Şiddet Karşısında Muhammed b. Hanefiyye’nin Tutumu ve Çözüm Önerileri”, Rahmet ve Çatışma Bağlamında İslam Mezhepleri, Konya, 2016, s. 311-319.
Hakyemez, Cemil, “Ehl-i Sünnetin Şiîlik Algısı ve Temel İlkeleri”, Ortadoğu’nun Geleceği Açısından Şiî-Sünnî İlişkileri, Çorum, 2014 s. 105-118.
Hakyemez, Cemil, “Sünnî Şiî İlişkilerinde Temel Sorunlar ve Çözüm Önerileri”, İç Tehdit ve Riskler Işığında İslam Dünyasının Geleceği, İstanbul, 2016.
Harun Yıldız, Kendi Kaynakları Işığında Hariciliğin Doğuşu ve Gelişimi, Araştırma Yayınları, Ankara, 2010.
İbn Manzur, Ebu Fazl Muhammed b. Mükrim el-İfrikî, Lisânu’l-Arab, Beyrut, 1985.
İsferâyîni, Ebü’l-Muzaffer, et-Tabsîr fi’d-din ve temyîzü’l fırkati’n-nâciye ani’l-fırakı’l-hâlikin, thk. Kemal Yusuf el-Hût, Alemu’l-Kutub, Beyrut, 1983.
İşcan, Mehmet Zeki, “Taassuba Dayalı Din Anlayışı Karşısında Ebu Hanife Örneği”, Ekev Akademi Dergisi- Sosyal Bilimler, 2004, VIII, S. 20, s. 59-78.
Korkmaz, Sıddık, “Selefîliğe Karşı Reddiyeler”, Tarihte ve Günümüzde Selefîlik Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı, 2014, s. 452-477.
Kutlu, Sönmez, “Mürcie Mezhebi: Doğuşu, Fikirleri, Edebiyatı ve İslâm Düşüncesine Katkıları”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2002/1, I, S. I, s. 168-210.
Meşkûr, Cevad, Mezhepler Tarihi Sözlüğü, çev. Mehmet Mahfuz Söylemez, Mehmet Ümit, Cemil Hakyemez, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2011.
Omar, A. Rashied, “İslâm ve Şiddet”, çev: Yusuf Gökalp, Dinî Araştırmalar, 2004, VII, S. 20, s. 357-360.
Onat, Hasan, “İran Devrimi’nin Mezhebi Yansımaları ve Takrib Çalışmaları”, Ortadoğu’nun Geleceği Açısından Şiî-Sünnî İlişkileri, Çorum, 2014, s. 159.
Onat, Hasan, “Mezhep Çatışmasını Önlemek Mümkündür”, İslam Mezhepleri Tarihi Selefilik Çalıstayı, 05-06 Eylül 2015, s. 17-20.
Onat, Hasan, “Mezheplerin Stratejik Boyutu ve Mezhep Çatışması”, Din ve Şiddet Sempozyumu, Rize, 2015, s. 411-419.
Pakalın, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri, MEB, İstanbul, 1993.
Sarıkaya, M. Saffet, “Matüridi’nin Din Anlayışında Hoşgörü (Diğer Mezheplere Bakışı)”, Büyük Türk Bilgini İmam Matüridi ve Matüridilik -Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı, İstanbul, 2009, s. 108-121.
Şehristânî, Ebü'l-Feth Tâcüddîn Muhammed b. Abdülkerîm b. Ahmed, el-Milel ve’n-nihal, thk. Muhammed Abdulkadir el-Fadil, Beyrut, Elmektebetü’l-Asriyye, 2011, I.
Tatar, Burhanettin, “Formasyon-Deformasyon-Transformasyon Diyalektiği Olarak Şiddet Bağlamında Din Dili”, Din ve Şiddet Sempozyumu, Rize, 2015, s. 371-378.
Uzundağ, Mehmet Sait, “Kütüb-i Sitte’de Cemaat ve Tefrika Konusundaki Bazı Hadisler Üzerine Bir Değerlendirme”, Şanlıurfa Uluslararası X. Kutlu Doğum Sempozyumu “Hz. Peygamber, Tevhid ve Vahdet, Şanlıurfa, 2016, s. 97.
Zebîdî, Muhammed Murtaza, Tâcu’l-Arûs, Beyrut, t.y.

Toplam 45 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Konular	Din Araştırmaları
Bölüm	Makaleler
Yazarlar	Fevzi Rençber
Yayımlanma Tarihi	30 Haziran 2017
Gönderilme Tarihi	30 Mart 2017
Kabul Tarihi	10 Mayıs 2017
Yayımlandığı Sayı	Yıl 2017Cilt: 10 Sayı: 1

Kaynak Göster

ISNAD	Rençber, Fevzi. “İslam Birliği İnşâsında Bir Engel Olarak Mezhep-Cemaat Taassubu Ve Çözüm Yolları”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 10/1 (Haziran 2017), 77-102. https://doi.org/10.18403/emakalat.303020.