Necmettin Erbakan University School of Law Review

Abstract

Çok uluslu ve farklı dinlere mensup vatandaşlarını bir arada bulunduran yapısı olan Osmanlı Devleti hükümranlığı boyunca Müslüman vatandaşlarına tanıdığı gibi gayrimüslimlere de hemen hemen aynı hakları tanımıştır. Çalışmamızda Tanzimat sonrası gayrimüslimlere tanımlanan bazı haklar üzerinde durulmuştur. Nitekim Osmanlı Devleti kanun önündeki eşitlik, vergi alanındaki düzenlemeler, gayrimüslimlerin askerlik durumu, din hürriyeti, devlet hizmetinde ve ticaret hayatında yapılan bazı düzenlemeler ve son olarak eğitim kurumlarının açılması alanlarında vatandaşları arasında etnisite ve dinden kaynaklanan ayrımcılık oluşturulmamasına genellikle önem vermiştir. Hatta İstanbul’un fethi sonrası ilk başta Rumlara bazı imtiyazlar tanımlayarak muhtemel mezhepsel çatışmaları önleyebilmiştir. Müteakiben Müslüman tebaanın dışında yer alan diğer din mensuplarının, yani Hristiyan ve Musevilerin oluşturduğu azınlıklara bu amaca matuf olmak üzere birtakım imtiyazlar tanımıştır. Böylece Osmanlı Devleti, nüfusunun önemli bir kısmını oluşturan Müslüman tebaaya tanıdığı eğitim hakkını, diğer azınlıklara da tanımlamış ve Tanzimat sonrası düzenlenen bazı fermanlar ve antlaşmalar yoluyla gitgide bu hakları daha da genişletmiştir. Dolayısıyla çalışmanın asıl amacı, Tanzimat sonrası gayrimüslim vatandaşların hukuki durumunu Islahat Fermanı’nda ve bu fermandan dolayı 1876 yılında ortaya çıkan olayların gayrimüslim vatandaşlar üzerindeki bazı etkilerinin çözülmesi amacına ne ölçüde ulaşılabildiği irdelenmeye çalışılmıştır. Daha sonra 1876 Osmanlı Anayasası’nda (Kanunuesasisi) gayrimüslimlerle Müslümanlara tanınan haklar kanun önünde eşitlik ilkesine uygun hâle getirilmiştir. Çalışmada son olarak 1876 sonrası ve özellikle Osmanlı topraklarında bulunan gayrimüslimlere bazı hakların tanınmasını amaçlayan Berlin Anlaşması ve sonrasındaki bütün antlaşma ve fermanlarda gayrimüslimlerin hukuki durumları incelenmiştir.